Читать книгу Дзень Святого Патрыка - Ганна Севярынец - Страница 5

Ангельская мова прыйшла да Марыны яшчэ пазней за беларускую. Яна і сёння размаўляла на ёй настолькі правільна, так ідэальна дапасоўвала дзеясловы да назоўнікаў і так выкшталцона карысталася артыклямі, што нават у ангельскіх грамар-нацы зводзіла сківіцу. Але і за тое дзякуй, бо хэпі-энд у Дамейкавай інглішсторы заўсёды быў пад сумневам.

Па-першае, яна са школьных дзён ненавідзела Лену Стогаву і яе няшчасную фэмілі, тэкстамі пра якую былі аздоблены ўсе савецкія падручнікі ангельскай з пятага па апошні школьны клас. Лена Стогава прачыналася, апраналася і ішла ў сваю любімую скул, яна абавязкова вучыла ўсе ўрокі і прапаноўвала савецкім дзецям свой ідэальны рэжым дня, пераходзіла з класа ў клас, снедала, вячэрала, займалася спортам, танчыла і каталася на лыжах, распытвала замежную сяброўку па ліставанні пра Ланданізэ кэпітал оф Грэйт Брытн, і немагчыма было пражыць і тыдня, каб не сустрэцца з абрыдлай Ленай Стогавай і яе паўсядзённымі праблемамі.

Гэткім самым, неадхільным і паўсюдным, было сямейства Стогавых. Небарака-бацька, які працаваў інжынерам і адначасова давучваўся ў вячэрняй школцы, лукінплэжа мама, беспартыйная і, здаецца, беспрацоўная, і малалетні Борыс, пра якога Лена Стогава распавядала савецкім школьнікам відавочна праз зубы, таму, канешне, было зразумела, што Борыс той яшчэ падшыванец.

«Энд май браза Борыс», – цадзіла Лена Стогава ў расповедзе пра тое, як яны ўсёй сваёй фэмілі хадзілі ў Маўзалей, і карэктна маўчала пра тое, што Борыс дастаў усю чаргу сваім ныццём, а потым яго спыняла ахова, калі ён паспрабаваў пракалупаць дзірачку ў шкляной труне.

Катаванне Ленай Стогавай скончылася разам са школай, а ступар у мазгах датычна ангельскай застаўся. У першую замежную вандроўку Марына ехала з выдатным наборам фраз накшталт «Май нэйм із Марына, ай донт спік інгліш» і «Уэаріз май хотэл». Але ніводная з тых фраз не спатрэбілася ёй на венецыянскай набярэжнай, адкуль яна павінна была хуценька дабегчы да сваёй групы: Марына затрымалася ля муранскага шкла, група пайшла далей, чакаць абяцалі ля моста, а дзе той мост? «Уэа рыз… уэа рыз… божа ж ты мой… уэа рыз… ну гэты, ну мост, ну як яго?..» – пыталася яна ў кожнага турыста, які падаваўся ёй добразычлівым, пакуль нарэшце высокі белазубы хлопец у бейсболцы не спытаўся ў яе: «А можа, вы па-руску размаўляеце?»

Па-руску дамовіцца было значна прасцей, чым на той ангельскай, якой валодала Дамейка. Пяць—шэсць рускіх сказаў, якімі валодалі ўсе афіцыянты Венецыі, усе парцье і амаль усе мінакі на лакіраваных турысцкіх сцежках, хапала, каб паразумецца. Ды і рускамоўных было шмат. У той жа вандроўцы Дамейка з сяброўкай паўзлі на каланаду фларэнційскай Санта Марыі дэ ля Ф’ёра і падтрымлівалі адна адну бадзёрымі каментарамі: «А во, пабач, якія старыя тоўстыя італьянскія цётачкі спускаюцца насустрач, яны залезлі, і мы залезем!», а «італьянскія» цётачкі пакрыўдзіліся і сказалі на чыстай расейскай: «Не такія ўжо мы і старыя».

