Читать книгу Wilkozacy. Wilcze prawo - Rafał Dębski - Страница 8

Serhij suchymi oczami patrzył na zgliszcza pozostałe z wioski. Od pierwszego spojrzenia wiedział, że masakry nie dokonali zwyczajni napastnicy – ordyńcy albo wrogo nastawieni Kozacy. Tamci ozdobiliby bramę wisielcami, powbijali na pale ostrokołu głowy zamordowanych, a gdyby tylko wypruli wnętrzności ofiarom, jak tutaj, na ciałach nie pozostałyby przecież ślady kłów.

Serhij zacisnął zęby, aby powstrzymać skowyt. Byli tu wszyscy – ślepy na jedno oko kowal, jego synowie i córki, Prokop, guślarz i uzdrowiciel, który potrafił ponoć leczyć nawet jaskrę, jego młodziutka żona, niemowa przywieziona z pewnej wyprawy na Multany, czarnowłosa Wołoszka o cudownie zielonych oczach, rodzina kulawego Marczuka, najliczniejsza w siole, zawsze chcąca rządzić i przewodzić... Był stary Wano Barańczuk, wszyscy byli oprócz Mariki i dziecka.

– Musieli ją wziąć w zakładniki – odezwał się stojący obok Serhija setnik Hryńka, zwany Szpakiem dla ciemnych włosów przeplatanych siwizną. Był niewiele starszy od towarzysza, ale ciężki los położył się piętnem nie tylko na jego głowie, ale i pobrużdżonej twarzy. Podczas wojny polsko-kozackiej wziął z początku stronę króla polskiego, ale gdy książę Wiśniowiecki dokonał jednej i drugiej rzezi na bezbronnych chłopach, wraz z całym oddziałem uszedł do Chmielnickiego. Jego Wysokość Jeremi podziękował mu za zdradę, wyrzynając w pień rodzinę Hryńki wraz z całą wsią. Rozumiał więc doskonale przyjaciela, czuł całym sercem jego ból. – Przynajmniej wiesz, że żyją.

Spojrzenie Serhija było takie, że cofnął się pół kroku.

– Myślisz, że to lepiej? – wychrypiał chorąży. – To Wilcy, nie Tatarzy. Nie biorą jasyru, aby go sprzedać lubo do roboty zaprząc, jeno czynią z jeńców takie same bestie jak oni.

– Może chcą cię zmusić, żebyś dał spokój ich watahom?

Serhij pokręcił głową.

– Byłeś kiedyś w siczy Wilków? – spytał.

– Nie. Niewielu jest takich, co tam gościli.

– A ja byłem. Na początku ruchawki hetmana Chmielnickiego, gdyśmy próbowali ich pozyskać. Stary Hrehory zaprosił mnie w gości, aby dać świadectwo pokojowych zamiarów. Ich sicz nie jest taka jak nasza. U nas gromadzą się same chłopy, kiedy coś chcemy zdziałać, ruszyć na wyprawę, wszcząć wojnę. U Wilków sicz to coś jak nasze wielkie, warowne wsie. Nie mają jednej, najważniejszej, jak u nas, ale każde większe swoje siedlisko tak nazywają. Do bab nie jeżdżą na chutory, mają je zawsze przy sobie, dzieciaki też tam między chałupami latają. Dla nich sicz to życie całe, nie tylko wojskowy obóz. Nie znajdziesz u nich jeńców ani niewolników. Wilcy nie są jak ludzie, nie chcą okupów, nie pożądają bogactwa, cenią sobie tylko dzielność, a dobrem największym jest dobro siczy całej i każdej watahy z osobna. Nie wierzę, że porwali Marikę z Halszką, aby koniecznie uczynić z nich Wilczyce... Nie wiem, dlaczego to uczynili, powinni je raczej zabić! Chyba że... – Zamilkł na chwilę, a potem dodał głucho: – Chyba że chcą z niej wyciągnąć, gdzie można mnie znaleźć. Albo...

Szpak milczał długą chwilę, zanim zapytał:

– Idziemy za nimi?

– Nie! – Serhij zgrzytnął zębami. – Skoro je wzięli, właśnie tego chcą!

– Nie chcesz uratować żony i córki? – zdziwił się Szpak.

Chorąży przyskoczył do niego znienacka, chwycił za wyłogi kurty, zbliżył twarz do jego twarzy.

– Chcę! – wychrypiał. – Nawet nie wiesz jak bardzo! Ale nie wiem, jest li jeszcze kogo ratować?! Może moja ukochana jest już waderą, a dziewuszkę zabili, bo po co im chować takie maleństwo? Wiem jedno, nie możemy uczynić tego, co chcą, abyśmy uczynili!

Hryńka Szpak patrzył w pełne straszliwego cierpienia oczy dowódcy. Zdawało mu się, że wie, ile taka decyzja kosztowała Serhija, ale może nie wiedział? Co innego stracić rodzinę, zobaczyć trupy bliskich, a czym innym jest niepewność ich losu, który może okazać się gorszy niż śmierć.

