Читать книгу Die tuiskoms lê ver - Ettie Bierman - Страница 4

Ila let nie op dat sy deur die hoofuitgang van die stasie gestap het nie. Sy sien alles om haar deur ’n tranewaas – Nelspruit se hoofstraat en sakesentrum, die mense om haar op die sypaadjie en die verkeerslig wat van rooi na groen oorgeslaan het. Sy is oorspanne en die ontmoeting met Martin Niehaus het haar meer ontsenu as wat sy gedink het. Sy is afgemat, en sy het nie so ’n onsmaaklike situasie verwag die oomblik wat sy op hierdie rustige Laeveldse dorp aangekom het nie. Wat het haar makeer om soos ’n skooldogter in trane uit te bars?

Ila word ru tot die hede teruggeruk. Daar is die klank van skreeuende bande, ’n verskrikte uitroep en dan ’n harde slag teen haar regterbeen en -skouer. Waar die motor so vinnig vandaan gekom het, weet Ila nie. Sy was net vaagweg van ’n donkergroen flits bewus en toe van die slag van iets wat haar tref. Verder weet sy nie wat gebeur het nie.

Alles kantel skielik om haar – die seringboom op die hoek van die straat, die blou lug en die nuuskierige mense wat aangehardloop kom. Dit lyk asof die grys teerstraat oplig en nader kom. Ila steek haar hande uit om dit weg te stoot, maar dit voel asof sy in ’n donker put wegsink. Sy probeer gil en teen die wande van die afgrond vasklou, maar sy kan geen geluid uitkry nie en dit klink asof iemand lag terwyl sy oor die kranse stort – lag en haar uitkoggel …

Toe Ila haar bewussyn herwin, is die grys teerstraat, die gapende afgrond, die seringboom en die kring starende mense weg. Sy kan ook nie meer die gelag hoor nie. Daar is dowwe kolletjies voor haar gesig en haar oë kan nie behoorlik fokus nie. Dit voel asof sy op ’n bed lê met haar kop teen ’n kussing en ’n kombers oor haar bene. Eers het sy gedink dis bloekombome wat sy ruik; nou kom sy agter dis ontsmettingsmiddels. En iewers klink die geluid van skottelgoed, en van ’n klokkie wat lui … soos in ’n … in ’n hospitaal? Ila vee verdwaas oor haar oë terwyl sy probeer regop kom om te sien waar sy haar bevind. Wat het gebeur? Was sy in ’n … ongeluk betrokke?

“Lê stil, Elizabeth,” beveel ’n stem wat vaagweg bekend klink – dieselfde persoon wat netnou bly was omdat sy oor die afgrond gestort het?

Ila frons. Sy herken nie dadelik haar naam nie en besef nie dat die persoon met háár praat nie. Waar het sy daardie stem al tevore gehoor? Sy probeer haar kop draai om te kyk wie dit is.

“Hoe voel jy? Mislik? Duiselig? Dubbele visie?”

Dis dieselfde stem, maar nou is dit koel en saaklik, nie so warm en vriendelik soos dit die vorige keer geklink het nie. Was dit … Waar was dit? Op die stasie?

“Kan jy my hoor, Elizabeth?”

Die gebeure van die afgelope tyd spoel skielik soos ’n golf oor Ila. Haar verstand voel nie meer so afgestomp nie en sy onthou wat gebeur het. Sy byt die agterkant van haar hand vas terwyl sy woordeloos knik.

“Hoe voel jy? Het jy pyn?”

“Nee, geen pyn nie.” Ila is verbaas omdat haar antwoord so normaal klink. Dit voel asof sy sweef, asof die bed nie op vaste grond staan nie en asof die wêreld nou-nou weer gaan begin kantel.

’n Figuur in ’n wit oorjas stap om die bed en betrag haar fronsend. Dis die jong man wat vanoggend – of was dit gister of eergister? – aangebied het om haar met haar tas te help. Ila se verstand voel beneweld. Wanneer het sy van die trein afgeklim? Hoe lank lê sy al hier? Sy probeer orent beur om rond te kyk.

