Читать книгу Тыллыы - Мария Андреева - Страница 2

Мин кэлбитим бу дойдуга

Дьоллоох олох олороору,

Өрүс долгунун устунан

Эрчимнээхтик дьулуһаары.

Мин кэлбитим бу дойдуга

Күн үтүөтүгэр тиксээри,

Төрөөбүт төрүт алааһым

Кэрэтин булан көрөөрү.

Үөлээннээхтэрим бүктүлэр

Олох араас эргииригэр —

Күнү барыы сатаан

Олордохторо оһохторун иннигэр.

Оҕо сааспыт өйдөбүлэ

Сылын аайы өлбөөдүйэр:

Күннээҕи түбүккэ баттатан

Суураллыахтара көмүс күннэр…

Олох устуо дьаалатынан,

Күн-дьыл солбуйсан иһиэ.

Кыра, бороҥ дэриэбинэм

Кэмэ кэлэн киэркэйиэ…

Көлүөнэлэр уларыйан,

Кэнчээри дьон кэлиэхтэрэ,

Биһигини умнуохтара —

Үһү диэн кэпсэтиэхтэрэ…

Сииктээх сэбирдэхтэринэн симэнэн,

Көрсүө миигин ахтылҕан хатыҥа.

Инчэҕэй күн намыһахтык устуо,

Көх-нэм буолуохтара чыычаахтар.

Эгди буолуом, эрэллээхтик сананыам,

Эмиэ да сонньуйуом бэйэм бэйэбиттэн…

Сүүһүнэн сыллар,

Ааттамматах ааттар,

Тыйыс сыһыаннар,

Халбархай кэмнэр…

Саспыт санаалар,

Муунтуйбут дууһалар,

Таҥнарбыт илиилэр,

Мүччү түһүүлэр…

Тылы ыйыстыы,

Кырдьыгы кыбыйыы,

Түгэни туһаныы,

Алҕаһы утарыы…

Сэрэнэн сипсиһии,

Сыыһалыын сөпсөһүү,

Сыппах үйэ

Солко бүрүөһүнэ —

Барыта баара

Устар утумҥа…

Сылайдым соҕотохсуйартан —

Сырдык иэйии киирбэтиттэн.

Тумнаһынным салгынтан —

Саҥа тыын илгийбэтиттэн.

Сүрэҕим мөккүһэр түүнүгэр

Мин өрүү соҕотох буолабын.

Саһарбыт сэбирдэх түһүүтэ

Ардаҕын кытары ытыыбын.

Ким кэлэн илиитин уунан

Соҕотохсуйуубун үрэйиэй?

Тыгар күнүм болоорбут

Сардаҥатын кырааскалыай?

Хаһыс халлаан хаттыгыттан,

Ханнык хайа тоҥ хаспаҕыттан,

Хабараан тымныы илгийэрий,

Хайаары харса суох дьүккүйэрий?

Айылҕам аарыма аартыктара,

Айыылар алтыһар ыллыктара

Ханна тиийэн араҕыстылар,

Халҕаннара сабылыннылар?

Айыым сирин дьонун

Алгыстаах олоҕо,

Айгыр-силик айылгыта

Алыс да айгыраата…

Ол онтон мин сүрэҕим

Ыарыылаахтык кэйиэлиир.

Олус да дуона суох эбит

Ыллыыр ырыабыт дорҕооно.

Кырдьыма, букатын кэхтимэ,

Эдэр саас күргүөмнээх ырыата.

Түөстэрбит төлөннөөх уотунан,

Кытыаста, умайа туойдуннар.

Эдэркээн эйэҕэс сүрэхпит,

Тохтоло суох битийдин, битийдин!

Сарсыҥҥы үүнэр күммүт үтүөтэ

Сэттэ кустук өҥүнэн сууланнын!

Бааллар олоххо араас дьоннор:

Сырдык, хара да санаалаахтар,

Киэбирэ да туттубуттар,

Көнө да майгылаахтар.

Ким эрэ кими эрэ баттыы сатыыр,

Онтон сүөм үрдээри,

Ким эрэ кими эрэ арбыыр,

Онтон үтүөмсүйэ көстөөрү,

Ким эрэ кими эрэ таҥара оҥостон,

Тапталым диэн ааттыа

Биирэ онно сөбүлэммэккэ,

Атын кытылы манаһыа.