– Co w takim razie chcesz zrobić?

– To, co nam rozkazano. Idziemy na Wołoszczyznę przypomnieć Lupulowi, jak dokuczliwi potrafią być Kozacy, jeśli ich podrażnić. Dla mnie Marika i Halszka nie żyją i tak ma być od teraz dla wszystkich. Zapowiedz ludziom, że jeśli który wspomni przy mnie o tym, cośmy tutaj zastali, ubiję na miejscu jak wściekłego psa!

– Jak rozkażesz, atamanie.

Szpak odwrócił się, nie miał ochoty patrzeć na zgliszcza.

– Hryńka – zatrzymał go jeszcze Serhij.

– Tak?

– Gdyby coś się ze mną zdarzyło... – Dowódca przełknął ślinę. – Gdyby mnie nie stało, wykonaj zadanie tak, jakbym trwał przy tobie i sam wydawał rozkazy.

– Oczywiście, jakżeby inaczej! Ale skoro nie idziemy za Wilkozakami, tylko do Wołochów, nic ci się przydarzyć nie może.

– Ale gdyby jednak... Obiecaj, że nie zawiedziesz.

– Obiecuję – odparł z mocą Szpak. Kiedy człowieka ogarnia szaleństwo, przemknęło mu przez głowę, nie należy się sprzeciwiać. Niech chorąży zaśnie spokojny jeśli nie o los bliskich, to przynajmniej o wyprawę.

Kostenko skinął głową, nie patrząc na Hryńkę.

– Kto... – mruknął.

– Co mówisz, atamanie? – Szpak nadstawił ucha.

– Do siebie mówię, druhu. Myślę, kto zdradził, wyjawił Wilkom, gdzie szukać moich.

– Wywęszyli pewnie. To nie głupie zwierzęta, myśleć potrafią.

– Pewnie tak – wymamrotał Serhij. – A jeśli ktoś im powiedział, i tak się nie dowiem. Jak znam Wilków, taki ktoś już nie żyje... Zresztą co za różnica?

Hryńka przymknął oczy, modląc się w duchu, aby dowódca odszedł już. Ciężko było patrzeć na jego mękę, nawet żołnierzowi o sercu tak twardym jak u Szpaka.

Słońce podnosiło się leniwie znad widnokręgu, zalewając świat krwawą łuną. Trawa oraz burzany rosnące opodal wydawały się płonąć chłodnym ogniem. Wyglądało to, jakby natura przygotowywała się na okrutne widowisko. I rzeczywiście tak było.

Kirył stał naprzeciwko Kary z obnażoną szablą. Kałmuk także dzierżył w dłoni zakrzywione ostrze, patrzył na przeciwnika, szczerząc zęby.

– Widać w nim wilka nawet w czas Bezpełni – mruknął Michej do stojącego obok Stepana. Byli prawie w równym wieku, ten drugi może nieco starszy, ale na pewno niewiele.

– Bo nosi pod sercem bestię – odparł równie cicho Stepan. – Tacy rodzą się wszędzie – i u nas, i u ludzi. Tylko że u nich na pewno częściej.

– Jak przeklęty Serhij – warknął Michej.

– Jak on – zgodził się Stepan. – Ale uciszmy się, bo zaraz zaczną.

Hrehory zbliżył się do każdego z przeciwników po kolei, kładąc mu na ramieniu szeroką, ciężką dłoń. Kirył i Kara odziani byli tylko w koszule i szerokie spodnie wpuszczone w wysokie buty.

– Wszyscy jesteśmy z wilczej krwi – oznajmił uroczyście ataman – i jako Wilcy do walki mężnie stajemy. Niech zwycięży lepszy.

– Niech zwycięży lepszy – odpowiedziała setka głosów.

– Zgodnie z prawem do walki staje pokrzywdzony, to znaczy brat nasz Kirył, który oskarża Karę zwanego Kałmukiem o naruszenie jego jasyru. Kirył ustami dowódcy swego, Micheja z rodu Gryszczych, zażądał walki, a ja jako najwyższy zwierzchnik wyrażam na nią zgodę. A zatem niech się stanie, co ma się stać!

Wilkozacy utworzyli kolisko wokół walczących.

Pierwszy wyprowadził cios Kara. Ciął szybko, z nadgarstka, wyrzucając ramię do przodu, nagłym ruchem skręcając klingę tak, aby cięła nie skroń, jak można by się spodziewać z początkowego ruchu, ale szczękę od dołu. Kirył znał jednak tę sztuczkę, odchylił tylko głowę i sam uczynił wypad na prawą nogę, tnąc w dół brzucha. Lecz i Kara nie dał się zaskoczyć błyskawicznej ripoście. Wojowali razem nie od dziś, mieli czas poznać swoje nawyki.

– Trochę to potrwa – zauważył Stepan. – Obaj znają się na rzeczy.

