Читать книгу Шнар - - Страница 3

Я жыў і вырас у маленькім мястэчку на скрыжаванні дзвюх дарог. Насельніцтва не больш за сто тысяч. Гэта адкладае свой адбітак. Горад падзяляецца на выспачкі, якія людзі клічуць раёнамі. Але будзем сумленнымі, у горадзе ўсяго два тры раёны, іншае гэта звычайныя мікрараёны. І ва ўсіх гэтых выспачках, як даніна мінуламу, застаюцца так званыя прыватныя сектары.

Гэта месцы, дзе дагэтуль захоўваюцца адно ці двухпавярховыя пабудовы з пляцоўкай зямлі, які кожны ўладкоўвае як хоча, але найчасцей гэта гарод.

Можа людзі там і знаходзяць месца для саду, альтанкі, аднак, калі ў цябе ёсць прыватная хата, то ў цябе абавязана быць сабака і кот. Бо гэта рай для жывёлы, чаго не скажаш пра жыццё нашых гадунцоў у кватэрах.

Гадоў у дзевяць, улетку, калі я адпачываў у бабулі, на мяне накінулася сабака сяброў. Яна сарвалася з ланцуга і пакусала мяне. Гэта быў дварняк памерам з каўказскую аўчарку. Зубы ў яе былі гэтак жа вострыя, толькі розуму менш. Пасля гэтага, кожны сабака мне ачужэў. Пачуццё жывёльнага страху адольвала мяне пры кожнай сустрэчы на дарозе нейкай сабакі..

Дзіўна, але чамусьці пасля ўкусу ніхто не выклікаў хуткай, хоць павінны былі. Я мог заразіцца шаленствам ці слупняком. Чаму пра гэта ніхто не падумаў? А можа падумалі, але вырашылі паберагчы мяне ад гэтых знакамітых сарака ўколаў у ягадзіцу. Ва ўсякім разе усё абышлося і хуткую дапамогу не давялося выклікаць мне яшчэ гады два ці чатыры.

Усе мае страхі, набытыя ў дзяцінстве, у большасці выпадкаў былі набыты ўлетку. Прыкладам, я дагэтуль баюся сабакаў. Ці пасля першай масавай бойкі імкнуся абыходзіць кампаніі людзей, якія выяўна выпілі.

І гэта пры тым, што ў мяне за плячамі пары гадоў тайскага бокса ды кожнага сабаку я ўжо даўно перамог у сваёй галаве.

Але былі страхі і іншага парадку. Гэта страхі з галавы. Цяпер, аналізуючы іх, не магу ўзяць да галавы адкуль яны з'явіліся.

Страх ліфта. А раптам праваліцца падлога ці чаго горш, ліфт сам пачне валіцца. Вельмі часта, па гэтай прычыне дахаты я падымаўся пешкі. А я жыў на сёмым паверсе.

Магло здарыцца так, што мне насніўся благі сон, злучаны з ліфтам. І ўсё, цягам наступных трох дзён, ліфт я абыходзіў бокам. І гэта можа здацца дзіўным, бо калі мы ехалі з сябрамі, то заўсёды пачыналі балаку. Мы скакалі, крычалі і разгойдвалі яго так, што было чуваць, як ён скрабецца аб сценкі. Страшнае, але вясёлае.

Ці быць можа вось гэтыя старыя ліфты, у якія ты заходзіш, і падрамнік падлогі адлучаецца ад самай падлогі. І вось, ты стаіш на платформе, а ў шчыліны паміж падлогай і сценкамі бачыш як аддаляецца шахта ліфту. Імкнешся заняць нейкае ўстойлівае месца ў ліфце, але разумееш, што гэта вельмі бязглузда, бо калі падлога адваліцца, то табе нават схапіцца будзе няма за што. Такое жыццё.

