Читать книгу Heldin uit die vreemde - Rykie van Reenen - Страница 4

Emily Hobhouse, om haar by haar huis te gaan haal, is op 9 April 1860 op die dorpie St. Ive in Cornwallis in Engeland se suidwestelike uithoek gebore . . . die St. Ive sonder die s, vier myl van die markdorp Liskeard en in die buurt van destyds se primitiewe loodmyne, waar die meeste van die dorp se mans gewerk het. Moenie fout maak en deursteek na St. Ives mét die s aan die wilde kus van Cornwallis nie. Dáár het sy later van tyd die huisie gekoop met die geld wat die Afrikaanse vroue halfkroonsgewys ná die oorlog vir haar bymekaargemaak het. Maar gebore is sy gebore op St. Ive. Haar pa, die latere aartsdeken Hobhouse, was ’n halfeeu plus een jaar lank predikant, of soos die Engelse sê, rector van die grys Anglikaanse klipkerkie oorkant die groot grys pastorie met “die grootste rhododendronbos in Cornwallis” voor die deur. Die eerste vyf-en-dertig jaar van haar lewe het sy hier deurgebring.

Honderd jaar ná Emily se geboorte kon ’n mens nog in sy donker huisie met die oop vuurherd op St. Ive ou Tom Barrett raakloop, ’n reus van ’n ou strooikop-Cornishman met ’n groot twakbruin snor en ’n baie-blou blou oog onder ruie blonde wenkbroue. Hy is ’n afgetrede konstabel wat vir Miss Emily en haar familie geken het of hy hulle gemaak het. Sy oudste suster was wasvrou daar by die pastorie. Selfs op agt-en-tagtig jaar het die galante ou rakker nog iets van die sjarme wat daardie broer John van hom moet gehad het oor wie die hoë Miss Emily self eentyd glo erg was – al was hy maar ’n mynwerker en boonop jare jonger as sy.

As die predikant weg is wat die besoekers uit Suid-Afrika na hom gebring het, vat ou Tom hulle eenkant tuin toe na sy stookketeltjie. Hy tap vir hom en vir elke besoeker ’n bekwame dop, en as hy ’n slukkie weg het, raak sy tong los.

“The trouble with Miss Emily,” sê hy vir hulle onder daardie woeste wenkbroue deur, “the trouble with Miss Emily: she went and nursed, not like that lady Nightingale, our wounded soldiers, she went and tend’ the blinkin’ Boers! And that was that!” snuif hy ergerlik en slaan op die knie van sy verbleikte blou broek.

Ook nog daardie tyd op St. Ive kon ’n mens kennis maak met voëltjie-fyn Miss Ethel-Annie Bennett, onder in Hady’s Row. Haar ouma Hockey het nog as huishoudster saamgekom toe Mr. Reginald, Emily se vader, hom in die verre jaar toet, vóór daar nog ’n pastorie of iets was, kom vestig het op hierdie dorpie waar die varke toe nog sommer los in die morsige modderstrate rondgeloop het. Miss Ethel-Annie se moeder Marianne was naaister in die Hobhouse-huishouding en die een wat die meubels moes blink hou.

Of Miss Ethel-Annie nog vir die Hobhouse’e onthou? Liewe genade, sê ’n latere predikant van St. Ive, sy gee ’n mens nooit kans om hulle te vergeet nie! In haar oë sal daar nooit weer ’n pastoriegesin wees wat kan hoop om kers vas te hou by die Hobhouse’e nie. Klas, dis wat hulle gehad het, vra vir Miss Ethel-Annie.

Later van tyd toe haar ma dood was en haar ou vader sieklik en al die kinders al uit die huis, het die gemeentewerk omtrent alles op Emily se skouers gekom. Die hele dorp was vir haar op hul pasoppens. As jy net sien daar kom Miss Emily aan – ou Tom loer kamma skrikkerig straat af – dan is dit woerts-warts, haastig die baadjie vasknoop, vinnig ’n skoon voorskootjie voorsit. “Miss Emily’s comin’, look out!”

