Читать книгу Διαφωνίες Θαλασσίων Συνόρων στην Ανατολική Μεσόγειο - Roudi Baroudi - Страница 10

Εισαγωγή

Τέλος τα παιχνίδια μηδενικού αθροίσματος: Γιατί η Συνεργασία είναι Συνώνυμη με τον Πολιτισμό

Το βιβλίο αυτό αφορά ρητά την ανάγκη να διευκρινισθούν τα διεθνή θαλάσσια σύνορα ώστε τα παράκτια κράτη, κυρίως εκείνα της Μεσογείου και ειδικά του ανατολικού της άκρου, να έχουν την ευχέρεια να εκμεταλλευτούν τους υπεράκτιους πόρους τους με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα. Υπονοούμενες προϋποθέσεις είναι η αποδοχή ενός καθεστώτος διακαίου, το αμετάβλητο της επιστήμης και η ευθύνη των κυβερνήσεων να αναζητούν ειρηνικές λύσεις στις διαφορές τους. Με λίγα λόγια, έχουμε φτάσει, ως είδος, στο σημείο να έχουμε στα χέρια μας τους νόμους, την νομολογία και τις διαδικασίες να επιλύσουμε δίκαια και βάσιμα σχεδόν όλες τις διενέξεις θαλασσίων συνόρων στον κόσμο. Μπορούμε να νιώθουμε βέβαιοι γι’αυτόν τον ισχυρισμό, επειδή η πρόοδος της τεχνολογίας έχει επιφέρει επανάσταση στην δημιουργία χαρτών ψηλής ακρίβειας και στην επεξεργασία δεδομένων. Υπάρχουν σήμερα λύσεις σε προβλήματα δεκάδων και εκατοντάδων ετών. Ωστόσο, αυτές είναι εφικτές μόνο εφ’όσον τα εμπλεκόμενα κράτη ανταποκριθούν στην υποχρέωσή τους να κρατήσουν αγκυροβολημένες τις κανονιοφόρους και να αναλάβουν τα νομικά και διπλωματικά εργαλέια που τους παρέχονται.

Οι διενέξεις αυτές κάθε άλλο παρά ασήμαντες είναι. Τα 21 κράτη τα οποία περιβάλλουν την Μεσόγειο έχουν πληθυσμό 516 εκατομμυρίων ανθρώπων, έναν σημαντικό αριθμό, ιδιαίτερα αν τον συγκρίνει κανείς με τους πληθυσμούς της Ρωσίας (146 εκ.), των ΗΠΑ (329 εκ.) ή της Ευρωπαϊκής Ένωσης (513 εκ.). Οι περισσότερες Μεσογειακές χώρες μαστίζονται από την φτώχεια και την ανισότητα, και η δημιουργία ενος εύρωστου ενεργειακού τομέα εκεί θα μπορούσε να βελτιώσει το βιωτικό επίπεδο εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων. Η επίλυση των θαλασσίων συνόρων όχι μόνο θα απελευθέρωνε τεράστιες εκτάσεις του πυθμένα για έρευνα και εκμετάλλευση από εταιρίες υδρογονανθράκων. Το ίδιο θα μπορούσε να γίνει και σε άλλους τομείς, όπως η εξόρυξη ορυκτών. Τα 21 παράκτια κράτη εμπεριέχουν 67 υφαίστεια, η παρουσία των οποίων συχνά υποδεικνύει την παρουσία πλούσιων ορυκτών κοιτασμάτων όπως νικέλιου, διαμαντιών και χρυσού. Η εξαργύρωση αυτού του πλούτου θα μπορούσε να αποτελέσει θυσαυρό για την περιοχή.

Τα κράτη της περιοχής έχουν δεσμούς κοινής γεωγραφίας και γεωλογίας, συμμετοχής στον ΟΗΕ, και του πνεύματος συνεργασίας που διέπει την Διαδικασία της Βαρκελώνης – συμπεριλαμβανομένης της Ευρω-Μεσογειακής Εταιρικής Σχέσης που ξεκίνησε το 1995, της διάσκεψης των υπουργών ενέργειας που διατελέστηκε στην Τεργέστη το 1996, και της καθιέρωσης της Ένωσης για την Μεσόγειο το 2008. Η κοινή αυτή ιστορία προικίζει τα 21 παράκτια κράτη, και κατ’επέκταση όλη την ΕΕ, με ένα κοινό συμφέρον να προωθήσουν το διακρατικό εμπόριο, τις επενδύσεις και την οικονομική συνεργασία. Τα επτά παράκτια κράτη της Ανατολικής Μεσογείου επίσης έχουν μεταξύ τους πάνω από είκοσι ατμοηλεκτρικούς σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από γαιάνθρακα1, το πιό βρώμικο καύσιμο απ’όλους τους υδρογονάνθρακες, ο οποίος συνεισφέρει σε μεγάλο βαθμό στην κλιματική αλλαγή. Εφ’όσον τα κράτη αυτά οριοθετήσουν τα θαλάσσιά τους σύνορα και αρχίσουν να παράγουν φυσικό αέριο, τον καθαρότερο υδρογονάνθρακα, τότε τα εργοαστάσια αυτά θα μπορούσαν να μετατραπούν σε σταθμούς καύσης φυσικού αερίου, με σημαντικό άμεσο και μακροπρόθεσμο περιβαλλοντικό όφελος.