Страшней за гэта, толькі калі ліфт праскокваў патрэбны паверх і прывозіў цябе туды, куды табе выяўна непатрэбна. Дзверы адкрываюцца ў цемру. Ты робіш крок, дзверы ззаду цябе са скрыгатам зачыняюцца. Яны забіраюць разам з сабой адзіную крыніцу святла. У цемры сцяны пачынаюць аблазіць і з'яўляецца благі пах.

За кожнымі дзвярамі хаваецца небяспека. У некага грае тэлевізар ці радыё, нехта сварыцца, сабака дзярэ дэрмацін і скавыча. Ці гэта скавычуць людзі. Ты імгненнем выскокваеш на сходавую пляцоўку, спускаешся ўніз, але зноў апынаешся на гэтым жа паверсе. Халадок прабягае па спіне і да горла падступае камяк болю і роспачы. Ты здзяйсняеш яшчэ пару спроб, але куды б ты не пайшоў, ізноў і зноў ты апынаешся на паверхах, якія не існуюць.

З іх няма іншага выйсця, як ізноў увайсці ў ліфт і паспадзявацца, што зараз, ён прывязе цябе дахаты. І пару разоў ён прывозіў, але гэта ўжо была не мая хата.

Вядзёны цікаўнасцю ты пераступаеш парог і ўсвядамляеш, што гэта быў твой апошні крок. Ліфт са скрыгатам спрабуе спыніцца, але па інэрцыі даязджае да склепа. Цёплы пах каналізацыі сустракае цябе, як толькі расхінаюцца дзверы. Бон жур, мой любы сябар, мы цябе чакалі.

Цемра ахутвае цябе, але разам з гэтым, табе слізка і цёпла. Недзе пад канец калідора мігоча ставатная лямпачка. Пад нагамі ходзяць пацукі, ты настаеш на нешта мяккае. Апроч гукаў насельнікаў гэтага пекла, няма нічога. І вось, пстрычка, твой ліфт з'язджае, а кнопкі выкліку і знаку няма. Як ты тут апынуўся?

Я бачыў сон, дзе сканчаўся космас і пачынаўся страх. Страх невядомасці, страхі дзіцячага неадменна могуць вяртацца. Яны прарываюцца ў снах, а сны ў жыццё.

Я нарадзіўся ў маленькім горадзе, якія стаяць на дзвюх рэках. Адна з іх, раней грала найважную ролю ў жыцці людзей. Гандлёвы шлях, З Вараг у Грэкі. Звонкі шумяць, калі я гэта бачу. Некалі, мой горад кіраваў цяперашняй сталіцай дзвюх суседніх дзяржаў, але ён гэтак і застаўся маленькім.

Можа быць усяму прычына вайны, але страхаў у гэтым горадзе было шмат. Заўсёды ёсць гарадскія байкі, маньякі, бамжы і маралі ад бацькоў, напрыклад не браць цукерак ад чужых людзей ды іншае.

Непрыемна было тым, у каго ўсе ў сем'ях былі іпахондрыкі і панікёры, як мая бабуля. Балазе яна выхоўвала маю сястру, а не мяне, і я мог глядзець на гэта з боку. Што ж. Але ёсць страхі набытыя. Яны хаваюцца ў нашай падсвядомасці, блакуюцца, але могуць выявіцца, нібы сон.

Менавіта такія моманты здаюцца нечым нерэальным, калі ўсё робіцца размазана. Гукі могуць расцягвацца ці прыглушацца. Грук скроняў прымушае малюнак бразгатаць. І нешта нацягваецца недзе ззаду і крыху вышэй за цябе.

Мой дзіцячы садок стаяў на высокім беразе ракі, якая дала назву гораду. Ён быў загароджаны металічным плотам з дубцоў, афарбаваных у непахісна чорны колер.

У адным ці двух месцах, дубцы былі разагнуты. Побач знаходзілася галубятня. Бераг, рэзка зрываўся ўніз і быў загароджаны толькі дрэвамі.

