Читать книгу Nad Wieprzem 1920 - Piotr Krukowski - Страница 6

Polska kontrofensywa znad rzeki Wieprz w 1920 roku stanowiła jeden z przełomowych momentów bitwy warszawskiej. Działania militarne rozpoczęte z obszaru północnej Lubelszczyzny uderzeniem na skrzydło wojsk sowieckich Frontu Zachodniego przekreślały plany wojenne Tuchaczewskiego, dezorganizując działania jego wojsk i wymuszając ich odwrót z kierunku warszawskiego. Sukces polskiej kontrofensywy znad Wieprza byłby niemożliwy w takiej skali bez działań wiążących Wojska Polskiego na przedmościu warszawskim, jak i działań zaczepnych 5 Armii nad Wkrą. Jednak to kontrofensywa znad Wieprza miała przełomowe znaczenie dla wyniku bitwy warszawskiej, manewr ten wykonywany przez wojska Frontu Środkowego bezpośrednio przyczynił się do klęski wojsk sowieckich pod Warszawą.

Wyjątkowość bitwy warszawskiej, a w jej ramach manewru zaczepnego znad Wieprza, polega na tym, że decydowała nie tylko o losach Warszawy, ale o wyniku trwającego konfliktu z Rosją Sowiecką. Powstała sytuacja była konsekwencją sukcesów odnoszonych przez wojska sowieckie na kierunku warszawskim od lipca 1920 roku. Zważywszy, że w początkach sierpnia 1920 roku sytuacja na kierunku warszawskim była wręcz dramatyczna, inicjatywa należała do Rosjan, przekonanych o swoim sukcesie. Polskie Naczelne Dowództwo, mając dzięki radiowywiadowi ogólną orientację w położeniu wojsk nieprzyjacielskich, uznało, że niekonwencjonalny i ryzykowny manewr zaczepny może zatrzymać Rosjan, a nawet odwrócić losy wojny. W tej skomplikowanej operacyjnie sytuacji Marszałek Józef Piłsudski wraz z Naczelnym Dowództwem Wojska Polskiego opracował plan operacji zaczepnej. Wkomponował w trwające działania militarne niemal idealnie czas i miejsce kontrofensywy. Jednocześnie w trakcie jej trwania synchronizowano na bieżąco szereg najważniejszych działań dwóch frontów, aby przygotowana i rozpoczęta znad Wieprza kontrofensywa mogła zakończyć się rozbiciem nieprzyjaciela.

W pracy został przedstawiony proces kształtowania się koncepcji kontrofensywy, jej planowanie na szczeblach sztabowych, przebieg przegrupowania sił i środków w trakcie toczących się walk oraz reorganizacja i uzupełnienie stanów wojsk. Zwrócono uwagę na organizację zaplecza i związany z tym proces przeprowadzenia w dość krótkim czasie złożonych działań logistycznych. W pracy umieszczono opis geograficzny obszaru działania Frontu Środkowego, obejmującego terytorium środkowej i północnej części województwa lubelskiego w granicach administracyjnych z 1919 roku, którego części składowe stanowiły regiony: Lubelszczyzny, Polesia Lubelskiego, Podlasia oraz część Mazowsza. Plan kontrofensywy znad Wieprza był wynikiem kształtującej się w trakcie walk polskiej myśli wojskowej. Podstawę doktryny stanowiły doświadczenia zdobyte przez oficerów sztabowych polskiego pochodzenia, służących w armiach państw zaborczych. Polscy sztabowcy nie trzymali się sztywno wypracowanych regulaminów walk, wykształcając umiejętność dostosowania taktyki działania do wymogów pola walki. Wyciągali wnioski z poniesionych porażek, porzucając charakterystyczną dla I wojny światowej obronę kordonową na rzecz działań manewrowych, doceniając między innymi rolę kawalerii, czy stosując podwody do transportu piechoty. Skala konfliktu z Rosją Sowiecką wymusiła na stronie polskiej umiejętność gospodarowania posiadanymi środkami walki – tworzenia przewagi na kierunku przełamania kosztem słabego zabezpieczenia innych odcinków frontu. Wprawdzie wiązało się to z dużym ryzykiem, ale dawało szanse odniesienia sukcesu na skalę operacyjną, a nawet strategiczną, czego dobitnym przykładem jest właśnie kontrofensywa znad Wieprza. Duże znaczenie w realizacji tej koncepcji walki miało umiejętne wykorzystanie transportu kolejowego, który pozwalał przerzucać dywizje polskie na odcinki frontu wymagające wzmocnienia. Bitwa warszawska bez kontrofensywy znad Wieprza miałaby rangę starcia najwyżej w skali operacyjnej. W najlepszym wypadku zdołano by powstrzymać lub odrzucić Sowietów na przedpolach Warszawy. Mając jednak na uwadze działania 3 Korpusu Konnego i 4 Armii sowieckiej na północy, a w krótkiej perspektywie rzeczywiste podporządkowanie 12 Armii i 1 Armii Konnej Tuchaczewskiemu oraz działanie tych formacji na kierunku lubelskim, można przyjąć, że Warszawa byłaby ponownie zagrożona przez armie sowieckie.