– Pewnie tak – zgodził się Michej. Z pewnym niepokojem spoglądał na walczącego przyjaciela. Podczas napadu na wieś Kirył ucierpiał – jakiś zajadły, niedobity chłop zajechał go znienacka sękatym kijem po grzbiecie. W czasie marszu nie przeszkadzało to szczególnie, ale w pojedynku Wilk musiał mocno odczuwać kontuzję. Już podczas tego pierwszego złożenia widać było, że nie jest w stanie wyrzucić ręki dostatecznie daleko, aby sięgnąć przeciwnika. Nawet gdyby Kara nie był tak szybki, sztych szabli zaledwie musnąłby koszulę. Idąc upomnieć się o rozliczenie Kałmuka ze wstrętnego uczynku, Michej miał nadzieję, że to jemu przyjdzie walczyć z obrzydłym przybłędą, ale ataman był bardziej od niego biegły w prawie. Powołał się na zapisy wyryte na świętych słupach, zgodnie z którymi w czas wojen albo wypraw swoich praw dochodzić mógł jedynie sam zainteresowany, bez czyjegokolwiek pośrednictwa i zastępstwa. A ponieważ samica Kostenki została uznana za własność Kiryła, tylko on mógł wziąć pomstę na krzywdzicielu.

Kałmuk zawinął bronią nad głową. Nie był może zbyt mądry, ale na pewno na tyle bystry, aby zauważyć niedomaganie wroga. Postanowił wykorzystać przewagę od razu, nie czekając. Zaczął krążyć wokół Kiryła w jego prawą stronę, zmuszając do obracania się i prowadzenia szabli w kierunku, w którym ruchy miał nieco utrudnione. Niewielka to może była przewaga, ale w walce na śmierć i życie liczy się wszystko. Nagle Kałmuk pobiegł, drobiąc, a potem ciął z całej siły, zatrzymując się w miejscu. Kirył w ostatniej chwili odbił uderzenie, krzesząc z głowni pojedynczą iskrę. Kara znów przesunął się w prawo i znów mocno rąbnął. Kirył skrzywił się od ukłucia pod łopatką. Diabli nadali tego wieśniaka z kosturem! Żeby to jeszcze taki zdzielił go w czasie rzezi, ale nie – wyskoczył jak filip z konopi, kiedy Wilkozak prowadził kobietę Serhija, i to właśnie ją najwyraźniej chciał pomiłować lagą. Pewnie uznał, że jeśli zabije babę chorążego, nie będzie mu rodzina wiązać rąk. Kirył w ostatniej chwili zasłonił sobą Marikę, ale uderzenie było zaiste mocne, odebrało mu dech na dobre pół pacierza.

– Już nie żyjesz. – Kara wyszczerzył zęby jeszcze mocniej. Kirył nie cierpiał tej wiecznie wykrzywionej okrucieństwem gęby, najchętniej powybijałby wrogowi białe kły głowicą szabli, jeden po drugim, powoli, z namaszczeniem.

Marika siedziała na kamieniu poza kręgiem. Słyszała tylko szczęk broni i pomruki, jakie wydawali patrzący. Było jej wszystko jedno, nie wyobrażała sobie, żeby mogło ją spotkać coś gorszego niż tej nocy, choćby i śmierć w męczarniach. Gdyby nie malutka Halszka, skradłaby któremuś z Wilkozaków nóż i skończyła ze sobą. Ale dopóki dziecko żyło, dopóty nie mogła decydować o swoim losie. Nienawidziła obrzydliwego Kary, nienawidziła spokojnego jak głaz Micheja, nienawidziła starego atamana Wilków, nawet tego Kiryła, który najpierw ją oszczędził, a teraz chciał zabić jej gwałciciela. Jego chyba nienawidziła najbardziej. Zapewne dlatego, że w łasce Wilkozaka nie dostrzegała nic z ludzkich uczuć: ani litości, ani choćby cienia zainteresowania. Wyglądało to tak, jakby czynił, co powinien, a ona nie istniała. Dlatego nawet nie próbowała patrzeć na pojedynek.

Kara wciąż krążył wokół przeciwnika, ale ten wziął się na sposób: zamiast obracać się za wrogiem, czekając na atak, ruszył w tę samą stronę. Przez to Kałmuk musiał dostosować się do nowego rytmu, tracąc przewagę. Widać było, że zaczyna się złościć. Kirył postanowił dolać oliwy do ognia.

– Jak głupi byłeś, tak głupi jesteś i zostaniesz na zawsze – powiedział spokojnie, lekceważąco. – To znaczy, już niedługo. Do szabli potrzebny jest rozum, bo żelazo to nie goła kuśka, byle gdzie go nie wetkniesz.

Kara syknął coś w odpowiedzi, ale niewyraźnie, było to raczej przekleństwo niż złośliwość. Zrobił wypad na zakroczną nogę, wyprowadził płaski sztych, próbując trafić między żebra. Kirył bez większego trudu odbił klingę, zaśmiał się krótko.