Нехта ўладкоўваў там сметнішча. Нехта там піў, калоўся ці назіраў за дзецьмі. А можа ўсё разам у рознай выпадковай паслядоўнасці.

Выхавальнікі і вартаўнік часцяком сачылі за тым, каб уздоўж плота нікога не было. Але там было яно, і смецце, што скідвалі ў раку.

Там заўсёды нехта быў. Я кажу пра мужчынаў. Але часам можна было пабачаць і нейкую згорбленную жанчыну, можа быць яна была ў лахманах. Яна была цёмная, у сэнсе яе сілуэт, калі параўняць з сілуэтам маладой жанчыны ў іскравай сукенцы, ад якой точыцца святло. Але яны, яны былі цёмнымі, зліваяся з цемрай абрыву.

Мяне заўсёды палохала, адзінкавае знаходжанне на той сцежцы. Але ўлетку, бегчы па ёй, хаваны ценем зялёных гігантаў пад песні ўсерозных птушак было адным задавальненнем. З аднаго боку пруцця, з іншай, круча да ракі.

Наша рака, мела сталы іржава-чырвоны колер. Нам казалі, што гэта з-за частага скідання целаў у раку. Палата. Людзі жылі на гэтай мясцовасці больш за дваццаць стагоддзяў.

У мяне заўсёды было пачуццё асцярожнасці, як з вышынёй. Але ліфты ўсё ж узялі ўгару, у гэтых фобіях. Часам, мне было неабгрунтавана страшнае ехаць у ім. Без прычыны, таму што прычыну заўсёды можна было знайсці. Колькі вы ведаеце выпадкаў падання ліфтаў? А колькі іх усяго? І колькі пра гэта кажуць ці быць можа адчуваюць?

Прыкладам, нешта магло пайсці не так, і правалілася б падлога. Ці быць можа падраўся ліна. Вы некалі глядзелі ў шахту, на ўсю гэта канструкцыю? На тое, як ходзіць трос ходырам. Як невядома адкуль, як нябожчык, перакінуўшыся праз борт, звісае дугой, яшчэ адзін незразумелы трос. І цень ад яго часам палохаў больш за ўсё.

Я жыў на сёмым паверсе, адзінага высокага будынка ў акрузе. Чырвоны дзевяціпавярховы інтэрнат, пабудаваны на старых могілках. У маім кутнім пакоі, заўсёды было холадна. Кветкі ў нас не раслі, бо апроч з'яданага паветра электрапечкай, у атмасферы было нешта яшчэ.

Першыя тры гады маёй школы, ліфт не працаваў. Першыя тры гады школы, колькасць і цяжар школьных кніг імкнулася да максімуму. Да таго ж, у маёй сям'і рабіўся велізарны акцэнт на навучанне.

Мама часта падклікала ці падводзіла мяне да акна на кухні і паказвала на піўбар праз дарогу. У 90% выпадках, там качаўся нехта п'яны, мачыўся на сцены, біўся ці яго пакаваў міліцэйскі патруль. Часам гэтыя дзеянні ішлі па коле цягам кожных дваццаці хвілін.

У пятым класе я перавёўся ў далёкую школу і ліфт адрамантавалі. Узімку, я стаяў у цемры і кватэрным ключом прыадчыняў дзверы шахты, пакуль чакаў ліфт. Я цешыўся, калі ён падымаўся да мяне.

Гэта надыходнае святло і потым ён пралятае да твайго паверха. Менавіта пралятае, бо матор перастае працаваць ці нешта таго і трос ужо не так напружана цягне кабіну ўгару.

Ствараецца адчуванне некаторага лёту, калі ты ўсярэдзіне. Святло грала найважную ролю. Ён нібы адкрываў гэты свет, няважна, быў ты знадворку ці ўсярэдзіне кабіны. Над ліфтам заўжды была лямпачка, як ліхтар на галаве глыбакаводнай пачвары з вялізарнымі клыкамі ды выпуклымі вачыма.