Το ερώτημα είναι εάν αρκετές κυβερνήσεις μπορούν να βρούν την πολιτική βούληση να υποβάλλουν τα αιτήματά τους στον λεπτομερή έλεγχο του νόμου και της επιστήμης. Σε πολλά μέρη του κόσμου, η επικαιρότητα είναι αποκαρδιωτική. Πολλοί ηγέτες επιδίδονται σε πομπώδεις δηλώσεις οι οποίες μόνο θολώνουν το τοπίο και ενισχύουν την ένταση. Κι όμως, το ίδιο συμφέρον πολλών κρατών υπαγορεύει την άμεση και φιλική λύση των διαφορών, ιδιαίτερα όταν διακυβεύονται σημαντικοί πόροι. Ίσως η ιστορία να δείξει ότι είναι μονάχα θέμα χρόνου να αναδειχθούν ηγεσίες οι οποίες θα φτάσουν στα σωστά συμπεράσματα και θα χαράξουν τον δρόμο προς την υπεύθυνη εκμετάλλευση των πόρων.

Ο σκοπός του ΟΗΕ είναι η διαμεσολάβηση μεταξύ κρατών ώστε να υπερισχύσει ένα διεθνές σύστημα δικαίου στην θέση της βίας ή της απειλής βίας. Ο ρόλος αυτός ξεκινάει με την Χάρτα του ΟΗΕ, η οποία υποχρεώνει όλα τα κράτη μέλη να λύσουν τις διαφορές τους ειρηνικά. Κάθε φορά που μια κυβέρνηση επιλέγει τον διάλογο αντί των αρμάτων μάχης, ο πολιτισμός εκπολιτίζεται λίγο περισσότερο. Η νομοθεσία που μας ενδιαφέρει άμεσα στην παρούσα μελέτη είναι η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας (United Nations Convention on the Law of the Sea - UNCLOS).

Η Σύμβαση περιέχει μια σειρά κανόνων που δεσμεύουν όλους όσους την έχουν υπογράψει και επικυρώσει, που σήμερα αριθμούν περί τις 170 χώρες. Η Σύμβαση ενδεχομένως συνελήφθη το 1945, όταν ο τότε πρόεδρως των ΗΠΑ Χάρυ Τρούμαν επεξέτεινε την υπεράκτια περιοχή στην οποία οι ΗΠΑ διεκδικούσαν εκμετάλλευση των φυσικών πόρων από λίγα μίλια στο σύνολο της υφαλοκρηπίδας, η οποία έφτανε μέχρι και εκατοντάδες μίλια από τις ακτές. Κινητήριος δύναμη στην απόφαση του Τρούμαν ήταν ή πιθανότητα ότι υπήρχαν υδρογονάνθρακες στο υπέδαφος της θάλασσας και η τεχνολογία αργά ή γρήγορα θα επέτρεπε την εξόρυξή τους. Ακολούθησαν κι άλλες χώρες την ίδια τακτική, οδηγώντας στην δημιουργία αλληλοσυγκρουόμενων αξιώσεων σε όλη την υφήλιο, η οποία με την σειρά της οδήγησε σε εκκλήσεις για ένα ευνομούμενο σύστημα σύμφωνα με το οποίο θα οριοθετούνταν τα θαλάσσια σύνορα, προκειμένου να αποφευχθούν οι διενέξεις.

