Читать книгу Умусликэн и его друзья - - Страница 4

Умусликэн мататкан
Нэкучэн

Оглавление

Нимҥакан бими, таргачин бивки: дыгин hалгалкаhар бэйҥэл бакачал бэе hутэвэн, эhилэ иргидевкил. Дэлэмичэн сачари гэрбиен бучэ – Умусли Умусликэн мататкан оран.

Баракантакан Тэмбенюн эвидевкил, нэкунэчэгэчин. Билиргит гунми, эhэ бэенюн нэкунэчэн бивкил. Нонон тыкэн гуниҥкитын: эhэ – бэе калтакан. Тар тэде бичэ, билир эвэнкил тыкэн улгучэҥкитын. Долчаткаллу. Тар улгурвэ Тэмбеду Умусликэннюн Амака улгучэнчэ. Тыкэн бичэ.

Билир-билир, эр дулин дуннэ овдяракин, умун аhи бидечэ. Тарнаhи тугэ бичэ, дюгагда бичэ. Эмуккокун тар аhи бидечэ, дюя-кат ачин, экуна-кат ачин бичэ. Химиктэлвэ, диктэлвэ депнэ бидечэ тыкэн. Эhилэ умнэкэн иҥин оча. Дулин дуннэлэ тугэ эмэчэ. Дуннэ доҥоточо, диктэл-hимуктэл тыктэчэл. Тадук иманна тыкилчэ. Иманна тыкчэ, дуннэвэ кайча. Эhилэ аhикакун доҥотолчо. Аран-мал аран-мал ҥэнэнэ, дулин дуннэвэ гиркулча. Tyгэ эмэчэ, диктэ-hимиктэ ачин оча, экуна дебдиҥэн? Экун-кат ачин оран. Эhилэ ҥэнэндевки, ҥэнэдевки, арай саҥарва бакача. Тар саҥардук тыпидявки. Няма бо бивки тар саҥарду, тала игэhинчэ. Няма бивки таду, аhинча эhилэ аhи. Аhиникса, толкитчавки: коҥнорин эhэнде hуклэhинивки нуҥаннюн, аhинивки, нямалгидявки аhива. Горово-горово ача таду тар аhи. Меликса, тулиски ювки: арай нян неҥне эмэчэ. Дуннэ нян нямалча, ирэктэл, авданнатын чуриргадаи некэдевки, сигун сигунэдевки. Эhилэ эhэнде гунивки аhиду:

– Эдук дюлэски дулин дуннэду тыкэн бидиҥэн: неҥне эмэдинэн, тадук дюга одиҥан. Дюга илтэнэкин, боло эмэдиҥэн. Боло илтэнэкин, тугэ нян эмэдиҥэн. Эhилэ дулин дуннэлэ тугэ эрэгэр эмэдевки одиҥан. Эетми, миннюн бикэл. Он эмукин бидес, тугэ доҥотодиҥос.

Эмэнмурэн эhилэ тар аhи эhэнюн, биллэ. Тыкэн, биденэл, биденэл, дюр hутэчил ора. Омолгичар. Умун hутэтын – эhэтчэн бивки, аминҥачинми. Ге hутэтын бэеткэн бивки, энинҥнэчинми. Кэ, тыкэн бинэл, бинэл, горово бидечэл. Эhэнде сагданча, тадук сэмденэ, гунчэ hутэлдуи: окин-да эҥнэкэллу ҥорчара мэрнюн. Окинда эҥнэкэллу силэмэтчэрэ. Тыкэн гуннэ, сэмчэ.

Эhилэ бидевкил тыкэ, бидевкил, Умнэкэн энинтын тэвлэчэ. Куҥакарин иhэвчэл бо, эҥэhил очал. Эhилэ бэеткэн-омолги котоеви олча. Бэе бо нуҥан, иктэн-оhиктан ачин, он котое ачин бэе бидиҥэн? Эhилэ деломо котоевки олча. Оча. Тэгэтчэвки, котови адуладявки. Нэкунин, эhэтчэн-бэе, гунивки нуҥандун:

– Энэнике! Ҥорчагат, силэмэткэт.

– Омночо-гу биhинни, ами гуннэвэн? – акинин xaнҥувки. – Окин-да эҥнэкэллу ҥорчара, гунчэ эчэ.

– Энэике, эдэ, – тариҥин гунивки. – Тэдемэт этэп ҥорчара бо, такма. Ҥи энэhитмэр, ичэгэт. Би, бадага, синэвэ кейдиҥэв,– нэкунин-эhэ гунивки.

Тара долдыкса, акинин бэе тыкуливки ҥорчаливки эhилэ. Ҥорчалла. Ҥорчадявкил ҥорчадявкил. Тар акинин-бэе котови тэлэгидуи уйчэ. Ҥорчадявкил, эhилэ нэкунин-эhэ гарандавк акинми, мэнин-кэнэн нэкундулави тыкивки. Тыкнэ – котоллон угувки. Котонде мевамалан ивки! Де эhилэ, тар ҥорчанал, нэкунин котоло угувки, буливки. Сэмденэ, гунивки:

– Аки, си буруйис ачин. Би буруйичи биhим. Эдук дюлэски тыкэн-ты бидиҥэн – бэе эhэвэ кейри бидиҥэн. Тыкэн-дэ бими, эhэ бэенюн нэкунэчэн бивкил. Тара эктын бэел-дэ омҥоро, эhэл-дэ эктын омҥоро. Эhэ бэенюн некунэчэн.