Van hoek tot kant het Emily daardie dae te voet deur die gemeente geloop, selfs tot daar bo aan die boonste end by Pensilva en die ruwe mynklomp, om daar huisbesoek te doen en te reël wat daar te reël was. So ’n lekker los loop, uit die heup uit, het sy gehad. “Thomas Barrett, en waar was jy Sondag?” sal sy jou voorkeer as jy stokkies gedraai het vir die kerk.

Koorleidster van die dorp was sy. Sy het self ’n mooi, soet stem gehad – nie so van nature mooi soos haar suster Maud s’n nie, en ook nie die orrel van ’n stem wat haar oudste suster Carrie gehad het nie, maar nietemin ’n goed geoefende stem. St. Ive se koor was iets om te hoor. Elke Sondag was die kerk kant en wal vol. Nie oor die rector se preke nie. Hy was ’n goeie man, die regverdigheid self, maar “God rest his soul, ’e couldn’t preach much”. Ewig aan die omblaai in sy prekeboek was hy. Maar Miss Emily se koor, ja, daarvoor het die mense gekom. En as daar ’n nuwe intrekker op die dorp is, en Miss Emily sien hom op straat, dan sal sy sê: “Thomas, ek sien ’n vreemde seun onder in die dorp vanmôre. Bring hom bietjie huis toe?” In die klein musiekkamertjie waar Emily met die dorpsjongmense musiek gemaak het – klavier, viool, fluit, fife, enige ding buiten die konsertina – het sy dan voor die klavier gaan sit. As dit blyk die nuwe ou kan sing – “in five minutes’ time he was up in the choir”.

Die Young Men’s Friendly Society het sy ook gelei. Op allerhande maniere het sy hulle daar besig gehou en uit kwaaddoenery.

’n Bronsknopie op die lapel het ’n lid van die vereniging gekry as hy, soos so baie van hulle gemaak het, in anderland ’n beter heenkome gaan soek het. Daaraan kon hulle mekaar altyd uitken, sê ou Tom. Selfs as hulle onder Miss Emily se oog uit was, het haar invloed hulle nog bygebly.

’n Mens is mos maar altyd ’n stukkie van jou ma en ’n stukkie van jou pa. Van haar vader, die stil, streng ou kerkman – wat tog darem sy stil laggie kon lag en van wie ’n familielid so mooi gesê het: “his soul was gentle” – van eerw. Hobhouse het Emily gekry haar sterk regverdigheidsin en eerlikheid, haar selfdissipline, haar pligsbesef en, as die waarheid moet uit, ’n breë streep koppigheid ook.

Die Hobhouse’e was vooraanstaande mense met ’n besef dat voorregte ook verpligtinge meebring. Haar oupa was ’n prominente openbare figuur, regsadviseur van die Britse Tesourie, permanente ondersekretaris van die Departement van Binnelandse Sake, Hoofstaatsargivaris, of soos hy geheet het: Keeper of the State Papers. Haar Uncle Edmund het ’n gesiene biskop geword.

Haar vader se jongste broer, Uncle Arthur, die dierbare man, was regsadviseur vir die Britse regering in Indië, en later baie jare lank lid van die Britse Geheime Raad, die opperste regsliggaam in die ryk. Geen wonder Miss Ethel-Annie het respekte vir die Hobhouse’e gehad nie. ’n Stil teregwysing van hul swygsame ou predikant was vir St. Ive se mense erger as die ergste skrobbering van iemand anders.

Emily se ma was ’n Trelawny, ’n ou-ou familie wie se voorsate Kelte was wat deur die Saksers en Normandiërs na hierdie uithoek van Engeland verdryf is. In die elfde eeu het hulle al ’n kasteel gehad by Treolone aan die Cornwalliese kus, baie naby die dorpie Bude waar Emily as kind soveel strandvakansies deurgebring het.