– Mówiłem, że szabla to nie kuśka, ale chyba już bardziej by mnie wystraszyło twoje marne pyje niż klinga.

– Za dużo gada – szepnął Stepan.

– Wie, co robi – odparł Michej.

Wiedział doskonale, do czego zmierza Kirył. Kara, wbrew temu, co mówił Wilk, doskonale potrafił obchodzić się z żelazem, ale brakowało mu opanowania, łatwo wpadał w gniew i szał bojowy. To, co było przydatne w potyczkach czy bitwie, mogło okazać się zgubne w walce sam na sam z doświadczonym wojownikiem. Kałmuk jeszcze nad sobą panował, jeszcze czerwona mgła wściekłości nie przesłoniła mu wzroku, ale już bliski był wybuchu. Zablokował cięcie Kiryła, cofnął się pół kroku i zanurkował pod ostrzem prowadzonym cięciem ojcowskim na policzek, spróbował sięgnąć nóg wroga. Tamten musiał odskoczyć, aby uniknąć zranienia, a wtedy Kara wyskoczył, rąbiąc w odsłonięty na mgnienie oka lewy bark: kontuzja dała znać o sobie, Kirył opuścił klingę nieco zbyt nisko. Zawirował w uniku, ostrze zawadziło ramię, przecinając skórę.

– Widzisz, mądralo? Raniłem cię!

– To nazywasz raną? – zaśmiał się Kirył. – A babom pewnie wmawiasz, że to, co w nie wlewasz, jest prawdziwym nasieniem? Muszą mieć z tobą kupę śmiechu!

Tego było zapalczywemu Kałmukowi za wiele. Poczuł, jak ogarnia go amok, świat się zamglił, dźwięki docierały przytłumione, mężczyzna wyraźnie widział tylko przeciwnika, a ciało i obie dusze wołały o krew. Rzucił się do wściekłego ataku, młynkując szablą i zadając mnóstwo ciosów. Nie silił się na podstępne sztychy i wyrafinowane zwody, szedł do przodu jak po swoje. Kirył część uderzeń przyjmował na klingę, część przepuszczał, przed częścią zwyczajnie odskakiwał. Cofał się cały czas po okręgu, czekając, aż Kara nieco się zmęczy. Nie wyglądało jednak na to, żeby miało to szybko nastąpić. Konieczność ustawicznego zastawiania się ostrzem sprawiała, że ból w potłuczonych plecach stawał się coraz mocniejszy, trudny do zniesienia. Kirył wiedział, że musi coś prędko wymyślić, bo inaczej ten szalony wiatrak dopadnie go w końcu i rozsieka na kawałki. Zerknął za siebie, na przypatrujących się starciu Wilków. Brutalnej sile mógł w tej chwili przeciwstawić tylko spryt. Zaczął się cofać na kolisko zbrojnych. Nie wolno im było się rozstąpić, więc jeśli dotrze do towarzyszy, zostanie odepchnięty w stronę środka pola walki. Wszyscy stali z wydobytymi szablami, aby się zastawić, gdyby nieostrożny cios trafił w ich stronę, co w ferworze walki mogło się łatwo zdarzyć.

– Nadal twierdzisz, że Kirył wie, co robi? – spytał z przekąsem Stepan.

– Bądź cicho i daj popatrzeć – ofuknął go Michej.

Kirył był już o krok od ściany wojowników, ci przygotowali się, aby pchnąć go, gdy tylko znajdzie się w zasięgu rąk, ale wtedy nagle Wilkozak skoczył w lewo, przetoczył się przez ramię, warcząc z bólu przeszywającego plecy i rozcięty bark. A zaślepiony żądzą mordu Kara napotkał nastawione klingi, na których zadzwoniła jego szabla. Z rozpędu wpadł na patrzących, a oni pchnęli go mocno, mocniej może nawet, niż potrzeba. Mało kto żywił przyjazne uczucia do zajadłego i nieobliczalnego Kałmuka.

W zasadzie Kirył mógłby w tej chwili zakończyć pojedynek, rąbiąc pochylony kark próbującego utrzymać równowagę przeciwnika, lecz znalazł się nieco za daleko, a gdy podbiegł, Kara był już gotów postawić zasłonę. Nieoczekiwane wydarzenie wytrąciło go jednak z amoku, a to sprawiło, że poczuł nagle ogromne zmęczenie. Na to właśnie liczył obolały przeciwnik. I jego kilka razy dopadł w trakcie zmagań z Tatarami czy Wołochami szał bojowy, wiedział więc doskonale, że płaci się zań utratą sił. Kirył musiał się jednak teraz spieszyć, bo Wilkozacy bardzo prędko potrafili opanować zmęczenie, nawet w czasie dalekim od Okołopełni. Zaatakował więc z całej mocy, nie zważając na cieknącą z rany krew. Zadawał krótkie, mocne cięcia i mordercze sztychy. Już raz i drugi ostrze minęło zbyt późno stawiane zasłony, już z rozcięcia na piersi i brzuchu Kałmuka sączyła się posoka. Jej zapach odurzył Kiryła, sprawił, że przestał odczuwać dolegliwości. Podskoczył bliżej wroga, przechwycił jego prawe przedramię, pociągnął ku sobie, odchodząc jednocześnie w bok, a potem płytko, mocno ciął. Trafił tuż powyżej nadgarstka, ostre żelazo zgrzytnęło po kości, rozcinając ją bez trudu. Dłoń, wciąż ściskająca szablę, upadła na ziemię. Kara zawył, lewą ręką chwycił kikut, wpatrzył się w niego, a potem szybko schylił się po szablę, przydepnął odcięty kawałek kończyny, wyszarpnął rękojeść z uścisku martwych już palców.

