Читать книгу Гульня ўяўлення - Мікола Адам - Страница 3

Аднапакаёвая кватэра маўчала. Маўчала гнятлівай цішынёй. Нават гадзіннік на стале і той не выконваў сольную партыю. Кватэра маўчала, а магла б гаварыць з кнігамі, яны на тое і створаны, іх і было ў кватэры больш за ўсё, аднак і кнігі захоўвалі непарушнасць цішыні. Яны, у выглядзе стала, крэсла, ложка, шафы, складзеных адмыслова з зайздроснай далікатнасцю, нерухома слухалі цішыню, падпарадкоўваліся ёй. На спінцы крэсла вісеў пінжак, ложак быў засланы пледам з выявай усурыйскага тыгра, шафа на двух плечыках трымала мужчынскае паліто і жаночы шаўковы халацік, ейны халацік, той, якая часта прыходзіла ў кватэру, каб разбураць цішыню. Ёй нічога не належала ў кватэры, акрамя халаціка, падараванага гаспадаром кватэры. Не належала і цішыня, але яна разбурала яе, не знішчала. Гуляла, нібы ў кубікі з дзіцячага набору, і цішыня дазваляла ёй рабіць гэта, бо ведала, што заўтра зноў абаўе гаспадара кватэры мацней за дзяўчыну. Хоць тая, чый халацік вісеў на плечыках побач з мужчынскім паліто, вельмі прыціскалася да гаспадара кватэры і шаптала яму на вуха нешта гарачае і салодкае, ад чаго ён пераставаў курыць і пазіраў на ўладарку халаціка неяк дзіўна, а пасля яны разам клаліся ў ложак.

На падаконні стаяў літровы слоік, напалову запоўнены цыгарэтным попелам і недакуркамі. Дым, таксама, як і цішыня, падабаўся кватэры. І ён расцякаўся па пакоі і падпарадкоўваўся цішыні.

З кухні пачуўся гук упаўшай кроплі з-пад крана ў ракавіну. Выпадкова. На яе нават звяртаць увагу не мела ніякага сэнсу. Хутка ноч прыйдзе на дапамогу цішыні і тады ўвогуле стане добра. Болей за ўсё кватэра любіла ноч і цішыню.

Шчоўкнуў дзвярны замок. Дзверы ледзь чутна адчыніліся, але захлопнуліся з моцным грукатам, захісталіся кніжныя паліцы. Гаспадар кватэры, чорнавалосы малады чалавек з рэйверскай бародкай, у расхрыстанай скуранцы, шпурнуў пачак гродзенскай «Прымы» на стол, папярэдне выцягнуўшы адну цыгарэту. Ён падкурыў яе ад агеньчыка запалкі, пасля чаго, як і пачак цыгарэт, паляцеў на стол карабок. Вочы яго бегалі па ўсім памяшканні, нідзе не затрымліваючыся, губы торгаліся і крывіліся, рука з цыгарэтай дрыжэла, дым ён выдыхаў шумна, а попел страсаў на падлогу.

Малады чалавек сеў за стол. Локці на стале, пальцы з цыгарэтай ля губ, а вочы, прымружаныя ад невядомай злосці, глядзелі ў люстэрка, што стаяла на акне. Злосць і крыўда чыталіся ў ягоным твары. Ён падсунуў да сябе тэлефон, скінуўшы міжволі паперы і кнігі, якія мясціліся на стале, набраў нумар.

Доўга ніхто не адказваў. Малады чалавек нервова кусаў губы і, калі пачуў голас у трубцы, хрыпла закрычаў:

– Саня? Гэта Віктар! Чуеш?

– Ды чую, не глухі, не раві так на вуха, – адказаў апанент. – Што здарылася?

– Ды нічога. Проста… Месцы яшчэ засталіся ў тых спісах, што ты мне паказваў? Я яшчэ прасіў цябе адно пакінуць за мной…

– Надумаў ехаць?

– Так.

– Значыць, усё-ткі нешта здарылася. Ты падумай спачатку, варта табе ехаць ці не…

– Няма кулі думаць, Саня, дый позна.