“Jy is gelukkig. Die x-straalplate toon geen gebreekte bene nie en daar is nie inwendige beserings nie – slegs kneusplekke aan die kop, skouer en regterbeen, en jy ly natuurlik nog aan skok.”

“Was ek … bewusteloos?”

“ ’n Kort rukkie, ja, as gevolg van die stamp teen jou kop toe jy op die teer geval het.”

“Wat het gebeur? Is ek om … omgery?”

Johan Retief lyk grimmig. Bokant die wit jas is sy gesig wasbleek. Sy wenkbroue is in ’n ontoegeeflike frons saamgetrek, en die bruin oë is ysig terwyl hy na die skraal figuurtjie in die hospitaalbed kyk. Hy voel lus om die dekselse meisiekind se nek om te draai. Het sy nie besef dat sy dood kon gewees het nie? Hy word van nuuts af koud toe hy in sy gedagtes die blonde meisie reg voor sy motor se wiele sien instap. Hyself het ook al noue ontkomings gehad en een keer was hy ’n passasier in ’n eenmotorige vliegtuig wat teen ’n stel kragdrade vasgevlieg het, maar hierdie ondervinding sal in sy geheue gegraveer bly, so lank as hy leef. As hy die rem ’n breukgedeelte van ’n sekonde te laat ingetrap het … Waar het sy in elk geval so skielik vandaan gekom? Hy dag sy is lankal reeds by ’n hotel, maar sy moes op die stasie versuim het – net so lank as wat dit geduur het om sy motor uit die parkeerterrein te haal en in Smitstraat verby te kom presies op die oomblik toe sy kop onderstebo en vas aan die slaap oor die straat gestap het.

“Is jy kleurblind, juffrou Verster?” vra Johan kil.

“Nee.”

“Kan jy rooi van groen onderskei, of ly jy aan Daltonisme?”

“Hoekom vra jy?”

Die tirade wat volg, is totaal onverwags.

“Omdat jy soos ’n stiksiende dwaas reg voor my motor ingestap het, reg teen die verkeerslig wat op daardie oomblik baie duidelik rooi was. Dis hoekom ek wil weet of jy kleurblind is, juffrou Verster. Of is dit jou gewoonte om jou oë toe te maak sodra jy oor ’n bedrywige straat stap? Wat sou gebeur het as ek nie betyds kon rem nie, of vinniger gery het, of per ongeluk anderpad gekyk het, of as my reflekse te stadig was?”

“Dan sou ek seker dood gewees het,” sê Ila met ’n klein stemmetjie.

Johan voel lus om die meisie aan die skouers beet te kry en heen en weer te skud. Ja, dis presies wat sou gebeur het. Sy sou morsdood gewees het.

“Ek behoort jou oor my skoot te trek en jou die pak slae te gee wat jy verdien,” sê Johan kwaad. “Maak nie jou oë oop nie, loop onder ’n aankomende motor in …”

“Ek is jammer.”

Ila se boetvaardigheid het nie die gewenste uitwerking nie. Die man is blykbaar ’n geneesheer, want hy het ’n wit jas aan en daar hang ’n stetoskoop om sy nek. Maar wat Ila nie kan verstaan nie, is waarom hy so woedend vir haar is. Sy kan aanvaar dat hy waarskynlik geskrik het omdat hy haar raak gery het, maar dis nie genoegsame rede om so briesend te wees nie, is dit? ’n Ongeluk is ’n ongeluk, en sy het mos gesê sy is jammer. Of het hy dalk ook seergekry – dalk sy kop teen die voorruit gestamp toe hy so vinnig moes rem?

“Jammer help niks. As jy daar in ’n lewelose bondeltjie in die middel van die straat gelê het, sou dit niks gehelp het om agterna te sê jy is jammer nie.”