Michej widział kiedyś podobne zdarzenie, gdy gościł w Rzeczpospolitej wraz z poselstwem. Dwóch panów braci poróżniło się o jakiś drobiazg, stanęło do pojedynku. Wtedy jeden drugiemu nie odrąbał wprawdzie ręki, ale zranił go tak mocno, że tamten musiał walczyć lewicą. Wówczas jego przeciwnik także ujął szablę w lewą dłoń, aby uczynić zadość zasadom honorowym. Michej tego nie rozumiał. Wilcy nie uznawali czegoś, co ludzie nazywali szlachetnym postępowaniem względem wroga. Zbyt mało ich było, by mogli sobie na to pozwalać. Prawo Wilków stanowiło jasno, że najważniejsze jest dobro siczy, ono zaś wykluczało litość, w którą wpisana jest słabość. Kara nie oczekiwał zmiłowania, a Kirył nie zamierzał go okazywać. Zanim Kałmuk zdołał wyprowadzić cięcie lewicą, spadł na niego grad ciosów. Kirył znów podszedł przeciwnikowi pod ramię z szablą, jednak tym razem nie próbował zranić ręki przeciwnika, ale kopnął go z całej siły kolanem w krocze. Oszołomiony bólem i gwałtownym upływem krwi Kara już nawet się nie bronił. Siła uderzenia zgięła go wpół, odrzuciła na dwa kroki. Kirył spojrzał na bezbronnego przeciwnika, podszedł do niego i wzniósł szablę.

Hryńka Szpak westchnął, patrząc na puste miejsca w wygniecionej trawie. Poranek przywitał ludzi mżawką i szarymi chmurami. Serhija nie było. Nie było też pięciu innych ludzi – tych, którzy z Kostenką przebyli długi szlak bojowy, od pierwszych chwil chmielnikowszczyzny, jak między sobą nazywali powstanie wzniecone przez hetmana Zaporożców. Pięciu ich zostało z dobrych czterech sotni, pięciu najwierniejszych, gotowych skoczyć w ogień za dowódcą, którego nazywali często atamanem, choć mu ten tytuł nie przysługiwał. Tak, pięciu najwierniejszych i szósty on, Szpak. Ale jego Serhij nie chciał ze sobą brać, jemu pozostawił dowodzenie wyprawą.

– Ech, atamanie, atamanie – powiedział cicho do siebie Hryńka – mołojecka krew w tobie silniejsza się okazała od żołnierskiego obowiązku. Ale to i dobrze, szukaj swojej niewiasty, inaczej pewnie byś oszalał w drodze, i tak pożytku by z ciebie nie było.

Odwrócił się w stronę budzących się Kozaków.

– Wstawać, psiewiary! Słoneczko na niebie wysoko, grzeje, że upał was roztopi, zanim dupska spod derek wytoczycie! A dźwigaj się jeden z drugim, ogień rozpalaj, strawę warz!

Ludzie klęli pod nosem nawilgłe okrycia i ołowiane niebo. Gdzie to w taką pogodę ogień palić! I czym, kiedy wszystko drewno poszło w nocy! W stepie nie tak łatwo o porządny opał, a na mokrej trawie nie za wiele się nagotuje. Ale Hryńka już był między nimi, nie szczędząc szyderstw i lekkich kopniaków.

– A toście się pospali, susły stambulskie! Aż was boki bolą! Wstyd, żeby wojak w południe wstawał! Co robisz z tym krzesiwem, Szaraj? Co chcesz podpalić, głupcze? Na żartach się nie wyznajesz? Siodło bierz i konia oporządzaj. W drodze przegryziesz co z juków! Nie zdechniesz z głodu bez śniadania, nie bojaj się!

– A chorąży gdzie? – spytał ponuro spostponowany Szaraj, jedyny, który wziął sobie do serca słowa o gotowaniu strawy.

– Przodem ruszył, a zresztą nie twoja rzecz. Ninie ja wami dowodzę, a rękę mam twardszą niźli chorąży Kostenko.

