Читать книгу Nad Wieprzem 1920 - Piotr Krukowski - Страница 7

Dążenia odradzającego się państwa polskiego do określenia swojej granicy wschodniej w oparciu o dwie odmienne koncepcje – inkorporacji i federacji – zderzyły się z planami bolszewików, dążących do odbudowy imperium Romanowów w nowym kształcie politycznym i społeczno-ekonomicznym. Budowę Rosji Sowieckiej przywódcy powiązali z planami przeniesienia rewolucji proletariackiej do Niemiec, a następnie Europy Zachodniej, głosząc jednocześnie na arenie międzynarodowej hasła pokoju i prawa narodów do samostanowienia.

W listopadzie 1918 roku sztab Włodzimierza Lenina, złożony z byłych oficerów armii carskiej, zaplanował realizację operacji „Wisła”. Założenia planu miały być wdrożone dopiero po wycofaniu się z tego obszaru niemieckich wojsk Ober-Ostu[1]. Realizując powyższe założenia operacyjne, 18 listopada 1918 roku przewodniczący Sowieckiej Rewolucyjnej Rady Wojennej Republiki Lew Trocki wydał rozkaz rozpoczęcia ofensywy na wszystkich frontach. Celem operacji było dotarcie do granic państwa rosyjskiego z 1914 roku, a następnie uzyskanie połączenia z wydarzeniami rewolucyjnymi w Niemczech, na Węgrzech i w Austrii[2]. Przywódcy Rosji bolszewickiej, kierując ofensywę na zachód, zdawali sobie sprawę, że wraz z upadkiem odbudowującego się państwa polskiego załamią się koncepcje niepodległości państw bałtyckich[3]. Podważono by też dążenia Ukraińców do stworzenia własnego państwa. W Moskwie wojnę z Polską zamierzano traktować jako wojnę wewnętrzną na obszarze dawnego imperium, a propagandowo starano się nadać jej charakter narodowy, konfliktu z tzw. „białopolakami”[4]. Jednocześnie zamierzano dokonać eksportu rewolucji do Europy Zachodniej, by obalić systemy polityczne wspierające „białe armie” w Rosji. Zamierzano wykorzystać Międzynarodówkę do działań agitacyjnych wśród klasy robotniczej Zachodu, która w zamierzeniach Lenina, Trockiego i Sklansky’ego miała stanąć na czele ruchu robotniczego i doprowadzić w konsekwencji nawet do wszechświatowej rewolucji pod egidą bolszewickiej Rosji. Realizacja tych planów rozpoczęła się 17 listopada 1918 roku marszem na zachód, gdzie zajmowano tereny opuszczane i przekazywane Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej przez wycofujące się wojska niemieckie[5]. W powstałej sytuacji rząd Polski i Naczelnik Państwa Józef Piłsudski musieli podjąć kroki, które mogłyby zabezpieczyć żywotne interesy Polaków zamieszkujących Litwę i Białoruś. Należy podkreślić, że Biuro Komunistycznej Partii Białorusi, będące przedstawicielstwem sowieckiej Białorusi w Rosji, powołało specjalną komisję z Aleksandrem Miasinkowem, wysuwającą od 15 lutego 1919 roku roszczenia terytorialne do powiatów białostockiego i bielskiego. Problem z obroną interesów polskich na terenach leżących za linią Bugu i Narwi wynikał z okupacji tych obszarów przez armię niemiecką, zabezpieczającą ewakuację swych jednostek z Ukrainy wzdłuż linii kolejowej Kowel–Brześć–Białystok–Grajewo do Prus Wschodnich[6]. W powstałej sytuacji jedynie oddziały samoobrony Litwy i Białorusi broniły interesów miejscowej społeczności polskiej[7]. Władze państwa polskiego dopiero 5 lutego 1919 roku zawarły w Białymstoku porozumienie z dowództwem Ober-Ostu, umożliwiające przemarsz wojsk polskich przez linie niemieckie. Realizacja tego porozumienia doprowadziła do wejścia w styczność bojową 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej gen. Wacława Iwaszkiewicza z oddziałami Armii Czerwonej w rejonie miejscowości Mosty nad Niemnem 14 lutego 1919 roku. Rozpoczęło to niewypowiedzianą oficjalnie wojnę polsko-sowiecką[8]. Powstał front o długości ok. 150 km, rozciągający się od rzeki Prypeć do Grodna i podzielony na dwa odcinki: południowy, który obsadzała Grupa Poleska gen. Antoniego Listowskiego, i północny, broniony przez Grupę gen. Iwaszkiewicza. Obie grupy, z uwagi na szczupłość sił, prowadziły ograniczone działania, które w marcu 1919 roku zakończyły się opanowaniem Słonimia i Pińska[9]. W powstałej sytuacji Front Północny przeszedł do działań obronnych, a główny wysiłek strona polska skoncentrowała na walkach w Galicji Wschodniej z Ukraińską Armią Halicką i na Wołyniu z wojskami Ukraińskiej Republiki Ludowej. Celem tych działań było odblokowanie Lwowa. W połowie kwietnia punkt ciężkości przeniesiono ponownie na kierunek północny, realizując zakrojoną na szeroką skalę operację litewsko-białoruską. Operacją dowodził osobiście Piłsudski. Operacja miała zrealizować cele wojskowo-polityczne: opanowanie obszaru Wileńszczyzny i Białorusi oraz stworzenie federacji narodów zamieszkujących ten obszar z Polską. Zrealizowano jedynie cel militarny, zdobywając w kwietniu 1919 roku Wilno, Nowogródek, Baranowicze i Lidę. Działania ofensywne prowadzone w kolejnych miesiącach pozwoliły opanować leżące na Białorusi Mołodeczno, Nieśwież, Słuck i Mińsk, który zdobyto 8 sierpnia. Na kierunku północno-wschodnim strona polska opanowała obszar sięgający po rzeki Berezynę i Dźwinę[10].

