Читать книгу Kostiuchnówka 1916 - Tomasz Dudek - Страница 5

Podczas I wojny światowej polscy żołnierze walczyli w różnych formacjach i na różnych frontach zarówno pod obcymi, jak i polskimi sztandarami. Niewątpliwie największą chwałą okryły się formacje legionowe walczące przeciwko carskiej Rosji po stronie państw centralnych na froncie wschodnim w latach 1914–1916. Szlak bojowy legionów rozpoczęty wymarszem z krakowskich Oleandrów 6 sierpnia 1914 roku pierwszej kompanii kadrowej biegł przez ziemię kielecką, ziemię olkuską, okolice Krakowa i Tarnowa, Karpaty, Bukowinę, Lubelskie oraz Wołyń. To właśnie na Wołyniu, gdzie oddziały legionowe wkroczyły we wrześniu 1915 roku, legionistom przyszło toczyć ciężkie boje nad Styrem i Stochodem. Ich kulminacją były krwawe walki prowadzone 4–6 lipca 1916 roku na pozycjach w rejonie wsi Kostiuchnówka, gdzie na pozycje legionowe skierowano główne uderzenie wojsk rosyjskich w ramach trwającej od początku czerwca 1916 roku tzw. ofensywy Brusiłowa.

Ta najbardziej krwawa, a zarazem jedna z mniej znanych, bitwa legionowa nie doczekała się niestety do dziś obszernego opracowania. W okresie międzywojennym na temat bitwy spory tekst wydał gen. Jan Sadowski, wówczas jeszcze pułkownik[1]. Drugim tekstem poświęconym tej bitwie jest artykuł opublikowany już na emigracji przez gen. Gustawa Łowczowskiego[2].

Po II wojnie światowej, z oczywistych względów, przez dłuższy czas problematyka legionowa była w kraju tematem tabu. Po 1956 roku sytuacja się nieco zmieniła. Mimo wszystko autorzy piszący na ten temat wciąż musieli liczyć się ze znacznymi ingerencjami cenzury. Inaczej było na emigracji, gdzie ukazywały się liczne pamiętniki i drobne prace naukowe poszerzające naszą wiedzę o tych wydarzeniach. Tak naprawdę badania nad dziejami legionów polskich rozpoczęły się w Polsce dopiero po 1989 roku. Na rynku pojawiła się książka prof. Mieczysława Wrzoska poświęcona dziejom polskich formacji wojskowych podczas I wojny światowej[3]. W parę lat później ukazała się nakładem krakowskiego Muzeum Historycznego praca zbiorowa Legiony Polskie (1914–1918) – zarys dziejów militarnych i politycznych. Ponadto w późniejszym okresie ukazały się dwie niewielkie prace Stanisława Czerepa i Stanisława Waingertnera poświęcone bitwie pod Kostiuchnówką[4].

W prezentowanej książce wykorzystano liczne relacje i wspomnienia oficerów oraz żołnierzy legionów polskich, m.in. J. Herzoga, A. Krasickiego, F. Składkowskiego, W. Wilczyńskiego, które ukazały się w kraju przed wybuchem II wojny światowej i po jej zakończeniu oraz na emigracji. W niniejszej publikacji wykorzystano również artykuły i relacje opublikowane zarówno przed II wojną światową, jak i po jej zakończeniu na łamach „Kwartalnika Historii Kultury Materialnej”, „Wrocławskich Studiów Wschodnich”, „Panteonu Polskiego”, „Przeglądu Historyczno-Wojskowego”, „Żołnierza Legionów i POW”. Z prac monograficznych wykorzystano pozycje traktujące zarówno o walkach na froncie wschodnim podczas wielkiej wojny, jak i o samych legionach, napisane m.in. przez Stanisława Czerepa[5], Adama Kaczyńskiego[6], Mariana Klimeckiego[7], Andrzeja Konstankiewicza[8], Janusza Pajewskiego[9] czy Martę Walak[10].

Ze względu na popularnonaukowy charakter tej pracy w mniejszym stopniu wykorzystano materiały niepublikowane (relacje, dokumenty, prace przyczynkarskie), znajdujące się w zbiorach specjalnych Biblioteki Jagiellońskiej[11], Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie, Biblioteki Narodowej w Warszawie, Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, Centralnego Archiwum Wojskowego w Rembertowie (kopie cyfrowe dostępne na stronie internetowej).