– Ты ж вяселле, казаў, хутка справіш…

– Забудзь. І не задавай лішніх пытанняў. Ёсць месца для мяне ці няма?

– Ды ёсць…

– Вось і добра.

– Што добрага, Віктар? Зноў сваю Віку прыраўнаваў да блакітнага?… Пасля ж…

– Слухай, гэта мае праблемы…

– Ну, як ведаеш.

– Калі мне прыехаць і куды?

Саня назваў месца і час, Віктар даў адбой. «Сука!» – вырвалася ў яго. Ён глядзеў на сцены сваёй кватэры, абклееныя ейнымі фотаздымкамі. Але зрываць іх не стаў.

Ён рушыў на кухню, адкрыў лядоўню, дастаў бляшанку шпротаў і слоік марынаваных памідораў, з хлебніцы – батон. На хуткую руку зрабіўшы бутэрброды, захапіў шклянку і вярнуўся ў пакой. З унутранай кішэні курткі выцягнуў пляшку «Крышталя-люкс», адкаркаваў, наліў, выпіў, адкусіў бутэрброд, закурыў.

– Сука! – злосна прашыпеў.

Віктар сеў на ложак і апусціў галаву. Валасы яго былі доўгія, але шнар ад раны прыкмячаўся, хоць рану гэтую ён зарабіў не на вайне. Так, ён быў на вайне, якую за вайну ніхто не лічыць, хоць там і гінуць людзі, і зноў збіраецца ехаць туды. Чаго? Ён бы таксама хацеў ведаць – чаго? Смешна ж з-за нейкай сцервы загінуць, і ён сам разумее, што смешна, толькі іначай не можа, хоць будзе пасля шкадаваць аб зробленым ці не зробленым, якая да д’ябла розніца?!

Яна казала: інтэлігентныя людзі не сварацца… Тут не тое, што не сварыцца… Хаця, глупства гэта ўсё. Дый які ён, па сутнасці, інтэлігент? Тры курсы філфака, журналісцкая практыка, вайна… Ён жа, акрамя як страляць і пісаць, нічога не ўмее. Дый пісаць, як яна кажа, таксама.

Віктар зноў выпіў, закусваць не стаў.

…Той раз ён паехаў не з-за яе. Віктар увогуле яшчэ яе не ведаў. Працаваў у газеце, дакладней, падрабляў, пісаў вершы, якія хвалілі, раілі кніжку выдаваць ды ўступаць у Саюз пісьменнікаў.

Каханне? Каханне было, ды не такое, як да Вікі, таму і вярнуўся адтуль жывы і здаровы. Гэта ўжо тут яму галаву пабілі, а там толькі драпіны займеў; на гэты ж раз, калі паедзе, сам будзе пад кулі лезці, ведае па сабе. І тады лез, бо малады, бесталковы, Лермантава начытаўся, рамантыка ў мазгах віравала… дурны быў. А цяпер яшчэ дурнейшы.

Віктару прапанавалі паехаць у «гарачую кропку» як журналісту. Ён заганарыўся: давяраюць такі важны крок зрабіць у кар’еры! Гэта потым даведаўся, што ўся рэдакцыя ад гэтай прапановы адбрыквалася рукамі і нагамі, бо ўсе ведалі, што такое вайна, хоць на ёй ты і журналіст. Куля не разбірае, журналіст ты альбо салдат. Ёй усё роўна… А Віктар ледзь не скакаў ад шчасця, што едзе ў Таджыкістан. На развітанне рэдакцыя ў ягоны гонар наладзіла банкет, шэф абяцаў добра заплаціць і «плаціць» па сённяшні дзень… Да Вікі ўся гэтая вайна не мае аніякага дачынення, але пры чым тут Віка?

Трэці тост за тых, хто не вярнуўся з бою. І Віктар выпіў паўнюткую шклянку, закурыў.

