Читать книгу Дзень Святого Патрыка - Ганна Севярынец - Страница 2

– Такім чынам, Камісія ўхваляе рашэнне аб тым, каб прызнаць яе мёртвай.

Старшыня ледзь чутна паляпаў алоўкам па паперчыне, у такт алоўку загрукалі ножкі крэслаў, зашумела грамада, Камісія разыходзілася па кабінетах.

Марына падышла да старшыні. Яна, безумоўна, ведала, што забіраць паперы трэба будзе праз тыдзень у дэпартаменце канчатковых рашэнняў, але ж непісаны пратакол Камісіі абавязваў эксперта падысці да старшыні. Напэўна, гэта было правільна: абое толькі што здзейснілі забойства, і яно нейкім чынам звязвала іх нібы, саўдзельнікаў.

Шкляная сцяна за спіной старшыні струменіла вечаровым сонцам. Там дыхаў акіян, унізе шамацелі лісцямі пальмы. Па срэбных хвалях імчалі белыя яхты.

Старшыня падаўся насустрач Марыне.

– Разумею вашыя пачуцці, спадарыня Дамейка, але ж вы, як навукоўца, не маглі іначай.

– Не хвалюйцеся, Рычард, я не з чуллівых. Усё добра. Калі мне будзе выдзелена памяшканне, у якім я змагу цяпер яе захоўваць?

– Заўтра, Марына. Заўтра дамо ключы. Дзявяты паверх, левае крыло. Дваццаць пяць стэлажоў па чатыры метры ў вышыню. У дванаццаць разоў болей за палабскую.

– О, дзякуй! Пра гэта няможна было і марыць.

– Мне яна падабалася. Няхай ёй вольна дыхаецца хаця б пасля смерці.

– Добра, заўтра я забяру ключы.

– Так, і пачынайце працэс. Цяпер у вас працы – на гады. Марына паціснула сухую далонь старшыні моўнай Камісіі Міжнароднай Лінгвістычнай Калегіі і пайшла да ліфта.

У гэтым корпусе, новым, трыццаціпавярховым, толькі-толькі адбудаваным для Калегіі, з прасторнымі канферэнц-заламі, архівамі, працоўнымі кабінетамі, лабараторыямі, было надта ж утульна. У тым памяшканні, якое цяпер, пасля рашэння Камісіі, адводзілася ёй і яе, цяпер ужо афіцыйна мёртвай, мове, – дзявяты паверх, левае крыло, дваццаць пяць стэлажоў для кніг і дакументаў, кабінет, пакой для адпачынку – стаяла нават шыкоўная канапа, і Марына дакладна ведала, што на той канапе будзе час ад часу і начаваць. Бо працу сваю яна любіла, а болей любіць не было асабліва каго ці што – ані сям’і, ані дзяцей, ані нават якой коткі. Ідэальны варыянт жанчыны-навукоўцы.

Ліфт спыніўся. Марына выйшла праз хол да акіяна. Так, трэба прагуляцца. Не кожны дзень ты прымаеш такія рашэнні.

Канешне, не Марына, дык нехта іншы – афіцыйнае прызнанне чарговай мёртвай мовай мовы беларускай даўно наспела. Апошні інтэрнэт-рэсурс, які выкарыстоўваў сярод іншых моў і беларускую, скончыў працу дванаццаць год таму, час ад часу нейкія тэксты яшчэ перадрукоўваліся туды-сюды па сеціве, але ж у асноўным дзеля «парагатаць», як называлася гэта на форумах. Напэўна, недзе па свеце яшчэ насіла таго-сяго з апошніх, хто памятаў, дзе пішацца, а дзе не пішацца «у нескладовае». Канешне ж, насіла, яна спадзявалася, што насіла, ды яна і сама вольна і размаўляла, і пісала, і чытала, не ў паўсядзённым жыцці, а толькі па навуковых патрэбах, але сёння МЛК не чакае стагоддзямі: мова выйшла з ужытку – мова павінна памерці. Газет няма, часопісаў няма, справаводства няма, адукацыі няма, апошняя кніжка была надрукавана дваццаць два гады таму і не прадалася зусім – усе пяцьдзясят асобнічкаў зараз чакаюць свайго месца на стэлажах. Канешне, усе пяцьдзясят не паставім, але ж адзін – абавязкова. Апошняя кніжка, пасля якой мова памерла.