Калі ліфт стаяў на 6 паверсе ці спускаўся ўніз, мне заўсёды было ніякавата. Як быццам усярэдзіне, ці на даху, а можа быць, павісшы на тросе, магло апынуцца нешта жахавітыя. Гэта, мабыць, адзін з галоўных страхаў.

Другое месца займае пралёт патрэбнага паверха. Ліфт спыняецца недзе на подступах да сёмага паверха, далятае да восьмага паверха. Пачуццё непрыязі і немачы пракрадаецца ўсярэдзіну. Дзверы адкрываюцца ў цемру. Нехта рэзка з'яўляецца перад табой. Гэтыя людзі незнаёмыя табе. Можа суседзі. Суседзі якіх ты ніколі не бачыў ды наўрадці пабачыў калі шчэ акрамя ўнутры жаха.

Часам ён прыязджаў на шостай, не ведаю чаму, але гэта мяне палохала больш. Можа ад таго, што на восьмым жыло два мае сябры і сяброўка маткі. Аднак шосты паверх, не абяцаў нічога добрага. І ўсё ткі ў параўнанні з дзявятым паверхам, я гатоў быў падымацца ці спускацца ўсяго на адзін паверх. Бо на дзявятым паверсе столь была значна вышэй, цёмныя калідоры застаўленыя самотным хлудам, смеццем і перарывістым святлом са шчылін дзвярэй здаваліся жудасней.

Дадайце тое, што з дзявятага паверха быў яшчэ неасветлены пралёт да выйсця на дах. Адтуль смярдзела смерцю і экскрэментамі. Бутэлькі, паперкі, шпрыцы, працэсы чалавечай жыццядзейнасці і гуд з маторнага аддзела.

Мне сніліся сны, дзе мой ліфт пралятаў дзявяты паверх. Я да жудасці баяўся гэтых сноў, а пасля іх унікаў ад ліфтаў яшчэ цягам трох-чатырох дзён.

Пралёт свайго паверха палохае, але палохае, калі ты спускаешся, і зноў апынаешся на верхнім паверсе. І так некалькі разоў. Пасля плачу і новай спробы, можна зноў апынуцца недзе ўнізе. Можа на шостым паверсе. Часам пяты. Зазвычай, з пятага было хутчэй за ўсё трапіць дахаты і прачнуцца. Ліфт мог зваліцца. Бывала і такое.

Так што казаць пра тое, калі табе яшчэ няма і дзевяці, а твой страх жыве поруч з табой і ты сутыкаешся з ім практычна кожны дзень. Як мінімум чатырнаццаць разоў на тыдзень.

Мне не было страшна ездзіць з сябрамі. Менавіта тады, гэта месца рабілася разраджаным, забаўляльным. У нас была забава, напакавацца натоўпам у ліфт, паехаць кудысьці і націснуць кнопку «стоп».

Праз паўхвіліны ў кабіне згасала святло, а потым, нехта неадменна нас выклікаў.

Мы кагортай вывальваліся з шумам, смехам, а часам – моўчкі, як бочкі маласалёных агуркоў. Часам, хто-небудзь баяўся і націскаў кнопку кожнага паверха, абы выбрацца з ліфта.

Два разы на год, у сучак здараецца цечка і тады па дварах пачынаюць бегаць велізарныя сабакі ці таго горш, цэлыя чароды, якія часам нясуцца як ураган, аббрэхваючы і выяўляючы агрэсію да ўсіх на шляху.

Часцей я трапляў на такія чароды, узімку, пасля заняткаў, калі ўжо сцямнела. Яны ўзнікаюць нечакана. Бывала і такое, што яны проста стаялі, а табе трэба было мінуць праз іх.

Калі варыянт быў ісці на праз, я бянтэжыўся. Пасля таго, як мяне патрапаў дваровай сабака, у мяне з'явіўся жывёльны страх. І добра калі ён прымушаў бегчы, часам ён уводзіў у ступар.