З Вікай ён пазнаёміўся год таму. На вяселлі сябра. Яна таксама нешта пісала і любіла савецкі баявік пра мушкецёраў, як і Віктар. Мабыць, гэта і наблізіла іх адно да аднаго. Віктар вар’яцеў, калі яе не было побач. Раней жыццё яго было насычана рызыкай і гульнёй са смерцю, з Вікай – іншае. Без яе кожны дзень здаваўся яму пустым. Ды яна, як заедзь, лезла да яго з роспытамі, раскажы ды раскажы… Абуралася тым, што ён нічога не расказвае пра тую вайну… Гэта ж не анекдот, не ўрывак з любоўнага рамана. Дый што ён мог расказаць? Як яго параніла? Расказваў. Выхваляўся, як жа, герой! На спушчаных колах вывеў машыну з-пад абстрэлу з шасцю чалавекамі, там яго аднаго-адзінага і зачапіла, не цяжка, праўда, прастрэліла клуб навылёт. Што яшчэ? Самому ўспамінаць жудасна…

…Пасёлак Пештар… 27-ая застава… Чарада авечак… капітан Астравух – абруселы беларус, белабрысы і насаты, нібы Колас, высокі і худы, як Кафка, з вусікамі белагвардзейскага афіцэра… Ваня Рабінін, маскоўскі студэнт пятага курса журфака… Белыя падкаўнерыкі, якія Віктар ніколі не мяняў і дасюль не навучыўшыся іх прышываць, з-за чаго каўнер даводзілася мыць ледзь не кожны дзень… Бібліятэкарка Алеся – сінявокая 25-гадовая жанчына… Начныя ўспаміны пра баі тых, у каго хутка дэмбель… Трывогі… трывогі… трывогі…

…Забітыя вартавыя, нажамі ў спіну… Чырвоныя ад злосці твары, акамянелыя рукі на «калашах», калі бачыш, як на тваіх вачах зрэзалі таварыша, сябра, з якім яшчэ гадзіну таму курыў адну цыгарэту на дваіх… Мацюкі… стрэлы ў нікуды… Зноў мацюкі… Горы… Слёзы, і іх не стрымаць… Сярога Гвоздзікаў, распаласаваны ад пупка да шыі пятнаццацігадовым шчанюком, які папрасіў падкурыць… Удары кулакамі па чым папала парушальнікаў мяжы… Стогны… Бібліятэкарка Алеся, ссільнічаная… Карны атрад… Царандой… Перастрэлка… Мацюкі… Што яны рабілі? Павальнае вынішчэнне афганскага паселішча… Крыкі… Стогны… Арык… афганская дзяўчына… Аднойчы ўсчаты мардабой паміж сваімі… Чача… Цыгарэтны дым… Сон, як збавенне… Крыкі ў сне… Разборкі з царандоем, ці як яго там… «Ды пайшоў ты далёка-далёка! – гэта капітан Астравух на афганскага палкоўніка. – У мяне загінула дзевятнаццаць хлопцаў, якая кампенсацыя!..» Дарога праз горы… Пясок… Пыл… Лычкі старшага сяржанта… медаль… Яшчэ адзін карны атрад… Ваня Рабінін з пабітым тварам… Ваня Рабінін, які нейкі час пасля працаваў на НТБ спецкарэспандэнтам… Ваня Рабінін, які, лічы, выратаваў Віктару жыццё, ды Алесіна не паспеў… Раненне… Бальніца…

А пасля – рэдакцыя… Кіслая фізія шэфа… Праз тры дні – трое ў спартыўных апранахах ля пад’езда… Бойка… Зноў бальніца…

Так было. Аб гэтым Віка хацела ведаць? Ці, можа, яшчэ пра што-небудзь такое, ад чаго валасы становяцца дыбарам, а вочы лезуць на лоб?… Віктар напісаў пра тыя два месяцы раман у агульных сшытках, але нікому не даваў чытаць. Калі вяртаўся ў Мінск, падпісваў паперу аб неразглашэнні.