Ким эрэ кими эрэ хатыйан,

Халлааҥҥа харбаһа сатыа,

Биирэ онно бэриммэккэ,

Бүтэһик күүһүн толук ууруо.

Олордохпут ээ, бары даҕаны,

Букатын кэлбиттии…

Син биир бүтэр уһук,

Ситэн кэлиэ дии, ыйыппакка.

Хаһыс сылын ыллык суолбар

Хаарыан хатыҥым сайыһан,

Хаарыс солко суһуоҕун

Тиэтэйбиттии ыһарый?

Бүгүҥҥү олох мөккүөрүгэр

Сүрэҕим тэбиитэ сылайар,

Күнүн аайы сулус түһэрин

Санаа ырата оҥосторуттан.

Күн-дьыл

Тарбаҕым быыһынан тохтор,

Кэм-кэрдии

Кэтэспэт эйигин да, миигин да.

Кэннибэр тугу хаалларабын —

Санаа үүйэ-хаайа тутар.

Онтон мин биири эрэ баҕарабын:

Киһилии киэппин сүтэрбэккэ

Олохпун моҥуохпун,

Уонна миигин салҕааччылар

Үтүө тылынан ахтыахтарын.

Халыҥ хаары, өксүөнү,

Билиммэккэ, бэриммэккэ,

Сылтан сылы сүгэннэр,

Муҥур үйэлэр олороллор.

Кинилэр дириҥ кистэллэрин,

Кимиэхэ да кэпсээбэттэр,

Аара ааһар устугаһы,

Аймаһыйа сайыспаттар.

Сылтан сыллар субуһуохтара,

Силис тардан сириэдиһиэхтэрэ,

Күнтэн күннэр ааһыахтара,

Көмүс утаҕы өрүөхтэрэ…

Эдэр сааспыт элэс гынан,

Айаас аты миинэн ааһыа…

Эргиллэн кинини одуулуохпут,

Ахтылҕан утаҕын уулуохпут…

Кынаттаах ырабын

Аргыс оҥостон,

Көппүтэ кыталык

Сандаарар саҕахха…

Мин онно сайыһа хаалбытым кинини,

Көппөт аналым суоҕуттан абара…

Аан дойду албаһа араас,

Иннитин тымтыктаммыт суох,

Ол эрэн бүргэс үрдүгэр

Сылдьар норуот күн анныгар.

Кыраттан атааннаһар,

Кыараҕас санаатыттан

Өһүргэнэн чиҥ өйүн,

Өһөрөргө салайар.

Биир көдьүүстээх суол-сүбэ,

Кыргыһа суох кыайыыга,

Кынаттыырын умнумуох.

Эйэлээх ил олоххо,

Эйэргэһэр күндүтүн,

Эн, мин билэн эрдэхпит…

Сылаас киэһэ үүннэ —

Сылаанньыйда сүрэҕим.

Түөһүм муҥунан тыынабын,

Сыһыыны кэриччи одуулуубун.

Үчүгэйиэн олох олорор!

Сарсыарда сатыылаан

Илин бастан өҥөйдө,

Сайын өссө биир күнүн

Сиэтэн, симээн илдьэ кэллэ.

Маннык күҥҥэ баҕарыллар:

Ырыа ыллыах, үҥкүүлүөх,

Олох чахчы кэрэтигэр,

Өссө төгүл итэҕэйиэх.

Хоһуйуум ээ, хоһуйуум,

Хоһоонум күөх хонуутугар,

Бүгүҥҥү күннэр бутуурдарын,

Кэлэр кэмнэр кэрдиистэрин.

Хоһооммор эрэ мин хотуммун,

Хоһооммор эрэ мин көҥүлбүн,

Ол иһин хоһуйабын,

Ол иһин суруйабын…

Баҕарабын – хаһан да, ким да

Эппэтэх эриэккэс тылларын

Булан ылан кэпсиэхпин.

Баҕарабын – сиэдэрэй сибэкки

Тыаһа суох тылларын көрүөхпүн,

Уонна ону уратытык хоһуйуохпун.

Баҕарабын – хаар бэргэһэлээх,

Үрдүк хайалар хабараан күүстэрин

Сөҕөммүн хоһооммор туойуохпун.

Ааспыты уонна кэлэри,

Таабырыны уонна чахчыны,

Бэргэнник тылбар тиһиэхпин.

Өссө биир кинигэ ааҕыллан,