Praca składa się z wstępu, pięciu rozdziałów oraz aneksu – listy strat, jakie jednostki legionowe poniosły w walkach toczonych 4–8 lipca 1916 roku. W pierwszym rozdziale starałem się w miarę zwięzły i przystępny sposób przedstawić zarówno sytuację militarno-polityczną na froncie wschodnim, jak i walki brygad legionowych na terenie Wołynia do listopada 1915 roku. W drugim rozdzialeprzedstawiłem walki brygad legionowych na Wołyniu między listopadem 1915 a początkiem lipca 1916 roku toczone na pozycjach pod Kostiuchnówką w dniach 4–6 lipca tego roku. W rozdziale trzecim omówiłem przebieg wydarzeń z 4 lipca, natomiast rozdział czwarty poświęciłem przebiegowi wydarzeń z 5 lipca. W ostatnim rozdziale przybliżyłem przebieg działań bojowych w dniach 6–8 lipca, to jest w ostatnim dniu walk pod Kostiuchnówką oraz podczas bojów odwrotowych. W zakończeniu przedstawiłem zarówno losy pobojowiska, jak i kwestie związane z upamiętnieniem bitwy. Takie działania podejmowano zarówno w okresie II Rzeczypospolitej, jak i po 1989 roku.

Na końcu niniejszej pozycji znajduje się bibliografia wskazująca z jednej strony na pozycje wykorzystane podczas pisania niniejszej publikacji, z drugiej zaś pokazująca zainteresowanym tematyką legionową inne pozycje poruszające interesujące ich kwestie. Zdaję sobie sprawę, że choć ze względu na charakter serii wydawniczej, w ramach której ukazuje się niniejsza publikacja, nie można mówić o całkowitym wyczerpaniu tematu, to mam nadzieję, iż dzięki niej zainteresowani dziejami oręża polskiego znajdą wiele ciekawych informacji ukazujących krwawe walki legionów polskich w rejonie wsi Kostiuchnówka na Wołyniu. Jest to tym bardziej istotne, że w 2016 roku obchodziliśmy 100. rocznicę tych krwawych zmagań.

Chciałbym bardzo serdecznie podziękować redaktorowi Andrzejowi Sowie i dr. Tomaszowi Skrzyńskiemu, bez których pomocy ta książka nigdy by się nie ukazała. Osobne podziękowania za udostępnienie archiwalnych fotografii z prywatnych zbiorów pragnę złożyć panu Andrzejowi Matusiakowi z Krakowa. Wreszcie pragnę podziękować wydawnictwu Bellona i jego redaktorowi naczelnemu Bogdanowi Brodeckiemu za trud włożony w wydanie tej publikacji. Pracę tę chciałbym zadedykować mojej przedwcześnie zmarłej mamie oraz moim przodkom – żołnierzom legionów polskich, braciom Ludwikowi i Józefowi Młynarskim, którzy stanowili dla mnie swego rodzaju inspirację do napisania tej książki.

1 J. Sadowski, Bój Legionów Polskich pod Kostiuchnówką w dniach 4–6 lipca 1916 roku, „Bellona” 1931, t. XXXVII.

2 G. Łowczowski, Bitwa pod Kostiuchnówką, „Bellona” (Londyn) 1956, z. 3.

3 M. Wrzosek, Polski czyn zbrojny podczas I wojny światowej 1914–1916, Warszawa 1990.

4 S. Czerep, Kostiuchnówka 1916, Warszawa 1994; P. Waingertner, Kostiuchnówka 1916. Największa polska bitwa I wojny światowej, Łódź 2011.

5 S. Czerep, Bitwa pod Łuckiem. Walne starcie zbrojne kampanii 1916 r. na wschodnim teatrze wydarzeń militarnych pierwszej wojny światowej (4 czerwca–10 lipca 1916 roku), wydanie 2, Oświęcim 2014; S. Czerep, II Brygada Legionów Polskich, Warszawa 2007.

6 A. Kaczyński, Życie codzienne żołnierzy Legionów Polskich podczas kampanii wołyńskiej 1915–1916 roku w świetle pamiętników żołnierskich, Lwów 2014.

7 M. Klimecki, K. Filipow, Legiony Polskie. Dzieje bojowe i organizacyjne, Warszawa 2014.

8 A. Konstankiewicz, Broń strzelecka i sprzęt artyleryjski formacji polskich i Wojska Polskiego w latach 1914–1939, Lublin 2003.

9 J. Pajewski, Pierwsza Wojna Światowa 1914–1918, Warszawa 1991.

10 M. Walak, Niepodległością naznaczeni. Z dziejów powstania i walk III Brygady Legionów Polskich 1915–1917, Bełchatów 2010.

11 W niniejszej publikacji wykorzystano m.in. wspomnienia Ferdynanda Pawłowskiego. Znajdują się one w maszynopisie w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej oraz Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie. Obie wersje przynoszą bardzo wiele informacji dotyczących legionów i nie są ze sobą tożsame. Fragmenty wspomnień ukazały się w Krakowie w 1994 roku. W poszczególnych przypisach zaznaczono, z którą wersją rękopiśmienną mamy do czynienia oraz czy jest to wersja drukowana.