Читать книгу Ocean Indyjski 1942 - Michał Piegzik - Страница 6

Tematem niniejszej książki jest ofensywa Japońskiej Marynarki Wojennej na Oceanie Indyjskim w pierwszej dekadzie kwietnia 1942 r. Zmagania te stanowią epizod początkowej fazy drugiej wojny światowej na Pacyfiku, podczas której Japończycy rozbili główne siły aliantów i opanowali olbrzymie obszary Azji Południowo-Wschodniej i Oceanii. Plan całkowitego zniszczenia Royal Navy na Dalekim Wschodzie i przerwania brytyjskich linii komunikacyjnych pomiędzy Indiami, Australią i Bliskim Wschodem stanowił jeden z najważniejszych powodów zaangażowania japońskiej floty, w tym sześciu lotniskowców, na zachód od bariery malajskiej[1]. Kwietniowa operacja na Oceanie Indyjskim była taktycznym, choć strategicznie niewykorzystanym sukcesem Nippon Kaigun.

Praca składa się ze wstępu oraz ośmiu rozdziałów. Rozdział pierwszy przedstawia japońskie plany wyłączenia Royal Navy z wojny na Pacyfiku oraz rozszerzenia własnej strefy wpływów w kierunku Birmy i Indii. Jego część stanowi również opis założeń taktycznych operacji japońskiej floty na Oceanie Indyjskim. Rozdział drugi skupia się na brytyjskiej strategii, której celem była obrona obszaru Indii i próba odbudowy potencjału wojskowego na Dalekim Wschodzie po klęsce pod Kuantanem i upadku twierdzy w Singapurze. Rozdział trzeci zawiera najważniejsze dane techniczne japońskich i brytyjskich lotniskowców i samolotów pokładowych, stanowiących trzon obu zespołów podczas zmagań na Oceanie Indyjskim. W celu lepszego zrozumienia tematyki autor pokusił się także o skrótowe przedstawienie doktryny walk okrętów lotniczych obu stron i kluczowych zmian, które zaszły w japońskiej taktyce przed wybuchem drugiej wojny światowej na Pacyfiku. Rozdział czwarty skupia się na pierwszych japońskich działaniach ofensywnych na zachód od bariery malajskiej, tj. okupacji Wysp Andamańskich. W rozdziale piątym zawarty jest opis zajęcia Wyspy Bożego Narodzenia, co miało za zadanie zabezpieczyć flankę zespołu japońskich lotniskowców podczas operacji na Oceanie Indyjskim. Zasadnicza część niniejszej pracy, czyli rajd lotnictwa pokładowego wiceadmirała Chūichiego Nagumo na brytyjskie bazy na Cejlonie (obecnie Sri Lanka), została ujęta w rozdziale szóstym. Poza dwoma zmasowanymi uderzeniami na Kolombo i Trincomalee przybliżono okoliczności zatopienia krążowników ciężkich Cornwall i Dorsetshire, lotniskowca lekkiego Hermes, niszczyciela Vampire i innych alianckich jednostek. Rozdział siódmy koncentruje się na działaniach Sił Malezyjskich wiceadmirała Jisaburō Ozawy w Zatoce Bengalskiej, który, atakując równolegle do japońskich lotniskowców, miał za zadanie sparaliżować brytyjskie linie zaopatrzeniowe w regionie. Rozdział ósmy zawiera podsumowanie kwietniowej operacji, wnioski autora, a także opinie i komentarze Japończyków i Brytyjczyków po zakończonych zmaganiach.

