Читать книгу Die derde graf - Calvyn van Niekerk - Страница 4

As Gawie Calitz geweet het die pad is in so ’n toestand, het hy nooit die verlatenheid in gery nie. Hy nader sy bestemming daar­die skroeiende Dinsdag met die bakkie en woonwa in ’n sidderende ritteldans oor enkeldiep sinkplaat, die kajuit soos ’n oond nadat die lugverkoeling iewers anderkant nêrens die stryd ge­won­ne gegee het teen die Noord-Kaapse Februarieson. Sy vel blink sweterig, van sy yl wit hare af oor sy vervalle wange, deur die stoppel­baard en diep nekplooie. Sewe weke duskant sestig lyk hy minstens ’n dekade ouer.

Net waar die pad om ’n steil rant wegbuig, kom hy op die naam­bord af, tamatierooi letters teen ’n wit plaat: Swartklip Woon­wa­park. Hy draai af en hou voor die hek stil. Eers bly hy net sit in die welkome stilte. Tam. In die truspieël sien hy sy stofstreep stadig in die windstilte neerdaal. Niks anders roer nie.

Die plek is verlate, ’n swaar slot aan die hek. In die skadu van ’n ry digte peperbome is ses ruim staanplekke met witgekalkte klip­pe afgemerk. Verder steek ’n wit geboutjie met ’n groen dak agter kameeldorings uit, met langsaan ’n windpomp en ’n watertenk op ’n staaltoring. Anderkant die heining is ’n ronde sementdam en suipkrip.

Gawie klim stram uit. Hy staan en strek die styfheid uit sy spiere. Die laaste paar maande het hy nog ’n kilogram of twee verloor en nou het hy die lyf van ’n ondervoede jokkie. Hy loop ’n draai om die woonwa om te sien of alles nog daar is, haal sy selfoon uit en skakel. Ses luie, dan antwoord ’n dunnerige manstem. Janna du Toit, eienaar, verseker Gawie hy is binne tien minute daar.

Met ’n blikkie gemmerbier uit die woonwa klouter Gawie oor die hek. Net dié bietjie inspanning jaag sy asemhaling op en sy hart sit op loop. Hy vermoed die ou wekker is amper afgeloop en hy voel vere. Hy is op pad uit en wat daarvan? Hoekom nou ’n klomp geld op dokters blaas vir nog ’n paar doellose jare? Niemand sal hom mis nie.

Hy gaan sit op ’n klip in die skadu, drink dorstig en kyk na die kliprant oorkant die pad. Sy testament is in goeie hande en dit bepaal dat sy as hoog teen so ’n rant gestrooi moet word, verkies­lik een waar geen siel al was of ooit sal kom nie. Hy sien selfs uit daar­na. Byna nege jaar dwaal hy nou al deur die Groot-Karoo en Namakwaland, en hy het lief geword vir die stilte. Hy wil vir ewig deel wees daarvan.

Dis die bouval van ’n sendingkerk wat hom, op pad Johannes­burg toe, die draai na hierdie uithoek laat ry het. Vier maande ge­lede het ’n predikant hom vertel van dié murasie, ’n monu­ment van vergange tye se toewyding aan die verspreiding van die Woord. ’n Sendeling van die Londense Sendinggenootskap, ene Masterson, het in die 1860’s hier aangekom om siele te be­arbei. Hy het dié plek gekies vanweë die sterk fontein en ’n ewe stand­houdende stroom heidene wat deur die water gelok is. Omdat on­gelowiges nie geesdriftige kerkbouers is nie, het dit glo bykans twee jaar geduur om die kerkie te voltooi. En toe het die eerwaar­de die voorreg gehad om net vier dienste in die kerk te lei voor hy skie­lik aan ’n geheimsinnige maagaandoening heen is. Hy is nooit ver­vang nie, want die Genootskap het geglo die plek is ongesond.