Зараз, безумоўна, пачнецца самае цікавае – для яе, для Марыны. Мову трэба будзе кансерваваць. Падручнікі, нарматыўныя зборнікі, літаратуру, публіцыстыку, кіно, запісы спектакляў, нейкія асобныя дакументальныя стужкі – усё, што назапашана і не запатрабавана сучаснасцю, перагледзець, ацаніць, выбраць і самае каштоўнае захаваць. Так зараз робяць з кожнай мовай, а гэта тры мовы ў год. І перспектывы ёсць: беларуская зойме дзявяты паверх, а памяшканняў падрыхтавана – да трыццатага. Але ж цяпер Марыне было ўжо зусім нецікава, што будзе потым. Яна нават адчула, як па нагах нібы забегалі кіпцюрастыя вожыкі: так захацелася хутчэй узяцца за кансервацыю. Не, не таму, што забіла – і хаваць. Таму, што ўжо нарэшце тое, што яна любіла, будзе такім і толькі такім, якім яна яго бачыць. Спрадвеку, цяпер і заўсёды, і на векі вечныя. Амэн.

Для яе мова не была роднай – яна наогул мала для каго была сапраўды роднай. Сказаць па праўдзе, Марыне нават цяжка было ўявіць сабе тых беларусаў ХХІ стагоддзя, ля калыскі якіх маці вырашала звычайныя паўсядзённыя пытанні па-беларуску. Існавалі, канешне, нейкія інтэлектуальныя беларускамоўныя сем’і, купкі, гурткі – ну дык і лаціна колькі яшчэ жыла, нягледзячы на тое, што памерла.

Сярод Марыніных аднагодкаў на ўвесь Мінск, напэўна, было чалавек пяцьсот, якія ўсім гэтым сапраўды цікавіліся. Нават кніжкі беларускамоўныя тады пачалі выдавацца менавіта такім сакраментальным накладам – па пяцьсот. Кожнаму па кніжцы. Цягнулася гэта гады са два, пакуль выдавецтвы канчаткова не абанкруціліся. А што яны шукалі ў мове? Па-рознаму, канешне. У асноўным да мовы прыходзілі з нейкіх інтэлектуальных, палітычных, кар’ерных ці сямейных меркаванняў, маўляў, мой дзядзька – вядомы беларускі пісьменнік… Ці як яна.

Гэта быў філфак, пяты курс, два тыдні да абароны дыплома. Марына Дамейка, выдатніца, надзея кафедры, будучы аспірант, гэтыя тыдні праводзіла так, што і мама, і тата, і прафесарска-выкладчыцкі склад факультэта пасівелі б, калі б даведаліся. А што рабіць? Дзяржы здадзеныя, дыпломы ў рэцэнзентаў, з інтэрната яшчэ не папёрлі і наогул – студэнцтва скончылася. Таму Марына з сардэчнай сяброўкай нарэшце вырашылі здзейсніць свае запаветныя мары і пайсці ў сапраўдны запой. Набралі на Камароўцы агуркоў, квашанай капусты і сала, назапасілі моцных напояў – і далі нырца.

Назапашанае скончылася а дзявятай: чуткі пра запой абляцелі інтэрнат, і да сябровак далучыліся з дзясятак памагатых. Прыйшлося пайсці ў канапу.

Так, гэта была легенда філфакаўскага інтэрната – канапа з гарэлкай. У адной дзяўчынкі бацька працаваў на гарэлачным заводзе ў Мазыры, і нейкім чынам меў кожны месяц колькі бутэлек на вольны продаж. Таму раз на месяц з чорнага ўваходу ў інтэрнат пры поўным, шчодра аддзячаным маўчанні афіцыйных асоб разгружалі бусік з гомельскімі нумарамі, падымалі на ліфце на шосты паверх пару скрыняў гарэлкі і складалі ў канапу. Гаспадыня канапы была дзяўчынай не сквапнай і даверлівай, вяла тоўсты сшытак, куды запісвала пазычальнікаў, і таму на пачатку месяца ўвесь філфак адчуваў сябе ў поўнай алкагольнай бяспецы. Нават калі няма грошай – вып’еш з канапы. Звычайна канапу выпівалі за першы тыдзень, а потым яе гаспадыня спаганяла пазыкі і выкрэслівала прозвішчы са сшытка чырвоным алоўкам.

Такім чынам, два дні пілі з канапы. «И за это его называли Тутанхамо-он!» – меланхалічна цягнуў Бутусаў з магнітафона, часам ягоны дэпрэсіўны вакал змяняўся жыццярадаснай «Багемскай рапсодыяй» геніяльнага Фрэдзі, а часам нехта выконваў пад гітарны акампанемент балгарскую народную песню «Іматэ лі віно». Карацей, весяліліся з выдатніцкім перфекцыянізмам.

На трэці дзень, калі сілы патроху сыходзілі з кволых целаў нашых п’яніц, у дзверы пагрукаўся ён.

