Читать книгу Айылҕаттан аналлаах Чугдаара Хотун - - Страница 3

Оскуоланы саҥа бүтэрбит Мотя бэйэтэ да билбэтинэн, ыраах баар билбэтэх-көрбөтөх дойдутугар «күннүк сиртэн көҕөрөр, көстөр үрдүк хайалардаах, күлүмүрдүү долгуйар, устар чуумпу уулардаах» Аммаҕа куттуун-сүрдүүн курдаттыы тардыһар курдуга. Наһаа сөбүлээн истэр ырыаһыта, айылҕаттан кэрэ куоластаах Ольга Иванова ыллаан эҥээритэрин наһаа сөбүлүүрэ, ырыаҕа ылламмыт, хоһооҥҥо холбоммут Амма сардааналаах кырдалларынан хаамыан долгуйан туран баҕарара…

Төһө даҕаны аҕатын баҕа санаатын толорбокко, туспа суолу тутуһан эрэриттэн буруйдана санаатар, Дьокуускайга «Амма оройуонун Алтаныгар СПТУ ыҥырар» диэн биллэриигэ түбэһэ түһээт, айан суолун тутан, ыра санаа оҥостубут Аммалыыр суолугар тахсыбыта. Онто баара Алтана бэттэх, Аммата ыраах буолан биэрбитэ.

Олоҕун ыйааҕа хайдах ыйбытынан буоллаҕа эбээт, эдэркээн кыыс олоҕун суола Алтан сиригэр түстэммитинэн барбыта. Училищеҕа ветеринар-осеменатор идэтин талбыта. Эдэр киһи сиэринэн туохха барытыгар көхтөөхтүк кыттара, үҥкүүлэри тэрийсэрэ. Ол сылдьан СПТУ-га үөрэнээччилэр бары тумус туттар, батыһа сылдьар улахан уҥуохтаах, бигэ-таҕа көрүҥнээх Дима диэн уолларын кытта бэйэ- бэйэлэрин диэки уратытык көрсөр буолбуттарын чараас сүрэҕинэн сэрэйбитэ, тапталтан долгуйуу дьиктилээх иэйиилэриттэн дьол кустугар куустарбыта. Тулаайах иитиллибит Дима майгытын, олоххо сыһыанын олус сөбүлээбитэ. Уолу олоҕун тухары арыаллыыр, өйүүр истиҥ доҕор буоларга сөбүлэспитэ. «Этэҥҥэ сылдьан кэлээр, күүтүөм» диэн эрэннэрэн, Амматын өҥ буорун «кэһиилээн» аармыйаҕа атаарбыта уонна Дьокуускайга тыа хаһаайыстыбатын техникумугар үөрэнэ киирбитэ.

Димата кэлбитин кэнниттэн ыал буолан, үс оҕолонон, үөрэҕин бүтэрэн баран, Уус Алдаҥҥа Кэптэни Даалы диэн учаастагар идэтинэн ветеринардаабыта. Ол эрээри, хомойуох иһин, биир кэмҥэ, тохсунньу-олунньу ыйдарга төрөөбүт ньирэйдэрэ укуоллаатаҕына сатаммаккалар, өлөн иһэллэрэ улаханнык соһуппуттара. Ол тоҕото, ньирэйдэр илиитин уйбатах кистэлэҥнэрэ кэлин билиннэҕэ буолуо. Онон Аммаҕа, Алтаҥҥа төннөргө быһаарыммыттара.

Хата, СПТУ-га үлэ миэстэтэ көстөн, бастаан кастеляншанан үлэлии киирбитэ, онтон иитээччи буолбута. Олох отуора уларыйан, ыһыллыы-тоҕуллуу саҕаланан эрэр кэмэ этэ. Күүтүүлээх мааны кыыһын, эбэтин уонна эһэтин ааттарын холбуу тутан ааттаабыт Иваннатын манна оҕоломмута.