’n Plek van Stilte, Gabriël Zirk Calitz se eerste fotoboek, is deur ’n resensent beskryf as ’n sensitiewe beeltenis van die mens se spoor deur die Groot-Karoo en Namakwaland. Dit wys hoofsaaklik woon­plekke, van primitief tot modern. Sy volgende boek sal fo­kus op ak­ti­witeite, en daar sal plek wees vir Masterson se kerkie.

Gawie het gewik en geweeg voor hy so ver uit sy pad gery het. Hy móét oor twee weke in Johannesburg wees vir die herdenking van sy seun se gruweldood elf jaar gelede. Dit sal ’n bitter ironie wees as hy weens ’n onvoorsienigheid hier moet vasval. Amper ’n eeu gelede het sy oupa Bart ook op pad Johannesburg toe ’n wye draai deur dié verlatenheid gery en nooit tuisgekom nie. ’n Knik in die pad, ’n gebreekte as en die Calitz-familie se geskiedenis het ’n tragiese koers ingeslaan.

Uit die ooste kom ’n dreuning en ’n naderende stofstreep ver­skyn om die rant. ’n Blou Isuzu draai in en hou langs die woon­wa stil. ’n Groot figuur sukkel uit, ’n middeljarige man met ’n ronde, blink gesig onder ’n wyerandhoed. Sy maag hang soos ’n halfsak mielies in sy hemp en hy loop met ’n agteroor pikkewynstappie om die vrag te balanseer. Hy kekkel al daar van die hek af terwyl hy oopsluit en dit oopstoot. Jammer hy is laat. Die verdomde jakkal­se was weer onder sy skaap in en hy was by ’n jakkalsjagter wat nie kan ophou praat nie en hy wou nie ongeskik wees nie, maar elk geval, Gawie is baie welkom.

Hy wag dat Gawie sy bakkie en woonwa onder die genadige skadu van die peperbome intrek en doen dieselfde. Dan wil hy kuier, soos Karoomense doen. Hy aanvaar ’n blikkie gemmerbier en maak hom tuis op die trap van die woonwa, wat merkbaar skeef sak onder sy gewig. Hy trek ’n sakdoek uit, lig sy hoed en vee sweet af. Waarheen is Gawie nou eintlik op pad?

Gawie verduidelik hy kom die kerk se murasie fotografeer en natuurlik moet hy verduidelik hoekom en’n Plek van Stilte gaan haal en wys. Janna is gefassineer. Dat mense nou ’n boek sal koop om na prentjies van murasies te kyk, nè?

Ja, hy ken die storie van die kerkie. Gawie kan dae lank hier besig bly met kiekies van bouvalle. Die jong mense flenter mos stad toe agter die liggies en die goudpotte aan en die plek is te uit die pad vir stedelinge wat platteland toe vlug. Daar’s ’n paar ou huise op die dorp wat leeg staan en inmekaar val. Op plase ook. Deur die jare het party boere opgegee en padgegee. Ander het ryk geword en nuut gebou.

“Niemand darem so ryk soos die Blatts nie. Jy weet mos van die Blatts?”

“Wie’s hulle?”

Janna lyk geskok. “Ek dog die hele wêreld weet van die Blatts! Twee broers. Ken nie die einde van hulle skatte nie. Baie mense het mos doerie tyd ryk geraak van Namakwaland se diamante.”

’n Kekkellaggie laat sy oë toevou in die pofferwange. “Nou nog, as jy my vra. In die ou dae het vrome manne op die ouderling­bank gereken die diamante is Gods gawe en wie de hel is Hertzog om te wil sê ’n arm man het nie reg daarop nie? Ek sê jou, daar het al meer smokkeldiamante uit Namakwaland gekom as wat wet­tig gedelf is. ’n Man kon dit op ’n kol nie waag om vooruit te boer nie, dan kyk almal jou skeef aan en fluister diamante. Daar by die Blatts trek ook ’n rokie. Die storie loop dat die oupa . . . nee, ek lieg nou, dit was die oupagrootjie, ou Herklaas Knoessen . . . dat hy nooit eers self op die diggings was nie. Stokalleen op sy plaas gebly. Toe raak hy eendag net so stil-stil weg. Meer as ’n jaar later slaan hy weer hier uit, opgetof, in ’n blink motorkar, en hy koop nog grond. Hulle het nou meer as twintigduisend hektaar. Verbeel jou! Nie ’n enkele skaap nie, net wild. Jy sien die Blatts ook net so af en toe. Dan kom hulle hier aan in ’n yslike vliegtuig en dit klink soos oorlog soos hulle maai. Springbok, gemsbok . . . daar’s troppe en troppe.”