Цікава, што будзе, калі і руская мова памрэ, бо амбіцыйныя планы Кійске і ягоных паслядоўнікаў распаўсюджваліся на ўсе мовы, акрамя ангельскай. Няхай праз тры тысячы год, няхай праз пяць, але ж эвалюцыю не спыніць, новыя мовы не нараджаюцца, толькі старыя паміраюць, чалавецтву патрэбна адна мова, бо надта дорага абыходзіцца вавілонская вежа сучасных камунікацый. Ды наогул, ці будзе тады яшчэ стаяць будыніна Лінгвістычнай Калегіі, і дзе будзе беларуская зала, і куды змесціцца руская літаратура, і няўжо ж будуць такія часы на свеце, калі людзям будуць нецікавыя «Аповесці Белкіна»?

Але якая справа Дамейцы да іншых моў? Сёння яна пачынала працаваць на стэлажах, і хаця Марына не любіла пафасу і сімволікі, але першай сёння прынесла з дому менавіта гэтую кніжку.

Чырвоны томік «Кнігазбору», які калісьці яна вазіла з сабою ўсюды: «Філаматы і філарэты», укладанне, прадмовы, пераклады і каментары Кастуся Цвіркі. Міцкевіч, Зан, Чачот, зялёныя туганавіцкія палі, халоднае паветра Свіцязі, грукат віленскай брукаванкі, гулкае рэха ўніверсітэцкіх калідораў і выведзеныя каліграфічным почыркам сарамлівыя лісты Марылькі Верашчакі…

Адаме, як жа я цябе разумею. Свет сваёй зямлі, які трэба выказаць чужою мовай. Пакуты суаднесенасці. Немагчымасць перакладу. Ідэальны свет страчанай назаўсёды Радзімы і рэальны свет чужой пераможнай мовы. Рамантызм як ён ёсць, у падручнік не глядзі.

Сама Дамейка ніколі не лічыла Міцкевіча польскім паэтам, як ніколі не лічыла сябе рускай, Свіфта ці Джойса – ангельцамі, а Лукаша Бэндэ – беларусам. Так, гэта было складана патлумачыць у навуковых катэгорыях і наогул выкарыстоўваць у якасці аргумента, але сама сабе яна нічога і не даказвала, а сёння не павінна была даказваць наогул нічога і нікому.

Ну а як ты дакажаш, што адзін з самых беларускіх на свеце вершаў быў напісаны на польскай мове пра крымскія стэпы?

Дамейка заўжды хвалявалася прадчуваннем літаратуразнаўчага адкрыцця побач з гэтым вершам, перакладзеным дваццацідвухгадовым Уладзімірам Жылкам: сам Жылка на той момант быў яшчэ толькі пачаткоўцам, ва ўласных вершах яшчэ толькі намацваў сваю сцежку, не вельмі ўдала рыфмаваў і не трымаў рытму, але як бліскуча, як дакладна пераклаў Міцкевіча! Ніводны рускі пераклад славутага крымскага санету не мог параўнацца з Жылкавым! Недзе тут, Марына адчувала, і быў той самы неабвержны доказ беларускасці Міцкевіча.

Яшчэ больш – ужо не літаратуразнаўчай, а сяброўскай любоўю Дамейка любіла Тамаша Заня, якога нейкі самотны віленскі чыноўнік аднойчы па недаглядзе перарабіў з Заня ў Зана. Гэтыя мне чыноўнікі! Аднойчы да нас у інтэрнат прыехаў малодшы брат аднакурсніка Дамейкі, Віцькі Баркуна, і браты паказвалі ўсім свае рускамоўныя пашпарты, адзін з іх пісаўся Баркуном, а другі – Боркуном, бо ў іхніх Малевічах было дзве пашпартысткі, і адна ўпарта пісала мясцовых Баркуноў праз «а», а другая – праз «о». Так было і з Тамашом Заням, прыгожым хлопцам з-пад Маладзечна.