To akurat wiedzieli doskonale. O ile surowy Serhij miewał wyrozumienie dla takiej czy innej słabości podkomendnych, o tyle Szpak – sam twardy jak rzemień – wymagał równej twardości od wszystkich. „Plunąć na takiego Kozaka, co stepu nie umie przejść na bosaka”, mawiał i pędził ludzi, że im istotnie buty z nóg spadały albo się i rozlatywały. To w marszu. Teraz, kiedy wyruszyli konno, Hryńka chciałby noce nawet spędzać w siodle. Szczęściem na brak sił u zwierząt niewiele mógł poradzić. Wierzchowcowi rozkazu nie wyda, a jeśli nawet, bydlę słuchać nie będzie, uwali się i ponad możność kroku nie uczyni.

– Co, Szaraj?! – huknął Szpak. – Będziesz tak sterczeć i gały wybałuszać czy zbierzesz dupsko w troki i zaczniesz szykować podjezdka?

Szaraj zmełł przekleństwo. Z Hryńką można było nawet i pożartować, powiedzieć mu szorstkie słowo, ale przy ognisku, nie zaś wtedy, gdy brał się za dowodzenie.

– Atamanie. – Do Serhija zbliżył się Kozak tak wielkiego wzrostu, że zdawało się, iż siedzi na kucu, a nie bojowym rumaku.

– Czego chcesz, Semen?

– Wiesz, atamanie, że w ogień za tobą skoczę i nawet nie spytam po co.

– Wiem, druhu. I rozumiem, że skoro chcesz zapytać, rzecz nie idzie o to, dokąd zmierzamy?

– Nie o to, ale i o to – odparł niepewnie Semen.

– Mów.

Z początku Serhij chciał zbyć towarzysza, pozostać sam na sam z myślami, ale otrząsnął się z przygnębienia. Nic takie smucenie się w samotności nie da, zaszkodzić tylko może, a wiernych ludzi nie wolno ot, tak sobie zniechęcać.

– O Wilkozaków mi idzie. – Semen zaciął się na chwilę, szukając słów. – Nie wojowaliśmy z nimi wiele do tej pory, ot, czasem się zdarzyło wleźć sobie w drogę. Lecz po Żelaznych Chutorach wiem już, że gadki to jeno babskie, jakoby całkiem nieśmiertelni byli, chyba że obleczeni w wilczą skórę, bo nie widziałem nigdy ubitego w czasie pełni przemieńca... Jużci, w ludzkiej postaci twardzi są, o wiele twardsi i silniejsi od ludzi, ale...

– Chyba nie od ciebie – zaśmiał się z przymusem chorąży. – Ty byś jak nic tęgiemu Wilkowi kark skręcił jedną ręką.

– Nie gadaj byle czego. – Semen potrząsnął głową. – Pamiętasz tego nieboraka, co go na naszych oczach ów stary Wilkozak rozdarł i przecież wcale nie w czas pełni. Ja bym tak nie dał rady. Co z nimi jest? Dlaczego tak się dzieje? Niby ludzie jako my, a tacy inni nawet we zwyczajnej porze, gdy księżyca nie ma i przemieńcami się nie stają.

– A ty jak dumasz?

– Bo ja wiem? – Wielki Kozak wzruszył ramionami. – Wszak jakbym miał pojęcie, to bym nie pytał. Moja macierz powiadała, że zielska jakoweś żrą tajemne i od tego w zwierza się obracają. Ino mnie się coś tak nie zdaje.

Serhij milczał dłuższą chwilę. Semen uznał już, że dowódca nic nie powie, że znów zagłębił się w ponurych rozmyślaniach. Wstrzymał lekko wierzchowca, aby zostawić Kostenkę samemu sobie, kiedy ten odrzekł niespodziewanie:

– Inni są. Inni niźli ludzie.

– Aleś też mi objaśnił rzecz, atamanie. – Semen parsknął krótkim śmiechem. – A dlaczego nazywasz ich Wilkami, nie Wilkozakami jak drudzy?

– Sami o sobie tak mówią. Naród Wilków. I myśmy wszak o nich tak niegdyś mówili. Nikt nie wie, skąd się wzięli, byli tu, gdy pierwsi zbiedzy osadzali się na Kozaczyźnie. Jak by ci to wytłumaczyć? Jak wytłumaczyć coś, co samemu nie bardzo się rozumie? Pamiętasz Prohyrego z Kamieńskiego Chutoru?

– Co mam nie pamiętać. Bo to raz byliśmy u niego po radę? Ze sto dwadzieścia lat miał, jak umarł.