Selfs in sy eie ore klink Johan se woorde vir hom verspot en onsinnig. Onder normale omstandighede sou hy miskien self lag gekry het oor sy agterstevoor redenasie, dog hy is nie in ’n luim om enigsins geamuseerd te voel nie. Daarvoor het hierdie snip van ’n vroumens hom te kwaad gemaak.

Ila het verwag ’n verskoning sou hom vriendeliker stem, maar die fors geboude jong dokter se gesig lyk nog steeds soos ’n donderwolk.

“Is die hospitaal oorvol en die personeel baie besig?” probeer Ila ’n rede vir sy gramskap vind. “As dit die geval is, vra ek om verskoning dat ek nog meer werk vir die dokters en verpleegsters veroorsaak het. Ek het niks oorgekom nie en ek is nie siek nie. Dis nie nodig dat ek ’n bed moet beset nie. Ek kan huis toe gaan en dan … dan is daar darem een pasiënt minder.”

“Daar is geen tekort aan beddens nie,” sê Johan bruusk. “Hier is nie ’n noodtoestand wat veroorsaak dat die personeel nie vir die aantal pasiënte opgewasse is nie.”

“Ek sien.” Ila aarsel en vra dan reguit: “Is dit dan jou motor, dokter … e …”

Johan frons. Wat bedoel die meisiekind? Is dit die stamp wat sy teen die kop gekry het, of is dit vertraagde skokreaksie wat intree? Dis goed hy het beveel dat sy ’n nag vir waarneming in die hospitaal gehou moet word.

“Is dit hoekom jy so kwaad is? Het ek jou motor se modderskerm ingeduik? Ek sal die skade betaal.”

Johan Retief kan eers nie sy ore glo nie; dan is hy weer opnuut ergerlik omdat die meisie so min van hom dink. Asof hy enigsins in ’n toestand was om op te let of die hele Mercedes verfrommel was en albei die modderskerms afgebreek en in die straat bly lê het …

“Daar was geen skade aan my motor nie, juffrou,” antwoord hy styf.

“Ek is bly. Het jy dan jou kop gestamp of … of seergekry omdat jy so vinnig moes rem?”

Daar is ’n onbegrypende frons op die swartkop-dokter se gesig. Hy wonder hoe die vroumens dan so rondspring met haar vrae. Hy kan nie die strekking van haar gedagtegang volg nie.

“Hoekom?” vra hy kortaf.

“Omdat dit lyk of jy … u kwaad is en ek wil uitvind hoekom.”

Nou eers snap Johan die rede vir die vrae wat aanvanklik so onlogies geklink het. Hy voel bitter skaam. Hy weet hy kan die arme dametjie seker nie verkwalik omdat sy so ’n afleiding gemaak het nie. Maar hy wil nie dat Elizabeth Verster so ’n lae dunk van hom moet hê nie. Hy wil verduidelik waarom hy haar nek wou omdraai en haar heen en weer wou skud en oor sy skoot trek, dog vir die eerste keer in sy agt-en-twintig jaar is die selfversekerde dokter Johan Retief met stomheid geslaan. Sy wange word rooi en hy is meteens meer geïnteresseerd in sy skoenpunte as in die meisietjie in die bed.

“Is dit omdat u dink ek gaan ’n assuransie-eis instel?”

Moenie dit nog dieper invryf nie, dink Johan. Hy voel alreeds soos ’n lae wurm en ’n gemene skurk.

“Ek sal nie, want ek weet dit was mý fout. Ek was ingedagte en het nie opgelet die verkeerslig was rooi nie. En … ek het nog nie eers dankie gesê dat u reflekse so goed was nie.”

