Читать книгу Paljas: Skooluitgawe - Chris Barnard - Страница 4

Breedweg kan ons sê dat letterkunde te make het met alle aspekte van die woordkuns. Die verskil tussen ’n gewone vertelling in die alledaagse lewe en letterkunde is dat die woordkunstenaar aspekte van die gebeure kies, organiseer en interpreteer om byvoorbeeld ’n standpunt te stel, kommentaar te lewer, insig oor te dra of ’n lewenswaarheid te illustreer.

Vir die doel van die studie van letterkunde word drie hoofsoorte of genres onderskei, naamlik die verhaalkuns, dramakuns en digkuns. Elk van hierdie genres kan verder in subgenres verdeel word.

Soms kan ’n kunswerk die tradisionele grense tussen genres oorskry, byvoorbeeld die mimiekkuns, wat gewoonlik as drama geklassifiseer word, maar nie as letterkunde nie, aangesien dit nie van woorde gebruik maak nie maar van gebaretaal. Nog ’n voorbeeld is die hoorbeeld of radiodrama, waar die handeling deur woorde en byklanke weergegee word en die luisteraar dit in sy verbeelding moet “sien”.

Die Griekse woord drama beteken “handeling”. Die gebeure word dus nie vertel nie, maar deur handeling voorgestel. Daarom moet ’n drama opvoerbaar wees. Ons onderskei dan ook tussen die studie van die drama as teks (drama) en die drama as opvoering (teater).

Wanneer ’n mens ’n dramateks lees, praat die karakters direk met jou, maar wanneer dit opgevoer word, vertolk die regisseur die bedoeling van die teks vir die gehoor. Geen twee opvoerings kan ooit presies dieselfde wees nie. Verskillende regisseurs kan dieselfde drama op totaal verskillende wyses oordra, soos ons dikwels sien met klassieke Shakespeare-dramas wat na ander kulture of tydperke getransponeer word. Ook die akteurs beïnvloed ons ervaring van die drama: hul voorkoms moet byvoorbeeld nie bots met die rol wat hulle vertolk nie.

’n Mens gaan teater toe om vermaak en ingelig te word. Daarom moet die toneelspel oortuigend wees. Toeskouers betaal om voor “gelieg” te word en is baie gewillig om dit te glo wat vir hulle as die werklikheid voorgehou word. Ons noem dit “die vrywillige opheffing van ongeloof” (“the voluntary suspension of disbelief”). Terselfdertyd skep die saamwees, saamkyk en saamlag in ’n donker ouditorium ’n genotvolle gevoel van saamhoort by die gehoor.

Soos elke genre, het die drama sy voordele en beperkings. Die voordeel is dat die toeskouer die gebeure onmiddellik kan sien en selfs met die karakters kan kommunikeer. Die akteur ervaar weer die gehoor se reaksie en kan daarop reageer. Soms beweeg die akteurs tussen die toeskouers in of word die toeskouers by die dramatiese gebeure betrek.

Die drama word beperk deur tyd, ruimte en dikwels ook finansies. Dit moet binne ongeveer twee uur opgevoer kan word en die spel moet gewoonlik deur ’n pouse onderbreek word. Sekere gebeure is moeilik om uit te beeld. ’n Regisseur moet byvoorbeeld van allerhande tegniese hulpmiddels of verwysingstegnieke gebruik maak om ’n helikoptervlug of ’n groot, oproerige skare op die verhoog voor te stel. So kan ooggetuies byvoorbeeld kom vertel wat buite die verhoog gebeur het (die sogenaamde “bodeberig”). Beligting, byklanke en selfs geprojekteerde filmtonele kan ook gebruik word. Min onafhanklike teatergroepe kan groot rolbesettings, duur dekorstelle of die beste tegnologie bekostig.