Чамусьці гэтую станцыю ў прысталічных электрычках маладзечанскага напрамку заўсёды аб’яўлялі з нейкім драпежным акцэнтам: «Мя-са-та-а-а-а». Тры «а» запар, такія адкрытыя, плоскія, з працяглым апошнім складам, што Марыну ажно перасмыкала. З вокнаў электрычкі не было бачна ніводнага доміка ў той Мясаце, але ж падавалася, што ў кожным існым доміку абавязкова вісяць на бэльках тлустыя свойскія каўбасы, шчодра пасыпаныя кменам паляндвіцы, у лядоўнях мёрзнуць сальцісоны, і гаспадынька пазірае на гэтае сваё багацце і цягне, адкрываючы вусны, нібыта на вялікі бутэрброд: «Кра-са-та-а-а-а!».

І надарылася ж нарадзіцца выкшталцонаму Тамашу Заню менавіта ў Мясаце! Невыпадкова гэта было поўнай выпадковасцю: цяжарная Кацярынка Зань мітусілася паміж старым нягодным жытлом і новым будынкам, які нечакана апынуўся ў чужых руках, плакала ад дрэнных навінаў і чакала найлепшых, трэслася па ўздзенска-вілейскіх пуцявінах туды-сюды і нарэшце нарадзіла хлопчыка ў нехлямяжнай Мясаце.

А на Мясату ішлі казакі, і шукалі яны Касцюшкавых паўстанцаў, а Караль Зань, Кацярынкін мужык, якраз сярод іх і быў, і таму Кацярына адразу з гасціннай карчмы, якая сталася батлеемскімі яслямі Тамашу, пабегла ў лес, у нейкія сялянскія зямлянкі, выкапаныя ад казакаў, якія тады на маладзечанскіх землях не пераводзіліся. Там сядзелі ўжо іншыя жанчыны і мужчыны, усё з тых жа прычын, так што першыя калыханкі малому Заню пеліся па-вясковаму і на розныя галасы. Нарэшце, навала схлынула, Караль вярнуўся, і сямейства перабралася ў Вязынь, дзе і атабарылася. Ах, Вязынь, блакітная Вілейшчына, якімі ж натхнёнымі былі твае спевы!

Ну і выцяўся: высокі, круглатвары, няспынны на жарты, шчодры на прыдумкі, хуткі на эмоцыі («Тамаш – баба!» – часам дражніліся бязлітасныя сябры). У такіх у школе два шляхі – ці ў зацятыя «батаны», ці ў векавечныя хуліганы. Зань выбраў абодва і быў надзеяй для настаўнікаў і правадыром для вучняў. Мо, хто і стамляўся ад паўсядзённых ягоных задумаў, гісторый, пражэктаў і спраў, але пра тое даўно забылася і нам невядома. Гэтая троіца – Зань і два Верашчакі, Міхась і Юзік – каламуцілі ўсю Менскую гімназію, і яшчэ Вязынь, і яшчэ Тугановічы, і наогул любую прастору, дзе раптам спыняліся. Маленькая Марылька таксама насілася за імі бялюткім празрыстым хвосцікам, а потым раптам вырасла ў паненку, і Зань нават нейкі час саромеўся дуркаваць пры ёй.

А потым узяў ды прывёз у Тугановічы свайго сардэчнага віленскага сябра Міцкевіча. О дык задума! Не на жарты. Ці быў бы Міцкевіч без Марылі Верашчакі?

Канешне ж, быў бы, толькі тссс! Не кажыце пра гэтае аматарам глянцавых гісторый кахання. Ім часта падаецца, што тая ці іншая дзяўчына стала іскрай, з якой разгарэлася вялікая паэзія, а насамрэч дзяўчаты – толькі сухое трысцё, якое шчодра кідаюць у вогнішча свайго генію вялікія паэты. Мо, тое добра ўсведамляла туганавіцкая разумніца ды прыгажуня, таму і адмовілася быць Міцкевічанкаю, а стала Марыляю Путкамер? Ці бывае на свеце больш няўдалае прозвішча для адзінай каханай найвялікшага з паэтаў?

