Читать книгу Włocławek 1914 - Tomasz Cybulski - Страница 5

W 2014 r. obchodziliśmy setną rocznicę wybuchu Wielkiej Wojny. Przez te wszystkie lata wydano wiele książek dotyczących I wojny światowej. Powstały liczne tłumaczenia rosyjskich i niemieckich publikacji, które wykorzystano w niniejszej książce[1]. O bitwie pod Włocławkiem i Borzyminem pisali historycy T. Różycki i K. Drucki-Lubecki w czasach II RP[2]. W późniejszych okresach wydarzenie to zepchnęły na dalszy plan wojna polsko-bolszewicka z roku 1920, kampania wrześniowa z roku 1939 oraz działania kończące II wojnę światową. W publikacjach wydawanych po 1945 r. walki o Włocławek pomijano lub przedstawiano ogólnikowo[3]. Na rynku polskim pojawiły się jedynie fragmenty wspomnień, wydawane przez Mariusza Janowskiego i Marcina Janowskiego[4].

Niniejszą pracę oparłem na materiale prasowym i archiwalnym. Przeprowadziłem kwerendę takich pism, jak: „Kronika Dyecezji Kujawsko-Kaliskiej”, „Łowiczanin”, „Głos Płocki”, „Gazeta Toruńska”, „Kuryer dla Wszystkich”. Wykorzystałem też dokumentację archiwalną znajdującą się w Archiwum Akt Nowych i Archiwum Państwowym w Toruniu Oddziale we Włocławku, a także dokumenty znajdujące się w bibliotece Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku oraz liczne wspomnienia bezpośrednich świadków wydarzeń, głównie uczestników walk.

Publikację podzielono na bloki tematyczne. W pierwszych rozdziałach przedstawiono wydarzenia poprzedzające wybuch wielkiej wojny oraz działania wojenne na Kujawach Wschodnich. W następnych rozdziałach omó-

wiono działania przeciwnych stron walczących na terenie Królestwa Polskiego i Prus Wschodnich, tzw. carskiej Rosji i kajzerowskich Niemiec, oraz opisano zastosowanie nowych wynalazków, które miały szybko zakończyć wojnę.

W dalszej części przedstawiono działania wojenne na dwóch frontach zachodnich: północno-zachodnim i południowo-zachodnim, aż do końca operacji dęblińsko-warszawskiej. Wykorzystano do tego pamiętniki i wspomnienia wojskowych walczących stron, np.: gen. E. Henninga-Michaelisa, gen. M. Hoffmanna, gen. B. Szaposznikowa, gen. M. Boncz-Brujewicza, gen. J. Dowbora-Muśnickiego, gen. J.A. Medwadowskiego oraz prezydenta Finlandii C.G. Mannerheima, a także pamiętnik wielkiego księcia Aleksandra Michajłowicza Romanowa[5].

W następnych rozdziałach omówiono przygotowania ofensywy wejścia wojsk carskich na teren Rzeszy Niemieckiej i plany obu stron. W dalszych rozdziałach przedstawiono przebieg bitwy pod Włocławkiem, Brześciem Kujawskim, Lubrańcem i Borzyminem. Przedstawiano też rosyjską próbę ratowania sytuacji na innych odcinkach frontu i wyjaśniono, dlaczego wojska niemieckie kontynuowały manewr okrążający pod Kutnem i Łodzią.

Do napisania książki wykorzystano też prace E. Eilsbergera, K. von Wulffena i H. Stegemanna[6] oraz artykuły

A. Łuczyńskiego-Narbuta, T. Machalskiego[7] zamieszczone na łamach „Bellony” i kroniki pułków autorstwa: A. von der Wensego, G. Meinholda, A. Rothego, E. Zipfela, H. Arnswalda, A. Wiedersicha, W. Meyera, M. Gengelbacha, O. Gebhardta, W. Neumanna, E. von Bartenwerffera, A. Herrmanna, Falkenhahna i F. von Döringa von Gottberga, G. P. Neumanna[8]; także pamiętniki gen. E. Ludendorffa, gen. C. von Morgena oraz E. von Hoeppnera[9].

Ostatni rozdział poświęcono szpitalnictwu oraz cmentarzom z czasu I wojny światowej, które zachowały się do dziś.

1 M. von Poseck, Kawaleria niemiecka w Polsce 1914–1915, przeł. J. Pawlikowski, Oświęcim 2013; G.K. Korolkow, Operacja łódzka 1914. Najciekawsza batalia pierwszej wojny światowej, przeł. D. Jednorowski, Oświęcim 2014; J. Cichowicz, Szkic strategiczny wojny 1914–1918, t. 2, Okres od 1 (14) września do 15 (28) listopada 1914 roku: bitwa augustowska, operacja warszawsko-dęblińska, krakowska i łódzka, operacje w Galicji i Karpatach, operacja chyrowska, przeł. M. Gembara, Oświęcim 2016.

2 T. Różycki, Bitwa pod Włocławkiem (10–13.XI.1914), „Bellona” 1934, z. 3–4; K. Drucki-Lubecki, Bitwa pod Borzymiem dnia 12 listopada 1914 roku, „Przegląd Kawaleryjski” 1937, nr 8 (142).