Марына чула пра яго і раней: нехта з кампаніі распавядаў пра надзвычай ваяўнічага першакурсніка з беларускага аддзялення, які ладзіў адмысловыя сваркі на рускамоўных парах і пісаў, як казалі, неблагія вершы па-беларуску. У яго былі нейкія абаронцы ў дэканаце і на кафедры сучбелліта, таму сваркі сыходзілі яму з рук, прынамсі, пакуль што. Самае цікавае ў гісторыі з Багданам Сямёнавым было тое, што ён быў рускім. Але ж такога беларуса трэба было яшчэ пашукаць. Пяты курс, зразумела, глядзеў на ягоныя выкіндасы без пафасу: такім, як Сямёнаў, не так важна, чым эпаціраваць. Рускі беларускі нацыяналіст – шыкоўна для вяртлявага і невысокага, неспартовага і наогул нейкага нехлямяжнага хлопца. Ну, і вершы. Першакурсніцы млеюць і складаюцца штабялямі. Мо, таму, што пакуль не разбіраюцца ў вершах, мо, таму, што хлопцаў на філфаку, няхай сабе і нехлямяжных, заўсёды не хапае.

Карацей, гэта быў Сямёнаў, якога нехта з запойных памагатых падабраў ля стадыёна «Дынама»: хлопцу трэба было пахмяліцца, а ў шапіках за вершы ўжо не налівалі.

– Вітанкі, дзяўчаткі! – Сямёнаў выкінуў ушыркі рукі і запеў нейкі цыркавы туш.

– Салют піянерам, – адгукнулася Марына, не падымаючы галавы. Яна добра бачыла Сямёнава, бо ўчора засынала якраз тварам да дзвярэй. У іншым выпадку яна б наўрад ці здолела павярнуцца.

– Кажуць, у вас тут даюць прытулак прагным і таленавітым?

– Такім – толькі выспятка! – горла, спруцянелае з ночы, адмаўлялася надаваць голасу грудны тэмбр і інфернальны тон.

– Тады я зайду, – пагадзіўся Сямёнаў і плюхнуўся на ложак побач з Марынай. – Во бурбалкі, я ведаю, яны табе зараз патрэбныя болей за ўсё, – і дастаў аднекуль паўбутэлькі ледзяной кокаколы.

Ужо толькі за гэтае яго варта было пакахаць.

Каханне і зубы ў маладых баляць аднолькава.

Пачынаецца ўсё раптоўна: толькі што ты быў чалавек-чалавекам, сядзеў на канапе, глядзеў у акно, пры наяўнасці вольнага часу калупаўся ў носе ці, згодна з патрабаваннем фразеалагізму, лічыў варон, і раптам – жа-а-а-ах! – і баліць. І так баліць, што дах зносіць, здаецца, зараз бы адчыніў вакно і скочыў бы ўніз, туды, куды падаюць, распрастаўшы крылы, вароны, якія ўбачылі на зялёнай траве крывавы кавалак мяса.

Ой, баліць, мамачка, сілы няма. І віруе, і рве, і падымае ўсё знутры, і ты імчыш рабіць хаця б што-небудзь: бачыць яго, дакранацца да кашулі, гістэрычна рагатаць над нясмешнымі ягонымі жарцікамі ці проста сядзець самотна на падаконніку, а ён мімаходзь запытаецца: «Ну што, малыш, засумавала?» – і тут ты павернешся да яго, а вочы такія глыбокія-глыбокія, і ў іх толькі цені ад чорных крылаў… І ты глытаеш анальгін, прыкладваеш да дзясны халоднае сала, завязваеш нітку вакол прыдалоння, а яно ўсё баліць і баліць, і баліць, і здаецца, няма такога доктара, які суцішыць гэтакі боль…

А ўначы ты не здолееш спаць і пойдзеш бадзяцца па калідорах студэнцкага інтэрната, і ля кожных дзвярэй будзе табе холадна, а ля адных – спякотна, і ты станеш свідраваць іх позіркам, зусім як свідруе ў галаве невыносны зубны боль, і ад такога свідравання чэрці вылезуць з пекла, але ж толькі не ён, хаця што яму каштуе выйсці дасмаліць пакінуты з вечара апалак… І ты будзеш енчыць і нэндзіць, і чакаць світанка, і бегчы па доктара куды вочы глядзяць, шукаючы паратунку.

І будзе доктар, і будуць ягоныя суровыя вочы, зусім як матчыны, і будзе ён акуратна, шкадуючы твой боль, бубніць праз павязку: «Ну казалі ж вам, ну колькі раз казалі, ну гэта ж трэба было так зацягнуць…», а ты будзеш мыкаць скрозь слёзы і думаць: «Ага, казалі, хто ж ведаў, што яно так накрые, так пацягне, і ты ж быццам цар звяроў, чалавек, гэта гучыць горда, а спыніць і пераадолець гэтую пакуту – ну ніяк, ні інтэлектам, ні анальгінам».