А ў бальніцы радавалі толькі напісаныя вершы, якімі Віка прыніжала яго. Яна казала, што вершы тыя нікому не патрэбны, што чытаць іх ніхто ніколі не будзе, што піша ён не так і не тое, што ён увогуле чалавек без будучага, хоць і з вялікім мінулым… Так, Віктар піў з сябрамі і без сяброў. А што яму заставалася рабіць? Вядома, Віка ведала, што яму рабіць, крычала, каб ішоў працаваць, ды калеку нікуды не хацелі браць. Зрэшты, Віктар атрымоўвае пенсію, дый ніякі ён не калека, калі толькі духоўны…

…Сёння яна павінна была прыйсці да яго. Ён чакаў дзяўчыну тры гадзіны пасля прызначанага тэрміну, пасля рушыў на Панікоўку. Звычайна Віка там бавіла вольны час. Віктар не памыліўся, яна была там, але не адна і не з сяброўкамі, што Віктар яшчэ зразумеў бы. Віку абкружыла кола здаровых лабастых хлапцоў, адзін абдымаў яе, ціскаў, цалаваў. Віка ўсміхалася, мружачы ад задавальнення вочы, ёй было прыемна. Убачыўшы Віктара, а ён наўмысна паволі ішоў да яе, яна скрывіла пагардлівую ўсмешку.

– А я, дурань, чакаю… – вырвалася ў Віктара.

– Хто гэта? – спытаўся хлопец, які абдымаў яго дзяўчыну.

– Беларускі паэт, – зноў пагардліва ўсміхнулася Віка.

– Гэта цікава, – пазіраў хлопец на Віктара. – Я люблю паэзію, толькі вось на мове яшчэ ні разу не слухаў. Прачытаеш? Я заплачу. Баксамі. Колькі?

Віктар нервова сціскаў кулакі і кусаў губы.

– Хочаш, дваццаць баксаў? Мала? Дам пяцьдзясят. Нейкі ганарлівы ён у цябе.

Пасля гэтых слоў той, хто абдымаў Віку, кульнуўся з лаўкі з паламатым носам: за моц свайго ўдару Віктар ніколі не чырванеў. Ён прыгатаваўся да сур’ёзнай бойкі, але на яго ніхто не звярнуў увагі. Нават Віка. Збіты ім з ног хлопец падняўся, і яна войкала над ім, выціраючы кроў сваёй насоўкай.

– Слухай, беларускі паэт, – прамовіў пацярпелы, – валі адсюль, пакуль я добры! І маліся свайму Купалу, ці як там яго, каб не трапіць мне больш на вочы, задаўлю. А мо табе памагчы знікнуць?…

Акружэнне Вікі ашчэрылася на Віктара ваўчынымі ікламі. Віктар плюнуў у бок дзяўчыны і пайшоў да метро. «Вот и вся любовь!» – як спявае Лагуценка.

– Сука! – выпіў у чацвёрты раз Віктар. Ён глядзеў на халацік, што вісеў на плечыках побач з ягоным паліто. У адно імгненне сашморгнуў халацік з плечыкаў і пачаў яго раздзіраць, пасля шпурнуў на падлогу, стаў рыцца ў паперах, нарэшце выцягнуў два агульныя сшыткі, загарнуў іх у халацік і падпаліў. Твар яго ўсміхаўся.

Віктар распахнуў насцеж акно, каб пасля не смярдзела ў кватэры, і доўга глядзеў, як згарала самае каштоўнае ў ягоным жыцці.

Калі на падлозе застаўся толькі попел, Віктар патэлефанаваў. Ён спытаў Віку, але дома яе не было. Вікіна маці пазнала яго і папытала, што перадаць, ды Віктар гэтага ўжо не чуў. Трубка выпала з ягоных рук.

Віктар выпіў яшчэ, закурыў… Апошняя думка засвідравала ў галаве голасам любімага выкладчыка з філфака: «Лепш бы ты ў баі загінуў, чым накладваць на сябе рукі з-за таго, што цябе нейкая Машка кінула!» Але было позна.

А кватэра маўчала. З кватэры ніжэй, праўда, пачулася «…пожалуйста, не умирай…», але кватэра маўчала, цяпер ужо сапраўднай цішынёй.

Заўтра ўпраўдом схопіцца за галаву, калі пабачыць у сваім журнале, што за ўсё існаванне дома толькі з гэтай кватэры пад самым дахам зарэгістравана дваццаць адно самагубства.

Але гэта будзе заўтра…