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie japońsko-alianckich zmagań w ramach kampanii na Oceanie Indyjskim w pierwszej dekadzie kwietnia 1942 r. W polskiej historiografii operacja japońskiej floty przeciwko Royal Navy została po raz pierwszy wspomniana w opracowaniu A. Wolnego, poświęconym całej wojnie na Pacyfiku[2]. Nieco szerzej problematykę tę poruszył Z. Flisowski w tomie pierwszym Burzy nad Pacyfikiem, zawierającym ogólną historię działań morskich na Pacyfiku[3]. Poza monografią A. Wolnego i Z. Flisowskiego w Polsce zostały wydane jedynie dwa artykuły autorstwa K. Zalewskiego i R.M. Kaczmarka, które przedstawiały skrócony opis działań Japończyków na Oceanie Indyjskim i w Zatoce Bengalskiej[4]. Ze względu na dezaktualizację znacznej części danych zawartych w Burzy nad Pacyfikiem i w artykułach K. Zalewskiego i R.M. Kaczmarka, jak również brak przedmiotowej monografii, w polskiej historiografii istnieje potrzeba naukowego opracowania tego tematu. W dobie powszechnego dostępu do brytyjskich i japońskich archiwów, nie tylko historycy z Polski, ale również z całego świata stoją przed szansą na dogłębne zbadanie dokumentów obu stron i wyciągnięcie nowych wniosków. Z tego też powodu przedstawiona czytelnikowi do lektury monografia ma na celu nie tylko wypełnienie luki, ale również rzucenie nowego światła na dotychczas przedstawione problemy.

Podobnie jak w historiografii polskiej, również w anglojęzycznej brak szerokiego zasobu literatury na temat działań japońskich na Oceanie Indyjskim w kwietniu 1942 r. Pierwsze chronologicznie opracowanie zawierające opis rajdu japońskich lotniskowców na Cejlon przygotowała już w 1943 r. Sekcja Szkoleń Sztabu Admiralicji. Początkowo utajnione, zostało udostępnione publicznie zaraz po zakończeniu konfliktu[5]. Pod koniec lat czterdziestych brytyjsko-japońskie zmagania częściowo poruszył S.E. Morison w tomie trzecim monumentalnego dzieła dotyczącego historii działań US Navy w drugiej wojnie światowej[6]. W latach pięćdziesiątych drukiem ukazały się ważne dla brytyjskiej historiografii prace S. Roskilla i S. Woodburna Kirby’ego, które na kilkunastu stronach przybliżały przygotowania i przebieg operacji na Oceanie Indyjskim i w Zatoce Bengalskiej[7]. Dopiero schyłek lat siedemdziesiątych przyniósł ze sobą pierwszą anglojęzyczną monografię rajdu japońskich lotniskowców na Cejlon i Sił Malezyjskich na brytyjskie linie zaopatrzeniowe, której autorem był M. Tomlinson[8]. Na początku lat dziewięćdziesiątych aspekty dotyczące walk powietrznych zostały szczegółowo opisane przez C. Shoresa, B. Culla i Y. Izawę[9]. Trzy lata później całość zmagań na Oceanie Indyjskim w czasie drugiej wojny światowej przedstawił A. Banks[10]. W ostatnim czasie ponownej próby opracowania tematu ofensywy Japońskiej Marynarki Wojennej na zachód w kwietniu 1942 r. podjął się J. Clancy[11]. Na wyróżnienie zasługuje również niedawno opublikowana monografia A. Boyda, która nie tylko przybliża strategię Royal Navy na Dalekim Wschodzie, ale także obala wiele mitów związanych z działaniami Wielkiej Brytanii w wojnie na Pacyfiku[12]. Bardzo pomocne przy opisie ataku na Trincomalee i Zatokę Bengalską okazały się ponadto opublikowane na portalu Combined Fleet trzy artykuły Roberta Stuarta[13]. Przytoczone powyżej pozycje nie wyczerpują literatury przedmiotu w języku angielskim, lecz stanowią w opinii autora najważniejsze prace, z których korzystał.

Temat rajdu na Cejlon nie cieszy się w Japonii dużą popularnością. Pierwszą monografię, która została częściowo poświęcona działaniom marynarki na Oceanie Indyjskim i w Zatoce Bengalskiej, opublikował nakładem Instytutu Naukowego Ministerstwa Obrony Narodowej (jap. Bōei Kenshūjo Senshishitsu) M. Sasaki (26 tom serii Senshi Sōsho) dopiero pod koniec lat sześćdziesiątych[14].