“Waar woon hulle dan?”

“Johannesburg. Ou Knoessen het glo ’n fortuin geloop maak uit eiendom en wat nog daar in Sodom, en sy nageslag het net meer en meer vergaar. Hier staan nou ’n kasteel van ’n huis, en dit net vir nou en dan. Kompleet met ’n landingsbaan en ’n skuur vir die vliegtuig. Dis net die bestuurder en ’n sekuriteitsman wat op die plaas bly, behalwe die werkers. Sekuriteitsman, ek vra jou. Lyk soos ’n stoeier.”

Janna skep ’n slag asem, vee weer oor sy gesig. “Hulle is ’n be­neukte spul, hou hulle eenkant. En bewaar die arme wilddief wat hulle vang. Hulle werk sy gal, en jy hoor g’n niks van mense­regte nie. Dis Blatt-regte wat hier tel. Laas jaar was hier stories van moord. ’n Jong knaap – hulle sê hy was ’n wilddief – is op die Blatts se plaas doodgeskiet, maar daar het niks van gekom nie. Die ding is sommer net doodgesmoor.”

“Gesmoor? Die polisie moes dit tog ondersoek het?”

“Man, ja, dis nie dat ek wil slegpraat van ons plaaslike polisiehoof nie. Maar plaaswerkers praat mos onder mekaar en dis ’n feit, daai man loop gedurig en biltong kou en hy word gereeld op die plaas gesien in siviele drag en met ’n jaggeweer. Hoe lank gaan jy bly?”

“Ek sal môre oorstaan en oormôre ry.”

“Agter nog murasies aan? Waar’s die familie?”

“Geen familie nie.”

“Haai! Nie eers vrou en kinders nie?”

“Ek is geskei. Daar was ’n seun. Hy is dood.”

“My hemel, mens! Was hy siek? Hoe oud?”

“Ongeluk. Negentien.”

Dis net makliker om te sê dit was ’n ongeluk – mense dink aan ’n padongeluk. Dit was nie. Elf minute oor vier op ’n Maandag­oggend het die polisie vir Gawie en Mattie kom opklop om hul enigste kind se lyk te gaan uitken. Die uniforms was nie juis sim­patiek nie, klaarblyklik gedink hulle het met gomtorre te doen. Magnus was by ’n dwelmhool, skynbaar om voorraad te kry, toe die polisie toegeslaan en wild en wakker geskiet het. Die koeël is deur sy linkeroog.

“Sjoe.” Janna skud sy kop. “Ek kan my voorstel.”

Nee, hy kan nie. Niemand kan hom indink in die selfverwyt as jy jou kind na dwelms en die dood gedryf het nie. Jare lank het hy gedink hy doen goed deur sy seun, sy enigste, sy trots, aan te moedig om te studeer en uit te styg tot waar die Calitze eintlik moes gewees het. Werk harder! Jy kán! Eers veel later, hier in sy eensaamheid, het die verskil tussen aanmoedig en dryf tot hom deurgedring. Hy het sy kind na prestasie buite sy bereik gejaag, tot Magnus, wat so hard probeer het en net nie in staat was nie, verligting gaan soek het in dwelms.

“Kry jy baie besoekers hier?” stuur hy die gesprek weg van die onderwerp. Dis privaat gebied.

Janna sug. “My vrou het van die begin af gesê ons is te af­ge­sonder, maar toe kry ek mos die mooi water juis hier by die pad en ek dink: hoekom net vir skaap? Die vrou was reg. Jy bly tot oormôre, sê jy?”

“Dit hang af. Dalk is daar op Klipkuil ook moontlikhede, dan bly ek nog ’n dag.”