Тыкэн сэhэргенэ, Амака улгучэнчэ. Тадук гунчэ:

– Эда би синэвэ карайрив, Умусликэн? Тар гуктэвэн денчана, карайрив синэвэ. Эhэ бэенюн нэкунэчэн бичэл. Тарит би синэвэ муланим. Эр дулин дуннэ бэйҥэ бэенюн умун тэкэчи бивки. Бутунну дуннэ бэйҥэн-дэ, дэгин-дэ, бэен-дэ – умун тэкэчил бивкил. Тар тэкэнтын дуннэдук бивки.

Умусликэн Тэмбенюн нэкунэмэтчэвкил, эрэгэр дюкри эвидевкил. Илэ умун ҥэнэдиҥэн, тала-ты ге ҥэнэвки. Туhактадявкил, гукчанматчанал, эвиктэденэл. Умун-дэ дыгин hалгалкан бэйҥэ «Бэе hутэн» эвки гунчэрэ Умусликэнмэ.

– Умусликэн, hутэ! Демулчэ биhинни? – hанҥувки дэлэмичэн сачари Эҥни. – Укумнием укудиҥос?

– Умусликэн! Эрбэснэгэт! – эривки Тэмбе омолгичанма.

– Кэ, эрбэснэгэт! – элэксивки Умусли.

Тыкэнты иhэвдевки омолгичан, сомат аят туhакаталча, иhэвчэ. Ҥи-кэт этэн боконо нуҥанман. Дюр hалганин син эвкил дыгин hалгардуктын эмэнмурэ. Таргачин hуркэн-куҥакан оча. Бэйҥэлду иргивденэ, бэйҥэ турэнмэн сача, уйдовки-долдывки бэйҥэ-дэги турэнмэн. Умнэкэн, эвиденэл, Тэмбе hанҥувки гиркиви:

– Тэдемэ-ты си дюр hалгалкан бэевэ урэчэ эиhинни. Си дюр hалгатпи туhактаҥнанни, би дыгиндиви. Тэдегдэ си дюр hалгалкан биhинни. Энинми гунэн, дюр hалгалкал hуҥту турэнтын бивки. Си тар турэнтын саҥнанни?

– Эчэв, – Умусли гунивки. – Идук тара би садиҥав, дыгин hалгалкаhалду иргивчэ биhим, эчэ. Он-ка тар дюр hалгалкачил, коҥнорин дылилкачил, эвуники эhалкачил он-кэ улгумэчивкил бидиҥэтын? Турэнмэтын сами ая бимчэ, дюр hалгалкан бэе биhим эчэ, гундерэн. – Тыкэн гуннэ, Умусликэн мулэ ичэчивки. Муду минмэ ичэксэ, инеливки арай – Тэмбе! Ичэкэл, ҥи-кэт тар муду ичэвдерэн? Инемо! Инҥактая ачима ачин, дюр hалгандуи илитчаран! Эмэкэл, ичэкэл!

– Си-ты муду ичэвденни! – гиркин гунивки. – Си тар биhинни!

– Эе! Он-ка тар инҥактая-кат ачим биhим? Окин-ка инҥактав иhэвдиҥэн? – hанҥувки Умусликэн гиркиви.

– Эчэв сара, – тариҥин гунивки. – Этэн бука балдыра, таргачин-ты бидиҥэс.

– Кире! Эда-ка таргачин биhим? Тугэ доҥоторо этэм до?

– Дюр hалгакан куҥакан-hуркэн окин-кат инҥактан этэн балдыра, – гунэн дэлэмичэн сачари Эҥни. – Бэеду эвки инҥактан балдыра, нюриктэчинюн бивки. Дюр hалгакан бэе тэткэвэ тэтычэвки. Ма, тэтыес эмум. Агилкандя колбодук эмучэ. Ма, тэтымкэкэл, – гунэн сачари.

Мукукэен эмучэ, унтаян эмучэ, авунан. Умусликэн адулавки, адулавки тэтывэ, тадук тэтывки. Тэтыксэ, инеечивчи:

– Тэмбе! Ичэкэл! Би нян инҥактачи оча биhим! Хэкуке, hэкуке тэтычи бивки. Он-ка си Тэмбе эҥнэнни hэкукерэ, инҥакта тэтыви энҥэни лукра окин-кат эчэ? Он-ка си энҥэнни hэкукерэ? Дэмэре, лукикта. Доҥотоми, тэтчиҥэв, – гунивки омолгичанты.

Тадук дэлэмичэн сачари Эҥни гунивки омолгидуи:

– Поро, долчаткал минэвэ аямат. Си бэе-ураҥкай биhинни. Аи-эвэнки утрэнмэн садас инэҥи эмэрэн. Бэедыт эми сара, бэе турэнмэн энэ уйдоро, он бэе одиҥас? Бэе бэенюн бивки, бэе бэенюн улгучэмэтчэвки. Бэе одаи, бэе турэнмэн сакал. Инэҥимэн би толкитча биhим: гороло-гороло, Дулин Дуннэ чэчэмэдун, умун этыркэн бидевки. Тар этыркэн Геван гунмури гэрбичэ. Тар этыркэнмэ исми, бэе турэнмэ садиҥас. Таткадиҥан нуҥан синэвэ. Си дюр hалгакан, коҥнорин дылилкан, эвуники эhалкан бэе-эвенки биhинни, бэе турэнмэн сарэкис, ая бимчэ. Инэҥимэн-ты дэгилдиҥэт тала, би синэвэ hурувдиҥов, – гунэн дэлэмичэн сачари Эҥни.

– Кэ, ая, эней! – элэксийрэн Умусликэн. – Гиркилдуи-нюн тэдэвуктэ hурунуви.

Умусликэн и его друзья

Подняться наверх