W połowie lat osiemdziesiątych w ramach czasopisma „Maru” ukazał się zeszyt popularyzujący tematykę zmagań z Holendrami i Brytyjczykami[15]. Kolejne opracowanie, również w formie zeszytu, który koncentrował się w znacznej części na operacji na Oceanie Indyjskim, zostało opublikowane w 1993 r. w serii Gakken – Historia wojny na Pacyfiku[16]. Istnieje jeszcze kilka innych japońskich pozycji nawiązujących częściowo do omawianej tematyki, lecz w opinii autora stanowią one uzupełniającą literaturę przedmiotu.

Najistotniejszą część bibliografii niniejszej monografii stanowią japońskie, brytyjskie i australijskie dokumenty pochodzące z archiwów państwowych i zbiorów prywatnych. Japońskie źródła zostały pozyskane przez autora w Archiwum Narodowym Japonii (jap. Kokuritsu Kōbunshokan), w sekcji Japońskiego Centrum Dokumentów Historii Azji (jap. Ajia Rekishi Shiryō Sentā – dalej JACAR). Ważne wsparcie przy tłumaczeniu najbardziej skomplikowanych fragmentów odręcznych notatek sprzed reformy językowej, w szczególności imion i nazwisk, zapewniła Kisei Nakai-Sitkowska.

Większość brytyjskich źródeł autor zawdzięcza uprzejmości Dawida Rodenki, twórcy kanału „Historia w 5 minut” na platformie YouTube, bez którego pomocy powstanie tejże pracy w obecnym kształcie byłoby niemożliwe. Istotny wkład w przeprowadzenie pełnej kwerendy w londyńskim The National Archives poczynił również Wojciech Mazur, który pozyskał komplet materiałów źródłowych dotyczących obrony Wysp Andamańskich, Wyspy Bożego Narodzenia, a także kilka innych suplementarnych dokumentów.

Do pisowni nazw, miejsc, imion i nazwisk w języku japońskim korzystałem z Hebon-shiki rōmaji, czyli Transkrypcji Hepburna, która pozwala na zapis znaków kanji, hiragany i katakany w alfabecie łacińskim ze specyficznymi znakami diakrytycznymi charakteryzującymi japońską wymowę. Ze względów praktycznych i historycznych opis źródeł pozyskanych w JACAR pozostawiłem w pisowni oryginalnej.

Co się tyczy personaliów, zarówno japońskich, jak i alianckich, pozwoliłem sobie wymienić najpierw imię, a potem nazwisko, świadomie łamiąc zasady przyjęte w językach wschodnioazjatyckich. Jeżeli narodowość alianckiego żołnierza nie została sprecyzowana, należy przez to rozumieć, że jest on Brytyjczykiem.

Z racji na fakt, że przedstawione w książce wydarzenia miały miejsce na rozległym obszarze Dalekiego Wschodu, od Karaczi aż do Celebesu, wszystkie godziny są podane w czasie lokalnym. W miarę możliwości w całym tekście stosowałem system metryczny z wyjątkiem mili morskiej (1 Mm = 1852 m) i związanej z nią prędkości określonej w węzłach (1 w. = 1 Mm/h).

Pewną wątpliwość może dla czytelnika budzić nazewnictwo indyjskich i birmańskich miejscowości. Tam gdzie było to możliwe, starałem się korzystać z powszechnie znanych polskich odpowiedników, takich jak np. Delhi, Kalkuta i Rangun. Dużo większym problemem są mniej popularne nazwy geograficzne na Cejlonie, dlatego też poza naturalnie brzmiącym Kolombo resztę pozostawiłem w oryginalnej, angielskiej pisowni – Trincomalee (pol. Trikunamalaja lub Trinkomali), China Bay, Kokkilai, Ratmalana itd.