Johan waag dit om vlugtig op te kyk. Tot nou toe het hy slegs die fyn gesiggie en die paar groot, groen oë met die digte, swart wimpers raakgesien. Nou sien hy die donker kringe onder haar oë en merk die tekens van onlangse trane op die bleek wange. Hy onthou hoe hartseer sy vanoggend op die stasie gelyk het. Hy kon egter nie daarop aandring om met haar bagasie te help nie. Hy het saam met Pieter en Solly Petzer-hulle weggestap, maar die groot, groen oë het voor hom gebly. Selfs nadat hy in sy motor geklim het, het die indruk nie vervaag nie. Hy het gewonder of hy die blondine dalk weer êrens sou raakloop. En toe verskyn sy uit die bloute, en byna ry hy haar dood … Hy dink hy was uit die Mercedes nog voordat sy op die teerstraat geval het.

Dit laat Johan Retief nog meer soos ’n lae wurm voel toe hy daaraan dink dat hy met Elizabeth rusie gemaak het voordat sy oor ’n straat gestap het sonder om na aankomende verkeer op te let. Dus – wat sy gedoen het, was nie so absoluut onvergeeflik as wat hy wou voorgee nie. Waarom was hy dan so onbillik teenoor die meisie, so woedend vir haar, en dit terwyl sy vol kneusplekke is, nog aan skok ly en vanoggend so hartseer was?

Die groen oë is vraend op hom gerig, asof Elizabeth Verster nog steeds vir ’n antwoord wag. Johan het nog nie eers teenoor homself erken waarom hy in so ’n onredelike buis was nie, en hy sien nie kans om sy vreemde reaksies aan Elizabeth te probeer verklaar nie. Hy is nie iemand wat weghardloop of van die waarheid wegskram nie, dog op hierdie oomblik het hy nie die moed om vir ’n byna wildvreemde meisie te vertel dat sy ’n paar uur gelede op die stasie ’n onuitwisbare indruk op hom gemaak het nie. Sy sal hom uitlag en sê hy is voorbarig of hy jok of soek verskonings. Dit sal sy verdiende loon wees, want hy het ’n baie eienaardige manier gehad om vir die dametjie te sê hy dink hy is blykbaar besig om halsoorkop verlief op haar te raak. Sy sal hom nie glo as hy sê dis waarom hy so ontstig was nie – omdat hy besef het hoe maklik hy haar kon doodgery het.

“U het die kalmerende en antibiotiese inspuiting ontvang, juffrou Verster. U moet rus. Dis nie wenslik dat u so baie praat nie.”

Sy het nie verwag dat hy dit sou sê nie, en voordat sy daarop kon reageer, is hy uit die kamer en trek die deur van die privaatsaal agter hom toe.

Ila voel baie sleg omdat hy so kortaf was en so haastig weg is. Vanoggend op die stasie het sy gedink hy is ’n baie aangename persoon, maar sy het haar blykbaar met die jong man misgis. Dit lyk vir haar hy het ’n haastige humeur, en dis duidelik dat hy ’n renons in haar gekry het. Sy kan hom seker nie kwalik neem ná die moeite en beslommernis wat hy hom aangedoen het nie.

Eers noudat sy alleen is, sink dit behoorlik by Ila in dat sy deur ’n motor omgery is. Sy besef sy het lig daarvan afgekom. Sy beweeg haar ledemate een vir een en baie versigtig. Daardie kortgebakerde dokter met die swart hare was reg. Dit voel nie of daar gebreekte bene is nie. Sy trek die laken en komberse weg om na haar been en skouer te kyk. Die been is blou en opgehewe, maar daar is geen pyn nie. Dis seker die insluiting wat sy gekry het wat haar so lomerig laat voel, asof sy sweef en asof die bed nie op vaste grond staan nie. Sy is nog half deurmekaar. Sy wou vir die dokter gesê het haar naam is nie Elizabeth nie en gevra het of sy met ’n ambulans gebring is en hoe lank sy in die hospitaal moet bly. Daar was allerhande dinge wat sy wou weet, maar op daardie oomblik was dit vir haar belangriker om vas te stel waarom die man so briesend vir haar was en hom weer vriendelik te kry …

“Liewe land, Ila,” betig sy haarself hardop, “jy ken die man skaars. Jy weet nie eers wat sy naam is nie. Hoekom is dit so belangrik dat hy van jou moet hou?”