Die Trelawny’s was van oudsher dus ’n stroomop klomp, so Radical van politiek as wat die Hobhouse’e konserwatief was. Emily se oupa, sir William Trelawny, was Radical Parlementslid vir Oos-Cornwallis. Een van haar voorsate was een van die sewe Anglikaanse biskoppe wat nie wou kopgee voor die Rooms-Katolieke Jakobus II nie en toe in die Tower of London opgesluit is.

Nou nog sing Cornwallis en trouens Engeland die liedjie hieroor met sy refrein:

“And shall Trelawny die?

Twentythousand Cornishmen

will know the reason why!”

’n Trelawny laat nie met hom mors nie, ’n Trelawny laat hom nie gesê nie, en sterk het die Trelawny-bloed in Emily se are geloop – gelukkig vir ons.

Haar ma was lewendig en gesellig, met ’n prettige humorsin – nie danig mooi nie, maar dis ’n goedige, praktiese gesig wat ’n mens op haar foto sien, met die mooi blinkbruin hare van die Trelawny’s en ’n paar skerp, wakker oë. Met die energie en welwillendheid waarmee haar klein postuur aanmekaar gesit was, het sy in die dorpslewe van St. Ive ingevaar toe sy met Reginald Hobhouse trou: sy’t sop gekook vir die armes (vyf gelling op ’n slag, vertel Miss Ethel-Annie), sy’t eenkeer selfs haar flennie-onderrok uitgetrek om vir ’n ou bedel-asem by die deur te gee.

Daar was geld in haar familie. Toe sy kom, is die groot pastorie gebou waar al die Hobhouse-kinders gebore is.

Die eerste was ’n dogtertjie, klein dood, en toe kom ’n seuntjie wat sy vader se naam kry: Rennie. Die ingetoë Reginald het heeltemal uitgeblom oor dié kind. Toe hy op ’n jaar of drie sterf, was dit of iets vir goed in die rector van St. Ive toegeskroei het: daarna kon hy nooit weer heeltemal sy hart vir iemand wyd oopmaak nie. Hy het in homself gekeer. Sieklik – hart? – kon hy die geraas van die kinders nie om sy ore verdra nie. Sjjjtt, Papá rus, is ’n frase waarmee die Hobhouse-kinders grootgeword het.

Tog was dit lekker in die ou grys pastorie toe Emily klein was. Daar was ses kinders wat gelewe het – Carrie, wat geheet het na haar moeder, Caroline, Maud, Alfred, Emily, Blanche en dan klein Leonard, die slim witkoppie wat in later jare een van Emily se grootste steunpilare en raadgewers sou word. Hulle had ’n baie liewe ou oppasster, Hannah Gane, wie se man, ou Tom Gane, in die tuin gewerk het.

Ma Hobhouse was, hoewel reeds nege-en-dertig toe Emily gebore is, ’n regte maat vir haar kinders. Saans het sy vir hulle hardop stories voorgelees of vertel. Duits, Frans, Italiaans, alles was sy magtig.

’n Keer toe eerw. Hobhouse, soos so dikwels, ongesteld was, het ’n ouerige vrygesel gekom om met die preek- en gemeentewerk te help: St. Aubyn Rogers was sy naam, en die kinders was op hom verdold. Hy kon so sedig aan tafel sit anderpad kyk en dan ’n ghoen van ’n hou met ’n broodpilletjie skiet. En hy was so handig met houtwerk: konynhokke, kruiwaentjies, hoepels het hy vir hulle gemaak – vir Emily nog haar eie spesiale hooivurkie. Sy en hy het ure lank pluimbal gespeel, tot ou eerw. Hobhouse se kop seker omtrent gebars het van die getik-tak, tik-tak, tik-tak. Old Rodge, sê Emily, was haar eerste liefde – en niemand was ooit weer heeltemal só lief vir haar nie, het sy geglo.