“Nes jy wil. Laat weet as jy iets nodig het. O, die kerkie is ander­kant die dorp. Net verby die laaste huis draai die pad links op na die fontein toe. Jy sal die murasie daar naby kry, so half toegegroei al. Gaan voor sononder, die sendeling spook glo.”

Janna gaan maak seker daar’s water in die tenk, oorhandig sleu­tels vir die hek en ablusiegebou en vra dat Gawie tog maar moet sluit as hy by die hek uitgaan. Hy het al probleme gehad met rondlopers wat hulle in die badkamer tuismaak. Nee, dis beter Gawie betaal sodra hy definitief besluit het hoe lank hy gaan bly.

Janna groet en ry dorp se kant toe.

Gawie eet ’n peer vir middagete. Hy moet gaan brood soek. Klipkuil behoort net vier kilometer verder te wees, maar hy voel nou te moeg. Gelukkig is daar geen haas nie; hy moet eers oor twee weke in Johannesburg wees. Vanmiddag wil hy deeglik uit­rus. Sommer net rondkyk en die stilte geniet. Hy gaan lê op die bank in die woonwa en raak aan die slaap.

’n Toeter skreeu hom wakker en hy gaan uit. Janna staan voor sy bakkie en leun met sy dik voorarms op die hek.

“Man, ek moes jou gesê het. Jy soek ou huise? Ek vertel jou van die ryk Blatts en ek vergeet skoon, ou Knoessen se oorspronklike opstal staan nog. Dis nou ’n murasie, maar dáár is nou vir jou ’n storie as jy geskiedenis soek. Van arm kluisenaarboer tot skielike miljoenêr. Ek dink eers daaraan toe ek op die dorp kom en toe bel ek die plaasbestuurder. Ek dog watse skade kan dit nou aan ’n murasie doen om kiekies daarvan te vat en ek vertel die man van jou boek. Daar klim hy sommer op sy perdjie. Vreemdelinge word nie op Spitsieshoek toegelaat nie. As ek jy is, vee ek my af aan die mense se beneukgeit. Die ou plek is langs Flip Meyer se grensdraad, jy kan dit van die pad af sien. Dis ’n hoë wildheining, maar jy kan jou kiekies vat. Moet liewer nie oorklim nie. Hulle het voorlaaste maand ’n trop leeus daar losgelaat, seker vir ryk buitelanders om van ’n bakkie af te kom skiet. Ek het vir Flip ook gebel. Hy en sy vrou is Stellenbosch toe, die dogter studeer daar, maar hy sê jy’s welkom, maak net die hek toe.”

Gawie het nie lus om met ’n beneukte spul wat wilddiewe skiet deurmekaar te raak nie. Maar hy is nou hier en dalk kan hy tog ’n foto met ’n storie kry.

“Waar woon die Meyers?” vra hy.

In die kantoor op Spitsieshoek skryf Steve Nottingham, be­stuur­der, ’n verslag oor wildverspreiding op die 22 000 hektaar. Hy tik met twee vingers, versigtig en bysiende deur dik brillense, skraal skouers geboggel oor die toetsbord. Die jongste lugfoto’s toon ’n toename van byna tien persent in die wildgetalle. Die plaas kan dit dra, maar daar is ’n wanbalans in die verspreiding, met ’n dreigende oorbevolking in die suide. Die oplossing is beter water­voorsiening in die noorde en hy het ’n geoloog ontbied om daar te gaan water aanwys.

Hy sluit die verslag af met verwysing na Gabriël Calitz, wat foto’s van die ou opstal wou neem. Die man is glo ’n bona fide-joernalis, met ’n fotoboek,’n Plek van Stilte, van murasies in die Groot-Karoo op sy kerfstok, maar volgens staande instruksies is hy summier toestemming geweier.

Omtrent alle superrykes, weet Nottingham, is sku vir joernaliste en publisiteit. Meesal net om hul privaatheid te beskerm, of om nie die aandag van misdadigers te trek nie, maar dikwels genoeg ook om onwelkome aandag van die Inkomstediens en selfs die gereg te vermy. Waar die Blatts inpas, kan Nottingham raai, maar dit gaan hom nie aan nie.