Марылю Верашчаку Дамейка часам пачувала стрыечнай сястрою, так блізка і так зразумела было ёй усё ў Марыльцы: і вернасць нарачонаму Ваўжынцу Путкамеру, і неўміручае каханне да няшчаснага Адама, і тыя таемныя два месяцы, якія Міцкевіч правёў побач з ёю ў сядзібе Путкамераў. Добры, мілы Ваўжынец, ён усё разумеў і да ўсяго ставіўся з павагай – такія мужчыны і павінны быць побач з паэтавымі каханкамі. Добрая, мілая Марыля, ці лёгка ёй было адпавядаць той ролі, якую яна павінна была іграць у Вечнасці? Ах, жартаўнік Зань, ці не далёка зайшлі твае жарты?

Вільня, любыя філаматы, верныя філарэты, найпрамяністыя сябры і паплечнікі, бацькоўскія паўстанцкія запаветы, якія здзяйсняліся не зброяй, а словам, разгром, турма, высылка. «Мы не стваралі часу, час ствараў нас». Тамаш – не баба, ён бярэ ўсю віну на сябе і ратуе верных сяброў. Апошні вечар у камерах перад этапам. Зань падпявае Чачоту родную песню роднымі словамі:

Ён не спыняецца і ў Арэнбургу, гэты неўтаймаваны Зань: яго бачылі і на нелегальных рэвалюцыйных паседжаннях арэнбургскіх расейскіх змоўшчыкаў, і на навуковых дыскусіях, і ў геалагічных выведках. Энтузіязм і адукаванасць таленавітага высланага не застаюцца па-за ўвагай: Зань узначальвае навуковую геалагічную экспедыцыю ў Тургайскі стэп. Пад Самараю знойдзена нафта, за Уралам – золата, ля Траецкага – медная руда, і усё гэта найпрамяністы Зань, высланы філамат. Арэнбургскі геалагічны музей, існы і па сёння, – чыя задума, чыя справа? А во здагадайцеся.

А калі вярнуўся, дык ледзь не звар’яцеў. Каб не Марыля Путкамер, дык, напэўна, страціў бы розум зусім. І не ад рамантычнага кахання, не ад вершаваных радкоў, наогул не фігуральна, а па праўдзе, бо гэта знешне здаецца жыццём, прыдатным для помніка, а насамрэч – пакута, кроў і слёзы. Марыля дзейнічае старым выпрабаваным шляхам: забірае збалелага і стомленага Тамаша да сябе, атуляе прыгожымі людзьмі і пяшчотнымі спевамі і – падзяка за колішнія туганавіцкія месяцы побач з Адамам? – спрыяе знаёмству з маладзенькай Брыгітай Свентажэцкай. Каханне перамагае ўсё.

Дамейка ніколі не была ў Смалянах, дзе ляжыць Тамаш Зань. Што там цяпер? Ці будзе жыць памяць пра яго, калі няма мары ягонага жыцця, вольнай Літвы з яе вольным словам? У Арэнбургу, канешне, памяць будзе. А ў Мясаце?

* * *

Затрынькаў тэлефон. Марына яшчэ раз падзівілася, як тут усё прадумана для камфортнай працы: тэлефон не звінеў, не спяваў, ён проста трынькаў, як, напэўна, трынькалі бомікі на шыях дагістарычных кароў, якіх пасвілі дагістарычныя пастухі…

– Зала беларускай мовы і літаратуры, Дамейка, слухаю.

– Ну, здароў. Што, забіла? Святкуеш? – нехта ў тэлефоне цяжка дыхаў, і падавалася, радыёхвалі даносяць не толькі голас, але ж і амбрэ толькі што выпітага каньяку. – Трэба ж было, каб менавіта ты. Пазнала?

– Пазнала, – яна ледзь здолела адказаць.