– Ponoć jeszcze więcej. Ja poznałem go, będąc jeszcze chłopcem. Ojciec z braćmi pociągnęli wonczas z hetmanem na Wołoszczyznę, a mnie z matką zawieźli do Prohyrego, by nas pilnował. Prawił mi stary o pewnym przybyszu z Korony, z którym chadzał na Tatara. Dziwny to był człek, w czerń odziany, o skórze smagłej i ponoć nawet krew miał nie czerwoną, a czarną niby sadza. Jakub mu bodaj było. Prohyry mówił, iż człek ten, mimo młodego wieku, odznaczał się wielką mądrością. Stary zapytał go kiedyś, czemu ludzie są, jacy są. Pozłościć go chciał poniekąd, bo tamten wiele krzywdy w życiu zaznał i źle powinien o ludziach sądzić. Zaś ów Jakub odpowiedział mu coś, co Prohyry zapamiętał na całe życie, a i mnie utkwiło to w duszy.

Zamilkł, przypominając sobie opowieść starego. Semen cierpliwie czekał, aż dowódca znów się odezwie.

– Człowiek rodzi się z woli bożej, a zatem więcej musi być w nim dobra niźli zła. Rzec można, że taki ssący pierś matczyną tłumoczek to samo dobro, a czerni ma w sobie tyle, co brudu za paznokciem. Dość jej jednak, by się rozrosła i opanowała część duszy. Wszyscy jesteśmy skłonni do dobra, ale też i do zła. Zazwyczaj łączy się to wszystko w szarość, u jednych jaśniejszą, u innych ciemniejszą. Czasem się jeno zdarza, że u jednego człowieka owa szarość zmierza ku bieli, a u innego bardziej barwi się mrokiem. Pierwszy zostaje zatem świętym, a drugi zbrodniarzem. Ale dlaczego tak się dzieje, nie pytaj, nie potrafię odpowiedzieć.

– A cóż to ma wspólnego z Wilkozakami? – spytał Semen, marszcząc brwi.

– Nic pewnie. To, co powiedziałem, ma odniesienie do ludzi i dzięki temu możemy coś pojąć. Ale Wilków to nie dotyczy. Oni żyją wedle własnego prawa. Wilczego prawa. Są inni i to ci chciałem uświadomić. Inni tak, że nie potrafimy ich zrozumieć ani oni nas.

– Tyle wiem, co i przedtem – mruknął Semen. Całe to gadanie o bieli, szarości i ciemności nie trafiało do niego. Stary Prohyry był mądry, ale na pewno nie w pełni zdrowych zmysłów. Święty człowiek zazwyczaj bywa nieco szalony, a jego słowa nie zawsze oznaczają to, co się wydaje. Serhij może rozumiał, co sam przed chwilą powiedział, ale dla prostego Kozaka za wiele tego było.

– Tyle wiesz, co i przedtem – powtórzył za podwładnym chorąży. – To tak, jak i ja. Nie turbuj się, to nie na nasze głowy. Ciebie ludzie przezwali Porohem, bo jesteś wielki tak, że gdyby cię w Dniestr rzucić, przegrodziłbyś rzekę, a ich nazwali Wilkami, a potem Wilkozakami, bo w czas około pełni rosną im zęby, pazury i przyoblekają się w wilczą skórę. Trzeba to przyjąć i już.

– Dogonimy ich, zanim dotrą do siczy? – Semen z ulgą porzucił nurtujące go wątpliwości.

– Mam nadzieję. Jeśli tylko zamarudzili gdzieś w drodze, damy radę.

Semen nie pytał, jak dowódca wyobraża sobie starcie sześciu ludzi z sotnią wilkozacką. Ślepo ufał chorążemu. Bo to raz Kostenko prowadził ich niby na zagładę, a potrafił tak rzecz obrócić, żeby wyszli cało? A poza tym dla Kozaka śmierć jest smaczna jak chleb i słodka jak miód.

Nie pogrzebali towarzysza. Porąbali go i rozwłóczyli jego szczątki, by zwierzęta łatwiej sobie z nim poradziły. Marika z przerażeniem odwróciła wzrok, gdy się to dokonało. Zobaczyła wtedy wykrzywione wściekłością oblicze Hrehorego. Stało się coś, co rozzłościło wodza Wilkozaków na tyle, że odmówił pochówku niedawnemu sprzymierzeńcowi. Nie miała pojęcia, co zaszło, ale wiązało się to z pojedynkiem. Mężczyźni zebrali się szybko, do niej podszedł ten zwany Michejem.

– Należysz do Kiryła – oznajmił. – On wziął cię w jasyr i on po powrocie postanowi, co z tobą zrobić.

Miała ochotę zapytać, czy to znaczy, że nie będą więcej chcieli wyciągać od niej wiadomości o Serhiju, nie miała jednak odwagi. Michej zdawał się czytać w jej myślach.

– Hrehory o twojego gacha wypytywać nie będzie – rzekł z pogardą. – Wiemy bowiem, że Kostenko już jedzie za nami. Ledwie o dni kilka się z nim rozminęliśmy. Szkoda wielka.

– Skąd wiecie? – spytała zduszonym głosem.

Wahał się przez chwilę, czy odpowiedzieć. Ludzka samica była dlań niczym. Przemógł się wreszcie.

– Kara miał widzenie w chwili śmierci.