3 M. Wrzosek, Działania wojenne na ziemiach polskich w latach 1914–1918, [w:] I wojna światowa na ziemiach polskich. Materiały sympozjum poświęconego 70. rocznicy wybuchu wojny, pod red. P. Staweckiego, Warszawa 1986; M. Zagórniak, 1914–1918. Studia i szkice z dziejów I wojny światowej, Kraków 1987; M. Klimecki, Gorlice 1915, Warszawa 1991; M. Klimecki, Działania wojsk rosyjskich nad Wisłą podczas I wojny światowej, [w:] Wisła w dziejach i kulturze Polski. Rola militarna Wisły w dziejach Polski. Zbiór studiów, cz. 2, 1864–1939, pod red. nauk. K. Myślińskiego, Warszawa 1991; Wielka wojna 1914–1918 na podstawie najnowszych źródeł, oprac. J. Dąbrowski, cz. 1, Warszawa 2000; S.M. Neiberg, D. Jordan, Front wschodni 1914–1920. Od Tannenbergu do wojny polsko-bolszewickiej, przeł. J. Kozłowski, Poznań 2010; J. Piekałkiewicz, Pierwsza wojna światowa, przeł. P. Seydak, Warszawa 2000; J. Pajewski, Pierwsza wojna światowa 1914–1918, Warszawa 1998.

4 Walki w okolicach Łodzi 1914 r. Relacje uczestników i świadków, Łódź 2007; Z frontu polskiego. I wojna światowa w oczach bezpośrednich uczestników walk, Łódź 2012.

5 E. de Henning-Michaelis, Burza dziejowa. Pamiętnik z wojny światowej 1914–1917, t. 1, Warszawa 1928; M. Hoffmann, Wspomnienia. Wojna wśród niewykorzystanych sposobności, przeł. T. Bałaban, Warszawa 1925; B. Szaposznikow, Wspomnienia. Rozważania teoretyczne, przeł. A. Pacześniak, P. Marciniszyn, Warszawa 1976; M. Boncz-Brujewicz, Wspomnienia 1914–1919, przeł. D. Trylewicz, Warszawa 1959; J. Dowbor-Muśnicki, Moje wspomnienie, Poznań 1936; A.M. Romanow, Byłem wielkim księciem (koniec dynastii), przeł. i komentarz K. Tur, Białystok 2004; Z ziemi rosyjskiej do Polski. Generał Jan A. Medwadowski w swoich wspomnieniach, red. nauk. D. Radzwiłłowicz, Olsztyn 2013.

6 K. von Wulffen, Die Schlacht bei Lodz, Oldenbrug 1918; H. Stegemann, Geschichte des Krieges, t. 2, Stuttgart–Berlin 1918; E. Eilsberger, Der Durchbruch bei Brzeziny am 24. November 1914, Berlin 1924.

7 A. Łuczyński-Narbut, Ogólny rzut oka na pierwszą ofensywę Hindenburga na Warszawę w 1914 r., cz. 1, „Bellona” 1926, t. 23, z. 2; cz. 2, Okres pierwszy od dnia 27.09 do dnia 8.10.1914 r., „Bellona” 1926, t. 24, z. 1; cz. 3, Okres drugi od 9–20.10.1914 r., „Bellona” 1926, t. 24, z. 3; cz. 4, Okres trzeci od 20.10 – 4.11.1914 r., „Bellona” 1927, t. 25, z. 4; T. Machalski, Kawalerja w wojnie światowej, cz. 5, Wielka ofensywa rosyjska w głąb Niemiec. Bitwa pod Łodzią 1914, „Przegląd Kawaleryjski” 1931, nr 1 (63).

8 A. von der Wense, Das Oldenburgische Dragoner-Regiment Nr. 19 im Großen Kriege 1914–1918, Oldenburg 1922; E. von Bartenwerffer, A. Herrmann, Das Reserve-Infanterie-Regiment Nr. 232 in Ost und West, Teil I, Oldenburg 1927; G. Meinhold, Das Infanterie-Regiment von der Goltz (7. Pomm.) Nr. 54 im Weltkriege. Nach amtlichen Unterlagen und Berichten der Mitkämpfer, Teil 1, 1914 bis September 1916, Berlin 1928; A. Rothe, Das Reserve-Infanterie-Regiment Nr. 61 im Weltkrieg, Berlin 1929; Falkenhahn, Kriegsgeschichte des Reserve-Infanterie-Regiment 225 nach Aufzeichnungen aus dem Felde, Görlitz 1928; H. Arnswald, Geschichte des Dragoner-Regiments von Wedel (Pommersches) Nr. 11, Oldenburg 1928; W. Meyer, Das Infanterie-Regiment von Grolman (1. Posensches) Nr. 18 im Weltkriege, Oldenburg i I.O. 1929; A. Wiedersich, Das Reserve-Infanterie-Regiment Nr. 229, Berlin 1929; M. Gengelbach, Das Reserve-Feldartillerie-Regiment Nr. 36 im Weltkrieg, Teil 1, Osten, Berlin 1929; O. Gebhardt, W. Neumann, Geschichte des Reserve-Infanterie-Regiments Nr. 228, Teil 2, Die Schlacht bei Lodz, Oldenburg 1930; E. Zipfel, Geschichte des Dragoner-Regiments König Albert von Sachsen (Ostpr.) Nr. 10, Zeulenroda 1933; F. von Döring von Gottberg, Das Oldenburgische Dragoner-Regiment Nr. 19 im Weltkriege, Oldenburg 1937; G. P. Neumann, Die deutschen Luftstreitkräfte im Weltkriege, Berlin 1920.

9 E. Ludendorff, Meine Kriegserinnerungen 1914–1918, Berlin 1919; C. von Morgen, Meiner Truppen Heldenkämpfe, Berlin 1920; E. von Hoeppner, Deutschlands Krieg in der Luft, Leipzig 1921.