– Я заўтра ўвечары буду. Сустракаць не трэба, я ведаю, дзе ты жывеш. Чакай. І бойся.

Напэўна, нікога мы не баімся так, як былых. Былых калег, былых сяброў, былых каханкаў. І ёсць чаго баяцца: як жа проста з таго былога бязмежнага даверу, як фокусніку з цыліндра, выцягваць пярэстыя ленты цікавостак і казак. Як пачне працаваць цыліндр, як пачне варыць сваю рознакаляровую кашу – дык глядзі, каб ты ведаў словы, якія перакладаліся б у казачнае «гаршчочак, болей не вары». Хто ведае пра нас болей, чым былыя, і хто можа карыстацца ўсім належным больш вольна, чым яны?

Былыя ведаюць усё, і нават больш, бо тыя, з кім мы побач зараз, не ведаюць яшчэ, якімі мы бываем у роспачы расстання. Нішто так не злучае з чалавекам, як сумесна закрыты гештальт.

Развітанне часцей за ўсё прапарцыянальна колькасці пражытых побач месяцаў ці гадоў. Лёгка разарваць каханне ўзростам у месяц, бывае, на гэта хапае пяці хвілін: кароткае смс, слёзы, цыгарэта, палёгка. Куды цяжэй разрываць дзесяцігоддзі сумеснага жыцця – на гэта можна пакласці яшчэ з дзясятак год.

І назіральнікі пачынаюць круціць і дакопвацца: хто вінаваты, той ці іншы, хто – Воін Святла, хто – Воін Цемры. Самыя адукаваныя крычаць па-над бойкаю: «Абодва, абодва!» а не вінаваты ніхто. Проста так склалася.

Здаецца, людзі і краіны падпарадкоўваюцца нейкім нябачным нашаму чалавечаму воку законам. Надыходзіць час – яны пачынаюць збліжэнне, абавязковае і незваротнае, якому немагчыма супрацьстаяць, і вось ужо паміж вамі іскрыць нябёсная электрычнасць, і б’юць аб бераг высачэзныя цунамі, і сутыкаюцца берагі, і падаюць дрэвы ў абдымкі, і змешваецца пясок з глеем. А калі было збліжэнне – значыць, ёсць рызыка расстання – і зноўку па нябачных законах, пасярод сонечнага і цёплага дня раптам заварушыцца нешта ў нетрах, загрукоча ў бліжэйшых гарах, і пачнуць ірвацца трывалыя карані і зарастаць быллём пратаптаныя сцежкі, і зноў пачнуцца гром і маланкі, і будуць біць, куды прыйдзецца, і разальецца па былым пляжы вялікі і бязмежны акіян.

А яшчэ бывае, калі яны вяртаюцца, гэтыя былыя. І калі ты пакажаш ім свае незагойныя рубцы на сэрцы, яны адхінуць кашулю, і ты пабачыш, што рубцы на гэтых, да апошняй радзімкі знаёмых, грудзях дзіўным чынам падобныя да тваіх. Што тады расцягнула вас па розныя бакі сусветнага акіяна, так і застанецца незразумелым, бо ўжо забыліся і штармавыя папярэджанні, і прагнозы неспрыяльнага надвор’я, і блісне маланка, і рана ляжа на рану, і можа так здарыцца, што з мясам вырваныя гісторыі зноў з’яднаюцца ў адну.

І вось ужо сэрца тахкае часта-часта, і ты мімаволі прыслухоўваешся да яго несупыннай хады і разумееш, што цягнік твайго жыцця стаў на нейкія не табой пракладзеныя рэйкі, і ўсе стрэлкі пераведзеныя, і наступны прыпынак ад цябе ніякім чынам не залежыць.

* * *

З самага дзяцінства я марыла жыць побач з чыгункай.

Гэта пачалося з Лунінца, куды мы ездзілі кожнае лета на чатыры тыдні да бабулі: маміна лунінецкая бабуля, у адрозненне ад татавай рэчыцкай, была надта ж строгая, забараняла гойсаць у сандалетах па канапах, смажыла нам на абед кабачок з часнаком і патрабавала мыць рукі нават перад сняданкам – карацей, дысцыпліна.