Hy het reeds vir Jason Cooper, die sekuriteitsman, gestuur om die registrasienommer van Calitz se voertuig te kry. Dalk wil die Blatts die man se identiteit bevestig en sy agtergrond ondersoek. Volgens Cooper, wat in Johannesburg by hulle gewerk het, doen hulle sulke dinge.

Terrier Investigation & Security, ’n minder bekende sekuriteits­firma tussen die paar duisend ander in ’n misdaadgeteisterde land, is gevestig in ’n beskeie dubbelverdiepinggebou met ’n plat beton­dak in Wynberg, Johannesburg. Op die oog af is dit ’n onbe­duidende onderneminkie in die Blatts se sakeryk. Daar is ’n totale personeel van 76, waarvan 71 net kan raai wat die bestuurder, ’n oudkolonel uit Nasionale Veiligheid, en die ander vier doen.

Hulle is die bevoorregte binnekring. Knap ondersoekers en man­ne met ’n liefde vir die mooi dinge in die lewe, soos motor­bote en BMW’s, uit die SAPD gelok met aanbiedinge van vet sala­risse. Hoewel hulle besig bly met legitieme ondersoeke vir eksklu­siewe kliënte, is hul primêre taak die sekuriteit van die Blatts se sake­ryk. Dit sluit in ondersoeke na die mees intieme besonderhede van po­tensiële sakevennote.

Een van hulle ontvang opdrag om Calitz se herkoms te onder­soek. Die uitgewer van ’n Plek van Stilte word met die derde tele­foonoproep opgespoor. Jammer, hulle verskaf nie persoonlike besonderhede van outeurs nie, maar saam met sy volle naam ver­skyn Gabriël Zirk Calitz se geboortedatum en -plek in die boek se flapteks vir die hele wêreld om te sien en dit word heel behulpsaam voorgelees.

Minder as ’n uur nadat Nottingham se e-pos om eenuur ont­vang is, stap ’n forsgeboude man in sy middel dertigs die kan­toor van die departement van binnelandse sake in Randburg binne. Dis nie die eerste keer dat hy hier kom navraag doen nie en hy weet presies waarheen om te gaan. Vir ’n beskeie fooi van seshon­derd rand – kontant, geen kwitansie – word ’n stamboom flink aan hom beskikbaar gestel. Gabriël Zirk Calitz, gebore op 14 April 1952, is die enigste kind van Coenraad Barend Calitz, gebore op 19 April 1920 en oorlede op 11 Desember 1991. Coenraad se vader was Bartholomeus Abraham Calitz, gebore op 4 Maart 1891. Op 16 Junie 1936 is hy deur die hof dood verklaar. Gabriël Calitz was ge­troud met Mathilda Karlina Joubert. Ná hul egskeiding is sy weer getroud en is nou ’n weduwee Winkler. Haar adres op rekord is in Rosetten­ville, Johannesburg.

Die ondersoek brei dadelik uit. ’n Tweede ondersoeker van Terrier vind dat Mathilda Winkler, bekend as Mattie, ’n woonstel be­woon bokant die haarsalon waar sy al jare lank werk, nou haar eien­dom. Sy is ’n geliefde lid van die NG gemeente, en met so­veel getroue kliënte en vriende kan haar agtergrond moeiteloos nagevors word sonder dat sy self genader word. Sy en Gabriël is ’n jaar ná die dood van hul enigste kind geskei. Vir die afgelope nege jaar dwaal hy in die Noord-Kaap rond met ’n woonwa. Daar is ’n storie van sy oupa wat jare gelede met ’n fortuin aan diamante in die Noord-Kaap verdwyn het, en Calitz het vertel hy gaan sy oupa se spoor soek.

Rudi Blatt, jongste van die Blatt-broers en baas van Terrier, weet teen laat­middag dat dit wel ’n nasaat van die vermoorde Bart Calitz is wat om Spitsieshoek rondsnuffel. En die man is inder­daad ’n vryskut-joernalis.