І раптам боль пройдзе, і ты ідзеш такі па вуліцы – усе твае ўнутраныя скразнякі надзейна запламбіраваныя, і так табе добра, насамрэч добра, і неяк пуста, але ж гэта добра, і ты ідзеш, шчаслівы і здаровы, а ўсё ж сумуеш па тым часе, калі ты і твой боль былі цэнтрам сусвету.

Аднойчы адзін стаматолаг, узрушаны маім занадта эмацыйным успрыманнем працэсу, сказаў мне: «Вы не перажывайце, потым зубы так не баляць. Гэта ў маладых месяц – і зуба няма, а ў сорак будзе ў вас час і на пакуты, і на лячэнне. Тады якраз будзеце паспяваць маральна падрыхтавацца да свідравання і пламбіравання».

* * *

Так і здарылася. З узростам і каханне, і зубы сталі балець зусім інакш.

І ты ж ужо, галоўнае, дзяўчына дасведчаная, ты ўжо ведаеш: о, гэты будзе балець. Будзе-будзе. Бо такія вочы і такія плечы ў цябе заўсёды баляць. Недзе ля сэрца здрыганецца тая мышца, якая адказвае за каханне, але ж заціхне, бо няма калі: дзеці, праца, дом. Ноччу прытулішся да падушкі, і перад тым, як праваліцца ў сон, раптам: ух! Як дзергане! Як паўстане перад вачыма ўся гэтая раскоша, увесь гэты чалавек, як шыбане ягоным пахам, сапраўдным, і ты ж ужо ведаеш, калі і як гэты пах абуджаецца, і заные, так заные, што хоць ты бяры які малаток і выбівай гэты зуб, пакуль ён канчаткова не здурэў. І тут ці муж пад бокам усхрапне, а то дзіця закашляецца, і ты ціхенька на пальчыках пабяжыш слухаць ля дзіцячага пакойчыка, і так патроху ён і супакоіцца. Дзякуй богу, пакуль што доктар не патрэбны.

Але ж калі ўжо дазволіш сабе не звяртаць увагі, маўляў, неяк само знікне, калі ты, дарослая жанчына, дазволіш гэтаму свідраванню атабарыцца ў тваім жыцці – усё. Інакш, як праз хірургію, ад гэтай навалы не ўратуешся.

Вось скажыце мне, чаму так: у маладосці ты думаеш, што твой каханы – найлепшы ва ўсім свеце, і таму ты лёгка аддаешся каханню, але і лёгка забываеш. Ужо праз год, а то і раней з’яўляецца новы найлепшы, і ты люляеш у сэрцы мілы ідэал, ажно пакуль ён не пакажа свой доўгі, блішчасты, з шыкоўнай пімпачкай на канцы, чарцянячы хвост. Калі табе пад сорак, ты ўсё бачыш адразу: і хвост, і рогі, і кіпцюры, пад якімі забілася чорным беражком пякельная сажа, – і ўжо не падманваеш сябе верагоднай наяўнасцю ў яго анёлавых крыльцаў пад модным сурдутам, але ж кахаеш так, што толькі скальпелем выразаць.

А то яшчэ бывае – фантомны боль. Здаецца, і няма ўжо чаму балець, а цягне, і цягне, і цягне…

Як мне выказаць гэтую невыносную пакуту – каханне да чалавека, якога больш няма? Здаецца, ну няхай было б яно нешчаслівым, аднабаковым, але каб толькі ён быў, каб посціў зрэдку свае фоткі ў сацыяльных сетках, і нават няхай былі б на іх і жонка ягоная, і дзеці, а ты б разглядала гэтыя родныя, знаёмыя да кожнай змурачкі рысы, малады віхор на макаўцы, тыя самыя плечы, тыя самыя рукі і прыкмячала б сваё, патаемнае – вось гэтыя плямы поту пад пашкамі, ён так лёгка пацее, асабліва калі хвалюецца… Але ён нічога не посціць, яму нельга патэлефанаваць і памаўчаць у слухаўку, і ён не патэлефануе і не памаўчыць, такая была ў іх завядзёнка – тэлефанаваць адзін аднаму і супольна маўчаць. Яго проста няма, і гэтая невыносная пустэча ў часе і прасторы не зацягнецца ніколі і будзе балець, балець, балець, цярпіма, канешне, але ж доўга і працягла, бо можна разлюбіць жывога, але нельга – мёртвага.

Таму і настойваюць людзі дасведчаныя: дзерганула дзе – ідзі і лячыся. Неадкладна. Не чакаючы, пакуль пачнецца сапраўдны боль. Яны так упэўненыя таму, што самі не так даўно з аперацыйнай. Ведаюць, як яно бывае.

Але ж кажуць, што настане час, калі і гэта скончыцца. Старым, кажуць, зубы не баляць. У каго – адпрацаваная звычка да стаматалагічных кабінетаў, у каго – пратэзы.

Крый божа.