Ila moes ingesluimer het. Toe sy wakker skrik, is dit skemer buite en brand daar ’n nagliggie by haar bed. Sy voel nog steeds suf, en sy onthou die nare droom wat sy gehad het van ’n groot, swart motor wat haar wou omry terwyl sy op die rand van ’n steil afgrond gestaan het – ’n swart motor, nie ’n donkergroen Mercedes met daardie aantreklike dokter agter die stuurwiel nie. En daar was ’n slang ook iewers – ’n slang en ’n voetpaadjie en kranse. Dit het koue angssweet op haar hele lyf laat uitslaan. En terwyl sy vasgenael gestaan het tussen die aanstormende motor en die swart mamba, het sy duidelikheid gekry. Sy het geweet sy moes nie Nelspruit toe gekom het nie. Selfs noudat sy wakker is, is daardie besef nog steeds in haar onderbewussyn.

“A, ek sien ons is wakker.” ’n Verpleegster kom die kamer met ’n skinkbord tee en roosterbrood binne. “Voel jy beter, Elizabeth?”

As die bed net wou stilstaan … Is dit hoe dit voel om op ’n skip te wees – asof die vloer onder jou voete nooit horisontaal is nie, maar altyd kantel en draai?

“My naam is nie Elizabeth nie,” mompel Ila met ’n sleeptong en ’n kurkdroë keel.

“Dis die naam wat op jou tas gestaan het,” antwoord verpleegster Nel rustig, asof sy met ’n klein kindjie praat. “Op ’n brief en ’n boek ook wat in jou handsak was.” Sy sit die skinkbord op die bedkassie neer. “Wat is jou naam dan? Lizzie? Elize? Bettie?”

Die lomerigheid vervaag. Dit voel nie meer vir Ila asof haar brein uit watte bestaan nie, en sy kan weer logies dink.

“Ila,” sê sy met ’n helder stem, “my naam is Ila.”

“Elizabeth is so ’n mooi naam. Dis ’n sonde om dit met ’n bynaam af te kort. Kom, sit regop, dan drink jy jou tee.”

In ’n sittende posisie teen die kussings, en nadat sy tee gedrink en ’n halwe snytjie roosterbrood geëet het, voel Ila baie beter.

“Wanneer word ek uit die hospitaal ontslaan?” wil sy weet.

“Dokter Retief het gesê hopelik môreoggend, mits daar nie ander simptome opduik of jy aan vertraagde skokreaksie ly nie. Dokter het ook beveel ek moet ’n rukkie by jou sit. Jy sal nie omgee as ek my breiwerk uithaal nie, Ila?”

Retief … dink Ila. Dit pas by hom. Sy wonder wat sy voornaam is? Gerhard? Pieter? Wynand? In die skool het sy ’n Gerhard-ou geken wat ook so ’n mooi, wye mond met ’n kuiltjie in die sterk, vierkantige ken gehad het. Sy wonder of dokter Retief se naam dalk ook Gerhard of Gerrie of so iets is.

“Nee, brei gerus. Dis gaaf van jou om my geselskap te hou. Hoe laat is dit? My horlosie staan en dit voel vir my asof daar nie meer so iets soos tyd is nie.”

“Dis as gevolg van die inspuiting en omdat jy jou eers moet heroriënteer na die ongeluk. Dis amper sesuur.”

Ila gesels oor die een en ander, verneem of sy met ’n ambulans hospitaal toe gebring is en min of meer hoe lank dit sal duur voordat die onooglike persblou kneusmerke aan haar been en skouer sal begin weggaan. Dan wil sy weet: “Woon jy al lank op Nelspruit?”

“Net van die begin van die jaar af. Ek was eers op Witbank, maar my kêrel is in November hierheen verplaas. Ek moes agterna kom om ’n ogie oor hom te hou en hom daaraan te herinner om vir my verloofring te spaar.”

“Ken jy baie mense in die distrik?”

“Redelik.”