Οι εκκλήσεις αυτές οδήγησαν στην δημιουργία της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της θάλασσας, η οποία κατέληξε το 1982 και εφαρμόστηκε το 1994. Οι ΗΠΑ δεν επικύρωσαν ποτέ την Σύμβαση εξ αιτίας των διαφωνιών που είχαν με ένα σχετικό μέρος της, αλλά η πολιτική των ΗΠΑ γενικότερα έτεινε προς την αποδοχή της υπόλοιπης συμφωνίας. Κάτι τέτοιο ισχύει και για το Ισραήλ. Ενώ δεν συμμετέχει επίσημα στην Σύμβαση, το Ισραήλ ανοιχτά αποδέχεται και ρητά αναγνωρίζει την υπεροχή των κανόνων και διαδικασιών της Σύμβασης στην διμερή της συμφωνία με την Κύπρο. Το ίδιο ισχύει με το Λίβανο: σε οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις (άμεσες ή έμμεσες) μεταξύ Ισραήλ και Λιβάνου, το Λίβανο δικαιούται να επιμείνει ότι όλες οι διαδικασίες λάβουν χώρα υπό τις αρχές και τα πρότυπα της Σύμβασης. Τα πρότυπα αυτά, κοινής αποδοχής, θα επιτρέψουν στο Λίβανο να λύσει διενέξεις που καθυστερούν την οικονομική του ανάπτυξη και αυξάνουν την ένταση στην περιοχή του. Ειδικά η Κύπρος, η Ελλάδα, το Λίβανο και η Τουρκία – αλλά και άλλα κράτη της Μεσογείου – θα μπορούσαν να βελτιώσουν δραστικά το βιωτικό επίπεδο των επόμενων τους γενεών αν οριοθετούσαν τα θαλάσσιά τους σύνορα και ξεκινούσαν την παραγωγή και εξαγωγή υδρογονανθράκων.

Η φθηνότερη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας που θα προέκυπτε θα διευκώλυνε την επίτευξη μηδενικών ελλειμμάτων. Οι πόροι που θα απελευθερωνόντουσαν θα επέτρεπαν στις κυβερνήσεις να κάνουν επενδύσεις που θα μείωναν την φτώχεια. Δεδομένων τέτοιων ωφελειών, είναι προς το συμφέρον της κάθε κυβέρνησης να σπεύσει προς την δημιουργία ενός νέου ενεργειακού τομέα. Αλλά καμμία διαπραγμάτευση δεν γίνεται σε κενό. Ιστορικές διαφορές όπως εκείνη μεταξύ του Ισραήλ και του Λιβάνου θα πρέπει να λυθούν με την διαμεσολάβηση των ΗΠΑ.

Πολλοί αντιτίθενται σε τέτοιου είδους συμβιβασμούς, αλλά αν το Λίβανο επιθυμεί να εξελίξει τις υπεράκτιες ενεργειακές του δυνατότητες ειρηνικά, πρέπει να βρεί κάποιον συμβιβασμό με το Ισραήλ, άρα και να δεχθεί την διαμεσολάβηση των ΗΠΑ. Παρόμοιοι παράγοντες διέπουν άλλες διαφιλονικίες στην περιοχή, όπως εκείνες μεταξύ Τουρκίας αφ’ενός και Κύπρου, Ελλάδος, Συρίας και Αιγύπτου αφ’ετέρου. Σε κάθε περίπτωση, και οι δύο πλευρές έχουν βάσιμους λόγους να αποφύγουν την διαπραγμάτυεση. Παίζουν ρόλο οι εμπρηστικές, εθνικιστικές φωνές. Άρα, η πρόοδος θα εξαρτηθεί από την ικανότητα των κυβερνήσεων να κοιτάξουν πέραν του βραχυπρόθεσμου πολιτικού κόστους, να υπερκάμψουν τις διαφορές και να ενημερώσουν το κοινό γύρω από τα δυνητικά οφέλη της διπλωματικής προσέγγισης.

Η οριοθέτηση θαλάσσιων συνόρων στην Ανατολική Μεσόγειο είναι μια μεγάλη ευκαιρία να αναδειχθεί η ισχύς και ο σκοπός του Διεθνούς Δικαίου για την Θάλασσα. Εφ’όσον καρποφορήσει η διαπραγμάτευση μεταξύ Λιβάνου και Ισραήλ, για παράδειγμα, και οι δύο (αλλά ιδιαίτερα το Λίβανο) θα έχουν σημαντικά οφέλη. Το ίδιο ισχύει για άλλους. Οσο διαφαίνεται η αποτελεσματικότητα και η ευελιξία των διπλωματικών εργαλείων που υπάρχουν, τόσο πιο πιθανό είναι οι κυβερνήσεις να τα χρησιμοποιήσουν. Αυτό θα σήμαινε περισσότερες συνομιλίες, λιγότερη ένταση, ισχυρότερες οικονομίες, και μικρότερες πιθανότητες για ξεσπάσματα βίας. Θα ενίσχυε, επίσης, το παγκόσμιο σύστημα νόμου και τάξης, επληρώνοντας τον στόχο της Χάρτας του ΟΗΕ. Ποιός θα έφερνε ένσταση σε κάτι τέτοιο?

1. Βλέπε το άρθρο, “Mapped: the world’s coal power plants,” 2018 (https://www.carbonbrief.org/mapped-worlds-coal-power-plants).