Пару разоў на мяне беглі велізарныя сабакі, але мяне ратаваў ланцужок ці ланцуг, якія спрацоўваюць у апошні момант.

Наша хата знаходзілася на скрыжаванні дарог, паміж асноўнымі раёнамі горада. Праз дарогу ад хаты, быў піўны бар. Канчатковае там налівалі і гарэлку ці каньяк. Але клікаўся ён піўны. Мая мама прапрацавала прадаўніком у тым бары каля дванаццаці гадоў. Гэта дарога праходзіла каля школы, дзе я вучыўся.

Пад канец вясны 2003 года, мы вярталіся з маёй сястрой з крамы праз дарогу ад хаты. Сястра была старэй мяне на восем гадоў. Быў цёплы вечар траўня. Людзі ўжо хадзілі ў шортах і майках. Алкашы напіваліся вельмі хутка.

На пешаходным пераходзе, што вёў да піўбара памкнуўся натоўп. Мы праціснуліся практычна да цэнтра, і я адкрыў марозіва. На асфальце ляжала цела мужчыны. Яго твар быў чырвоным з чорнымі слядамі ад колаў. Галава была пляската і з яе выцякалі мазгі. Маленькія гарошынкі з цёмна-пунсовай густой крывёй павольна, ледзь заўважна рухаліся ў бок каналізацыі.

Гледзячы на гэта, і на тое, як мітусяцца людзі, я аблізнуў марожанае. Мяне адшмаргнула рука сястры назад у гушчу натоўпу. Яна гэтак і не пралезла на першы рад гледачоў ды не ўбачыла гэтага мужчыны.

Калі я ёй расказаў і пацягнуў яе назад, яна абазвала мяне, адвяла дахаты і мне забаранілі выходзіць на вуліцу.

Я часта бачыў з акна сваёй кватэры, як на дарогу вывальваюцца п'яніцы. Аднойчы аднаго мужыка пераехала машына. Ён устаў, зрабіў паўтара кроку, зваліўся і яго зноў пераехала машына. Адлежаўшыся, ён ізноў устаў і пяройдучы сярэдзіну дарогі, быў пазбіваны трэцяй машынай ужо практычна ў самага бардзюра. Больш ён не падымаўся.

У 2004, мы вярталіся з аднакласнікам са школы. Па правілах руху, нам варта было прайсці ад школы дзвесці метраў да піўбара. Там знаходзілася скрыжаванне з пешаходным пераходам.

Гэты шлях даўжэў па часе на добрыя пяць-дзесяць хвілін і ўсяго дзвесці метраў. У большасці выпадкаў мы перабягалі дарогу проста каля школы.

У той дзень мы вырашылі прайсціся даўжэй. Ужо падыходзячы да скрыжавання мы пачулі свіст кол, людзей, крыкі і характэрны пляскач. Там, дзе мы звычайна перабягалі дарогу ужо стаяла міліцэйская машына з улучаным маячкамі.

Калі мы падышлі, аператыўна пад'ехала хуткая дапамога і мы толькі чулі водгаласкі, пра тое, што міліцыя збіла мальца на клас маладзей нашага. Кажуць, ён зрабіў патройнае сальта ў паветры. Да шчасця ён выжыў, але ў школу не хадзіў паўгода. Ён жыў у суседнім двары, і дзеці вучылі яго наноў гаварыць.

Пасля гэтага ён двойчы заставаўся ў адным класе, а на месцы здарэнні нанеслі разметку-зебру. У радыусе дваццаці метраў яшчэ няраз збівалі людзей ці школьнікаў.

Звычайна мы хадзілі гуляць у наш дзіцячы садок. Ён знаходзіўся ўсяго ў кіламетры ад інтэрната, можа ледзь менш. Нас збіралася ад пяці чалавек і мы пракрадаліся на яго тэрыторыю.