Na koniec pragnąłbym szczególnie podziękować pierwszemu czytelnikowi, Michałowi Kopaczowi, którego skrupulatne i eksperckie uwagi pomogły mi spojrzeć na wiele zagadnień z innej perspektywy.

Dziękuję również mojej żonie, Oli, której dedykuję niniejszą książkę. Jej napisanie nie byłoby możliwe bez codziennego wsparcia, którego potrzebuje każdy zaangażowany badacz historii.

1 W historiografii barierą malajską określa się aliancką linię obronną ciągnącą się wzdłuż Archipelagu Malajskiego (współczesna Malezja, Indonezja i Papua-Nowa Gwinea) i osłaniającą od zachodu Ocean Indyjski i od północy Australię. Jej przełamanie przez Nippon Kaigun w lutym i marcu 1942 r. definitywnie pogrzebało szansę na zatrzymanie japońskiej ofensywy w pierwszym etapie wojny na Pacyfiku.

2 A. Wolny, Wojna na Pacyfiku: agresja japońska w latach 1931–1945, Warszawa 1971.

3 Z. Flisowski, Burza nad Pacyfikiem, t. 1, Poznań 1986.

4 K. Zalewski, Rajd na Ocean Indyjski, [w:] „Technika Wojskowa” nr 4/1992; R.M. Kaczmarek, Wielkanoc 1942 roku na Cejlonie i w Zatoce Bengalskiej, [w:] „Morza Statki i Okręty”, 4 i 5/2005.

5 Training and Staff Duties Division, Naval Staff, Admiralty, Battle Summaries No. 15 and No. 16 (Naval Operations off Ceylon and Naval Operations at the Capture of Diego Suarez), London 1943.

6 S.E. Morison, History of United States Naval Operations in World War II, vol. 3: Rising Sun in the Pacific, 1931 – April 1942, Annapolis 2010 (reprint wydania z 1948).

7 S. Roskill, War at Sea 1939–1945, vol. 2: The Period of Balance, London 1956; S. Woodburn Kirby (red.), War Against Japan, vol. 2: India’s Most Dangerous Hour, Uckfield 1958.

8 M. Tomlinson, Most Dangerous Moment: Japanese Assault on Ceylon, 1942, Dehiwala 1979.

9 C. Shores, B. Cull, Y. Izawa, Bloody Shambles, vol. 2: The defence of Sumatra to the fall of Burma, London 1993.

10 A. Banks, Wings of the Dawning, Worcestershire 1996.

11 J. Clancy, The Most Dangerous Moment of the War: Japan’s Attack on the Indian Ocean, 1942, Oxford 2015.

12 A. Boyd, The Royal Navy in Eastern Waters: Linchpin of Victory 1935–1942, Singapore 2017.

13 R. Stuart, 20 Ships, Not 23: Ozawa’s Score, 5–6 April 1942, 2015, http://www.combinedfleet.com/articles.htm [dostęp: 15.09.2018]; R. Stuart, 91 Bombs: The Japanese Attack on Trincomalee, 2017, http://www.combinedfleet.com/articles.htm [dostęp: 16.09.2018]; R. Stuart, State of Art: The Japanese Attack on Hermes, Vampire, Hollyhock, Athelstane, British Sergeant and Norviken, 9 April 1942, http://www.combinedfleet.com/articles.htm [dostęp: 29.12.2018].

14 M. Sasaki, Senshi Sōsho kan 26: Ran’in Bengaru-wan hōmen kaigun shinkō sakusen [dalej jako SS kan 26], Tōkyō 1969.

15 „Maru Supeshiaru”: Kaikūsen Shirīzu, Ran’in kōryaku sakusen: Indoyō Sakusen, No 95/1985.

16 Gakken Rekishi Gunzō Taiheiyō Senshi Shirīzu, vol. 6: Yūshin Indoyō Sakusen, Tōkyō 1993.