Але там была чыгунка. Сядзіш увечары на балконе, звонку цягне пахам нагрэтай травы, пад нагамі ціхенька шапоча нешта залацістая цыбуля, якую бабуля расклала сушыцца па ранжыры – справа маленькая, злева таўстабокая, катаеш гэтую цыбулю па балконе асцярожна нагой, пакуль ніхто не бачыць, і слухаеш: «Машинист дизель-поезда-восемнадцать-ноль-четыре, прибытие второй главный, стоянка дальше, сигналы открыты»… Ці проста выгук на ўсё лунінецкае Залессе: «Дзяжурны!» і стомленым басам у адказ: «Пяты слу…»

Уначы ляжыш з заплюшчанымі вачыма, і з адчыненага акна, акуратна зацягнутага сеткай ад мух, плыве ў твой будучы сон пяшчотнае даміно металічнага гуку пустых вагонаў, якія паслядоўна стукаюцца адзін аб адзін, калі іх перацягваюць з адзінаццатага пуці на дванаццаты, дзеляць начную свежасць на апетытныя кавалачкі меладычныя склады далёкіх аб’яў на пасажырскім вакзале, чуюцца пранізлівыя посвісты апошніх дызялькоў з Пінску, і торгае пад тваім ложкам зямлю цяжкая працоўная хада патаемнага таварняка невядома з чым. Ложак пад той хадой пачынае калыхацца, і ты засынаеш.

На чыгунцы працаваў наш лунінецкі дзед: у яго была шыкоўная форма, яшчэ больш шыкоўная фуражка з аколышкам, і на той фуражцы раскідвала крылы залатая чыгуначная птушка. І дзедаў бацька быў чыгуначнікам, і дзедаў дзед, і бацька дзедавага дзеда, і такім чынам кіламетры лунінецкіх рэек і тоны лунінецкіх шпалаў пастуквалі ў маім сэрцы генетычнай памяццю не толькі ўлетку.

Ад дзедавай працы нам перападаў душ. У бабулінай кватэры ніякіх там буржуйскіх прыбіральняў і ваннаў не было, і раз на тыдзень, у нядзелю, нас вадзілі ў драўляны дамок якраз паміж дванаццатым і адзінаццатым пуцямі: сенцы, кафельны пол і сцены цеснага і прапаранага памяшкання, тры кранікі і жалезныя бліны з дзіркамі пад столлю. Калі міма праходзілі таварнякі ці імчалі хуткія, дамок калаціўся і танчыў у такт грукату колаў, але мы гэтага не баяліся – куды страшней за гэта была бабуля з мачалкамі. Як яна нас дзёрла! Як мыліла! Як шуравала! Трэба было адмывацца да скрыпу – толькі калі наша скура пад бабулінымі пальцамі пачынала рыпець, нас па адным выпускалі ў сенцы, там трэба было апрануцца ва ўсё чыстае і накрухмаленае, наматаць на галаву духмяны ручнік, акуратна сесці на лавачку, дачакацца, пакуль скура зарыпіць і ў бабулі, і, пераступаючы рэйкі, выбірацца на дарогу дадому. Гэта заўсёды быў ужо цёмны вечар, і над чыстымі нашымі, заматанымі ў ручнікі галовамі праносілася: «Тринадцать-двадцать-один на второй тупиковый»…