Problematyka wydarzeń ujętych w pracy obejmuje walki obronne i opóźniające na linii rzeki Bug na przełomie lipca i sierpnia 1920 roku. Działania te były wkalkulowane w plan przygotowań do kontrofensywy – miały zatrzymać Rosjan i dać jednostkom polskim czas na odskok i przegrupowanie się do kontrataku. Należy pamiętać, że koncentracja i reorganizacja sił polskich przewidzianych do kontrofensywy odbywała się w styczności z nieprzyjacielem, a 1 i 3 Dywizje Legionowe wchodziły do działań ofensywnych praktycznie z marszu. Decydującym wydarzeniem kontrofensywy było rozbicie Grupy Mozyrskiej oraz doprowadzenie do dezorganizacji i odwrotu 16 Armii sowieckiej, oznaczało to radykalną zmianę położenia dla wojsk polskich toczących walki na przedmościu warszawskim. Kontrofensywa znad Wieprza kończy się wraz z ponowną reorganizacją Frontu Środkowego i przejściem do nowej fazy działań pościgowych. Postawienie nowych zadań zreorganizowanym armiom, w zupełnie odmiennej sytuacji operacyjno-strategicznej i z jednoczesnym przejęciem inicjatywy przez stronę polską, kończy etap działań rozpoczętych 16 sierpnia 1920 roku. W pracy zostały ujęte także wydarzenia związane z początkową fazą pościgu, która omówiona zostanie do momentu przekroczenia przez wojska polskie linii Bugu, stanowiącego północną granicę województwa lubelskiego.

Praca powstała głównie w oparciu o źródła wydane drukiem i literaturę przedmiotu. Szczególnie pomocny w pisaniu pracy był zbiór dokumentów pod redakcją profesora Marka Tarczyńskiego, Bitwa Warszawska cz. I–II, Bitwa Lwowska cz. I–II, Bitwa Lwowska i Zamojska cz. III. Spośród bardzo bogatej literatury przedmiotu nieocenione okazały się prace profesorów: Grzegorza Nowika, Janusza Odziemkowskiego, Lecha Wyszczelskiego oraz Janusza Szczepańskiego. Ważną publikacją, która w istotny sposób przybliżyła mi całokształt wydarzeń związanych z kontrofensywą znad Wieprza w płaszczyźnie taktyczno-operacyjnej była praca Pawła Żarkowskiego, Polska sztuka wojenna w okresie bitwy warszawskiej. Front Środkowy w działaniach manewrowych w sierpniu 1920 r.

Powyższa publikacja zamierza przybliżyć czytelnikowi jedynie fragment największej bitwy wojny 1920 roku – bitwy warszawskiej. Praca z uwagi na swój popularnonaukowy charakter nie wyczerpuje, a jedynie sygnalizuje problematykę związaną z kontrofensywą znad Wieprza – kontrofensywą, która pozbawiła Rosjan możliwości rozbicia Wojska Polskiego i zdobycia Warszawy, jednocześnie przekreślając plany podboju Europy. Stronie polskiej nie tylko pozwoliła wygrać bitwę, ale także zakończyć zwycięsko wojnę 1920 roku.