“Weet jy dalk van ’n meneer Niehaus wat op ’n plaas in hierdie omgewing boer?”

“Op Rietendal? Ja, almal ken ou oom Daniel Niehaus. Hy is glo skatryk, amper ’n miljoenêr. Rietendal is die spog­plaas van die distrik. Maar oubaas Niehaus is ’n regte ou korrelkop – outokraties en seker een van die moeilikste pasiënte wat ek nog ooit gehad het. Hy is ook dokter Retief se pasiënt, maar die oubaas luister mos g’n na doktersbevele nie. Dis ’n ewige stryd om hom ’n pil te laat sluk, en dit kos mooipraat om hom ’n inspuiting te gee. Hy jaag gereeld die susters en verpleegsters uit sy kamer. Sê hy wil nie ’n spul vroumense om sy bed hê nie, ons is nes ’n klomp kloekende henne en hy makeer niks. Maar dis valse bravade. Die arme ou oom se gesondheid is in ’n treurige toestand.”

“Wat makeer hom?”

“Hart en hoë bloeddruk. Hy het koronêre trombose gehad en verlede jaar ’n tweede hartaanval. Dokter Retief sê ’n derde sal noodlottig wees. Hy is oud en sy gestel is uitgeput. Maar briek aandraai? Aikôna, nie daardie oubaas nie. Hy weier om die lewe gemakliker te neem, en as dokter Retief hom vermaan, sê hy hý weet beter wat sy toestand is – beter as ’n jong snuiter van ’n doktertjie wat nog op die skoolbanke hoort.” Verpleegster Ansie Nel giggel geamuseerd. “Om dit vir dokter Retief te sê … Johan Retief is seker so sewe- of agt-en-twintig – glad nie meer so ’n snuiter nie en ’n uitstekende chirurg, die beste wat hierdie hospitaal nog gehad het. Dink jy ook hy is absoluut beeldskoon?”

Ila het nie met aandag geluister nie. “Wie?” vra sy afgetrokke.

“Dokter Johan Retief. Hy kan enige tyd sy voete onder mý ontbyttafel instoot. Ek dink hy is die mooiste mansmens op die hele aarde. As hy net sy vingers klap, gooi ek my ou Sias oorboord, verloofring en al. Al die verpleegsters is dol oor dokter Retief, maar dit lyk nie of hy veel in meisies belangstel nie. Hy het nie eers ’n vaste nooi nie. Dink jy ook hy is ’n fantastiese ou, Ila?”

“Ek het nie juis opgelet nie,” ontwyk Ila die vraag.

Ansie is ongelowig. “Nie opgelet na daardie paar breë voorspelerskouers en die kuiltjie in sy ken nie? Jy is sieker as wat jy dink, of anders het jy ’n bril nodig.”

“Dis wat dokter Retief ook gesê het.” Ila glimlag effens. “Nee, nie omdat ek sy kuiltjie en sy ander deugde misgekyk het nie. Hy het na die rooi verkeerslig verwys wat ek nie raakgesien het nie. Hy wou weet of ek kleurblind is en hy was bitter kwaad.”

“Ja, hy is al van vanoggend af in ’n omgekrapte bui. Vanmôre, toe hy jou gebring het, moes ons net bontspring en regstaan met suurstof en die x-straalapparaat. Snaaks, dokter Johan is gewoonlik baie gemoedelik, altyd vrolik en nooit so onredelik nie. Hy het seker vanoggend met die verkeerde voet uit die bed geklim. Ek moet ook nie te lank by jou sit en gesels nie, anders sê hy dalk ek vermoei die pa­siënt. Hy is baie besorg oor jou toestand. Hoe voel jy?”

“Moeg en nog effens lighoofdig.”

“Jy sal môre beter voel nadat jy rus gehad het. Suster sal jou ’n slaappilletjie gee.”

“Hoe laat sal ek ontslaan word?”

“As alles goed gaan en mits dokter Retief met jou vordering tevrede is, net na ontbyt. In die omgewing van nege-uur.”