’n Mens kry die gevoel van die atmosfeer van die pastorie as jy ’n opstel lees van Emily se suster Maud wat sy geskryf het toe sy veertien was. Miss Ethel-Annie het al die jare die ou skoolskryfboek bewaar waarin dit staan.

Sy skryf oor Our Rectory:

“Our Rectory” – hoor nou – “is not very large or very pretty but just holds us conveniently, leaving one room for visitors. There are three sitting rooms besides the schoolroom and study. The drawing room has three windows, one a bow-window with a south aspect. This recess holds a little sofa. The two others look eastward. The sofa is placed on one side of the fireplace and an easy chair on the other. A large table, well filled with books, is placed between the two windows. A writing table is in a cosy corner where one can write without being disturbed. Opposite the window is a large chiffonier. The piano is in another corner. In summer white curtains lined with green gauze are put up, which give the room a green and pleasant air. In winter warm crimson ones appear again, and very comfortable the room is when the curtains are drawn and a bright fire glows in the grate.”

Gaan ’n mens met Maud trap op, kom jy in die skoolkamer bo. “It has a pleasant window looking on the meadows, rather sombre just now. The little window in the corner looks out on the stable yard, where there is much goings on. The bookshelves have just been put up. They are well filled not only with our lesson books but also many other interesting books. By the side of the bookcase is the piano. Opposite the large window is the escritoire. Where the door stands, the corner of the room is cut off. This and the beams give the room a quaint look. The room has a green air for the table cloth and curtain and drugget are mostly green.

“Along the passage on the next floor is our governess’ room from the window of which we have the best view. On the same floor are the servants’ room and the little lumber room.

“Downstairs on the first floor, all opening on one passage, are the white room, so called because it used to have a great deal of white dimity about it, the red room and a dressing room for our visitors, mamma’s room and papa’s dressing room.

“Downstairs again are all the kitchen premises. There is a pleasant and shady garden around the house. It is a very good size, plenty of Flowers and Vegetables in their seasons. There are four fields and we have two cows, two pigs and hosts of pets.

“In this pleasant little abode which I have tried to describe I have spent fourteen happy years.” Die datum is 4 Februarie 1873 en langsaan het die goewernante geskryf: “Pretty Well. But do not make corrections.”

So danig “little” klink die pastorie miskien nou ook nie. Maar as ’n mens dit vergelyk met Oupa Henry se groot Hadspen House in Somersetshire, of Uncle Arthur-hulle se buiteverblyf Charlton House, naby Bristol, dan was St. Ive se rectory maar ’n drieverdieping-pophuisie.

Dit is van ’n besoek aan hierdie Uncle Arthur en die liewe Aunt Mary-hulle dat een van die sprekendste vertellinge oor klein Emily oorgelewer is. Omdat eerw. Hobhouse en sy vrou dikwels ter wille van sy gesondheid na die warm suide van Europa en die Riviera moes gaan om te oorwinter, het die kinders by meer as een geleentheid daar gebly. Toe Emily sewe was, was hulle weer daar. Sy was toe ’n ernstige outjie wat plegtig vir haar ma-hulle geskryf het: “I shall try to be a sensible child now that I am seven years old.” Op 14 Februarie daardie jaar kry Maud, Emily en Blanche toe ook elkeen die gebruiklike St. Valentine’s-kaartjie, wat daardie dae in Engeland net so ’n vaste instelling was as die Kerskaartjie. Oor Emily s’n het die twee ander dogtertjies en hul oppasster gekraai van plesier. Maar Emily het nie mooi geweet of dit so snaaks was nie. Op hare was ’n hennetjie wat kordaat op ’n werf rondloop en onderaan het gestaan: “Where-ever I am, I will always be missus.”

Die kaartjie was nie ver verkeerd nie. Vra vir ou Tom Barrett. “You ’ad to go ’er way,” sê hy. “She was the boss!”