Marika bardzo chciałaby wiedzieć, czy właśnie ono sprawiło, że ataman wilkozacki tak spochmurniał, jednak zdawała sobie sprawę, jak podobna zuchwałość mogłaby rozgniewać Micheja. Kozacy nie lubią, jak baby ich wypytują, zawsze chadzają swoimi ścieżkami, a co dopiero dzicy Wilkozacy... Ma mołojec co powiedzieć, to z dobrej woli, a jeśli go przymuszać, zęby co najwyżej pokaże albo i do bicia się weźmie.

– Kiryła się trzymaj, bo wrogów mu nie brakuje, któryś mógłby cię niby przez przypadek potrącić.

„Któryś mógłby...” Od tych słów uczyniło jej się zimno. To oznaczało, że stała się wyłączną własnością tego, kto ubił gwałciciela, i zabójca może z nią zrobić wszystko.

– Już, ruszaj się, samko! – warknął Michej.

Marika wstała ciężko z kamienia, związała starannie chustę podtrzymującą dziecko. Czekał ją kolejny trudny dzień. Zapewne już do końca życia nie zazna spokoju. Nie wiadomo zresztą, ile jej tego życia zostało... Czuła zawroty głowy. Kiedy walka skończyła się, gdy usłyszała krzyk Kałmuka, poczuła szarpnięcie, jakby ktoś uderzył ją w samo serce, potem przyszła słabość, która minęła w jednej chwili, ale dziewczyna wciąż jeszcze nie mogła się uspokoić.

Michej oddalił się, nie patrząc więcej na brankę. Sotnia ustawiła się w kolumnę, ruszyła naprzód. Michej szedł na samym końcu, obok niego Gudry, najstarszy syn głowy rodu Belikanów.

– Czego stary tak się wściekł? – spytał. Na pewno nie był głupi, miał trzeźwy umysł, ale myślał dość wolno.

– Nie wiesz? Kara powinien dać mu swoją siłę.

– A nie dał?

– Nie dał! Ogłuchłeś czy oślepłeś? Zanim odszedł, wieszczyć zaczął.

Gudry zmarszczył brwi.

– A co ma wieszczenie do przekazania duszy?

– W zwyczajnym czasie nic. Lecz tym razem wyglądało, jakby Kara tylko wieszczył. Może nie chciał oddać sił Hrehoremu?

– To komu? Można zabrać całą dwuduszę do Pośmierci?

– Nie można. Wiesz przecież. Trzeba Nienazwaną komuś przekazać, jak nie jednemu Wilkowi, to watasze.

– Ale Kara nie przekazał duszy stadu, poczułbym przecież.

– Właśnie, przyjacielu. Hrehoremu też jej nie oddał.

Gudry zmrużył oczy, spojrzał na towarzysza.

– Rozumiem już. Dał ją komuś innemu. Hrehory wie komu?

– Gdyby wiedział, nie byłby aż tak zły.

– A ty wiesz?

Michej wzruszył lekko ramionami.

– Może wiem, może nie.

Gudry zamilkł, przetrawiając to, co usłyszał.

– To znaczy, że naprawdę szykuje nam się walka o przywództwo – powiedział wreszcie. – Myślałem, że to tylko takie gadanie. Jak za długo siedzimy w siczy, zawsze rozchodzą się podobne pogłoski.

Michej westchnął ciężko.

– Jak myślisz, po co wyruszyliśmy na tę wyprawę? Bo koniecznie trzeba było mścić się na Serhiju Kostence? To mogło jeszcze trochę zaczekać. Stary Hrehory chciał tylko odsunąć chwilę, kiedy będzie musiał zmierzyć się z pretendentem. Rozumiesz? Dla niego lepiej, żeby wisiała nad nami zemsta Kozaka, wówczas rada nigdy nie zgodzi się na walkę. Wszystko jedno, czy Kostenko znajdzie trupy baby i córki i będzie szukał pomsty czy też zechce je uwolnić. Dlatego Hrehory nie nastawał później, aby je zabić. Tak czy inaczej, jest na razie bezpieczny.

Gudry kiwnął głową.

– Tak, masz słuszność. Ale żeby Kara stanął przeciw Hrehoremu? Toż był jego wiernym psem.

– Zdrady zawsze spodziewaj się od najbliższych i szukaj jej tuż przy sobie – rzekł cicho, jakby do siebie, Michej. – Kałmuk pewnie miał żal do atamana, że ten wpierw pozwolił mu posiąść kobietę, bo chyba nie wierzysz, że Kara wziął ją przeciw rozkazowi, a potem wystawił go na pojedynek, udając, jakoby nic nie wiedział.

– Ale komu przekazał moc?

– Też chciałbym wiedzieć – mruknął Michej.

– Mówiłeś, że wiesz – zdziwił się Gudry.

– Mówiłem, że może wiem, a może nie.

Gudry skrzywił się.

– Będzie z ciebie dobry ataman – mruknął. – Potrafisz mącić.