– Алтаҥҥа көһөн кэлэн баран түүл түһээбитим. «Эн киһи оннугар кэллиҥ» диэбиттэрэ. Кийиит буола да иликпинэ Алтаҥҥа ааттара ааттаммат улахан дьон баарын истэр, ааҕан билэр, хайдах эрэ салла саныыр этим, – диир Матрена Ивановна.

Эдэркээн саастаах оҕолору кытта алтыһар киһи ханна барыай, күннэтэ быһаарар кыһалҕата элбэх буоллаҕа. Матрена Ивановна ким эрэ илиитэ-атаҕа тоһуннаҕына көрбүтэ истибитэ, имэрийбитэ түргэнник оһорун, хааны тохтоторун билэр буолбута. Эдэрдэр араас кэлиилэрин-барыыларын, сырыыларын кистииллэрин, ханна сылдьалларын, онтуларын сымыйалаан кэпсииллэрин эмиэ билэр-көрөр эбит. «Үөрэнэр уолаттарга «хас ыстааннааххытын кытта билэбин» диэтэхпинэ наһаа сөҕөллөрө» диэн күлэр.

Матрена Ивановна тохтуу түһэн, «итини мин тоҕо сатыыбыный?» диэн бэйэтэ бэйэтигэр боппуруос бэринэр кэмнэрдээх эбит. Ол кэмҥэ, арааһа, оҕо да сылдьан араас дьиибэни саҥаран, көрбүтүн-истибитин кэпсээн сэмэлэнэрин санаан кэллэҕэ буолуо.

Майаҕаска биир саастыылаах уола мас ууһа аҕалаах эбит. Матрена бэс сытын наһаа сөбүлүүр буолан, кинилэргэ, биир уулуссаҕа олорор ыалыгар наар тиийэр. Сороҕор саҥа оҥоһуллубут хоруопка киирэн сытан көрөн баран, «син биир баппат» диэн тыллаах буоларын бэйэтэ да бэркиһээн ахтар. Инньэ гынан биирдэ аҕатыттан таһыллыбыт.

«Эн билэргин-көрөргүн кэпсээмэ, акаары диэхтэрэ. Дьэ фантазеркаҕын!» – диэн дьоно буойаллар үһү.

Ити курдук Матрена Ивановна сылаас имнээх илиилээҕин, көмөлөһөр дьоҕурдааҕын бэйэ-бэйэлэриттэн истиһэн, араас кыһалҕалаах дьон сэмээр чугаһыыр буолбуттар.

– Эмтиирбин хайдах эрэ улахаҥҥа уурбат этим, ол түгэҥҥэ бу киһиэхэ хайаан да көмөлөһүөхтээхпин эрэ дии саныырым. Имэрийдэхпинэ ыарыылара ааһан хаалара. Отунан туттар буолбутум. Онтубуттан тоҕо эрэ соһуйбатаҕым. Били, эбэбэр сүктэрэ сылдьан хомуйар отторум төннүбүттэрэ быһыылааҕа.

Арыгы иһээри гынар үөрэнээччилэрбин билэн-көрөн, «өһүргэтэлээн», ол аата сүбэлээн-амалаан, куттарын уһугуннаран бырахтарбытым. Омсолоох дьаллыкка ылларан иһэн көммүт оҕом элбэх. Үөрэппит оҕолорум билиҥҥэ диэри «Маамабыт» диэн истиҥник ааттыыллар. Эмтээбит да дьонум үгүстэрэ урукку үөрэнээччилэрим.

Балыыһаҕа көрдөрбөккө да эрэ, миэхэ кэлэн эмтэнэр дьон баар буолбуттара. Кэлин ончу да астына-астына эмтиир буолбутум, – диэн Матрена Ивановна айылҕаттан бэриллибит дьикти дьоҕура баарын биллэрбит кэмнэрин туһунан кэпсиир.