W Galicji wojska polskie dowodzone przez gen. Tadeusza Rozwadowskiego w pierwszej połowie 1919 roku zatrzymały ofensywę wojsk ukraińskich. W maju wzmocnione oddziałami przybyłymi z Francji pod dowództwem gen. Józefa Hallera przeszły do kontrofensywy, rozbijając wojska Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej i wyszły na linię rzeki Zbrucz. Doszło tu do spotkania z wojskami Rosji bolszewickiej, które po rozbiciu armii gen. Denikina spychały w kierunku zachodnim wojska Ukraińskiej Republiki Ludowej[11]. Po przegrupowaniu Wojsko Polskie utworzyło Front Wołyński pod dowództwem gen. Listowskiego, który 8 sierpnia 1919 roku rozpoczął działania zaczepne, zdobywając Krzemieniec, Dubno i Równe. Równocześnie Front Galicyjski gen. Wacława Iwaszkiewicza opanował Zbaraż, Zastaw i Rokitno. Na tym odcinku frontu, za Zbruczem zajętym już przez Polaków, szukały schronienia oddziały Ukraińskiej Republiki Ludowej, wypierane znad rzeki Boh przez oddziały armii Denikina. Doprowadziło to do zawarcia 4 września 1919 roku rozejmu pomiędzy stroną polską a URL Petlury. Sukcesy gen. Denikina, także na froncie walk z Armią Czerwoną, dały grunt do ogłoszenia deklaracji o odbudowie niepodzielnej Rosji. W tej sytuacji strona polska doprowadziła do zawieszenia działań wojennych z bolszewikami na froncie wołyńskim, wzdłuż rzek Uborci i Ptyczy[12]. Zamknięciem kampanii 1919 roku była polsko-łotewska operacja na Dyneburg, obsadzony przez sowiecką 15 Armię Augusta Korka. Zgodnie z porozumieniem z 30 grudnia 1919 roku wojska polskie pod dowództwem gen. Rydza-Śmigłego wraz z armią łotewską płk. Berkisa uderzyły 3 stycznia 1920 roku na Dyneburg, opanowały miasto i do końca tego miesiąca wyzwoliły obszar Łatgalii. Po zakończeniu operacji Wojsko Polskie powróciło na południowy brzeg Dźwiny. Operacja pozwoliła skrócić i wyrównać front w tym rejonie oraz zagwarantowała bezpieczeństwo polskiego północnego skrzydła przez sąsiedztwo z sojuszniczą armią łotewską[13].

Treść dostępna w pełnej wersji eBooka.

1 W. Pobóg-Malinowski, Najnowsza Historia Polityczna Polski, t. 2, 1914–1939, Gdańsk 1990, s. 404.

2 J. Odziemkowski, Polska piechota w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920, Warszawa 2010, s. 91.

3 W. Pobóg-Malinowski, Najnowsza…, s. 413.

4 J. Szczepański, Wojna 1920 r. na Mazowszu i Podlasiu, Warszawa–Pułtusk 1995, s. 23. Miało to służyć mobilizacji społeczeństwa rosyjskiego w odbudowie terytorium dawnego imperium.

5 Wojna o wszystko. Opowieść o wojnie polsko-bolszewickiej 1919–1920, pod red. W. Sienkiewicza, Warszawa 2010, s. 8.

6 G. Łukomski, B. Polak, M. Wrzosek, Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920, t. 1, Koszalin 1990, s. 6.

7 Wojna o wszystko…, s. 9. Oddziały broniące interesów Polski na tych terenach nazywano także Samoobroną Krajową, np. Samoobrona Ziemi Lidzkiej, Grodzieńskiej czy Samoobrona Ejszyszka.

8 Encyklopedia Historii II Rzeczypospolitej 1918–1939, pod red. A. Garlickiego, Warszawa 1999, s. 494.

9 G. Łukomski, B. Polak, M. Wrzosek, Wojna…, s. 10.

10 Ibidem, s. 14–16. W końcu sierpnia 1919 roku gen. Zarzycki uchwycił przyczółki pod Borysławiem nad Berezyną, a gen. Korzeniowski po rozbiciu Rosjan pod Ihumeniem zajął Bobrujsk nad Berezyną. Natomiast na płn. wojska polskie gen. Szeptyckiego kierowały się na Dryssę i Dynenburg pod dowództwem gen. Rydza-Śmigłego, a gen. Mokrzycki kierował się na Lepel i Połock. Trwające przez miesiąc walki pozwoliły WP osiągnąć linie rzeki Dryssy (dopływ Dźwiny).

11 Encyklopedia Historii II Rzeczypospolitej…, s. 496.

12 G. Łukomski, B. Polak, M. Wrzosek, Wojna…, s. 17.

13 Wojna o wszystko…, s. 46–47. Udział w operacji na froncie łotewskim wzięły 1 i 3 DP Legionów.