Як яна жыла побач з чыгункай, мая лунінецкая бабуля? Ці часта ўспамінала яна сваё першае падарожжа, лежачы з заплюшчанымі вачыма пад бясконцы ляскат таварнякоў на станцыі? Напэўна, дзецям яно давалася лягчэй, тое падарожжа – проста аднойчы прыйшоў нейкі дзядзька, прынёс нейкія паперы, і мама стаяла слупом пасярод хаты, а потым кідала на чысцюткую прасціну нейкія выпадковыя і непатрэбныя рэчы, а вялікую парцалянавую варшаўскую ляльку раз за разам адкідала ўбок, так і паехалі на вакзал без лялькі, а калі б з ёй, дык было б цікавей усё-ткі ехаць у смярдзючым таварным вагоне, пасярэдзіне якога была прарэзана дзірка, але ж не ўсе ў тую дзірку маглі патрапіць – вагон падскокне на стрэлцы, дык абавязкова прамахнешся. Была тая дзірка, а болей ніякіх табе буржуйскіх зручнасцяў, і так ад самага Давыд-Гарадка да таго высачэзнага лесу, у якім вылі ваўкі і стагналі сосны, усе чатыры тыдні па змучаных рэйках чыгункі, якая ў трыццаць дзявятым на гэтым напрамку працавала на знос.

Іх давезлі да нейкага выпадковага кіламетра, пазначанага ў паперах, выгрузілі з вагонаў – і пусты таварняк, некалькі разоў скалануўшыся на стылых рэйках, з пустым металічным лязгам пацягнуўся назад да станцыі прыпіскі, акуратна пазначанай на кожным вагоне белай фарбай. Я не ведаю, што адчувалі машыністы тых цягнікоў. Напэўна, нешта адчувалі. Холад, напрыклад, адчай ці стому. Ці радасць – дадому, да сваіх. Кожны з машыністаў, напэўна, ведаў гісторыю мінскай вуліцы Розы Люксембург, славутай вуліцы савецкіх чыгуначнікаў, уганараваных уласным жыллём, з якой аднойчы ў трыццатым акуратна, у шахматным парадку, з кожнага другога дома пазабіралі ўсіх мужчын і павезлі невядома куды, а ўсё за тое, што адзін з іх адмовіўся везці раскулачаных. З той ночы раскулачаных вазілі ўсе, і туды, куды было пазначана ў паперах – не на станцыю, а проста на нейкі, часта выпадковы, сібірскі кіламетр. Прывозілі – і назад, адчуваючы і холад, і адчай, і стому, і, канешне, радасць.

У сорак другім майго дзеда таксама павезлі – у адваротны ад бабулі бок, на захад. Баўэры, у якіх дзед працаваў, былі людзі адносна неблагія, калі не ўлічваць таго факта, што ў двух кіламетрах ад іхняй утульнай сядзібкі быў лагер з крэматорыем, і з высокай трубы таго крэматорыя раз у тыдзень валіў чорны калматы дым, які было бачна з кожнага акенца пернікавага баўэрскага доміка, а яны, калі што і адчувалі ў гэты момант, дык толькі, напэўна, радасць ад таго, што іхняя печка, распаленая маўклівым хлопцам з усходу, дыміць усё ж такі белым.

Нічога гэтага я не ведаю ў тыя лунінецкія тыдні, калі мы кожны вечар адмываем чорныя ад палескага торфу ногі і кладземся спаць у накрухмаленыя ложкі. Мыць ногі цяжка, а ляжаць у ложку – добра: заплюшчваеш вочы, адганяеш ад сябе маркотны летні дзень – і ў чысцюткае, да скрыпу адмытае летнім дажджом паветра плывуць гукі нястомнай чыгункі: «По двенадцатому пути протягивается грузовой…»

У таго, хто ўмела марыць, мары здзяйсняюцца, і зараз я жыву побач з чыгункай. Кожны, хто ляціць у хуткім цягніку з Мінска ў Маскву, кожны, хто цягнецца пасажырскім з Баранавіч у Віцебск, абавязкова праязджае пад маімі вокнамі. Калі я развешваю на балконе белыя прасціны ці чырвоныя сукенкі, кожны з цікаўных падарожнікаў можа пабачыць асартымент маіх адзежных шафаў. Калі тата едзе з Віцебска ў Мінск хуткім, ён абавязкова тэлефануе мне акурат ля майго дома і жартуе ў слухаўку чэхаўскім: «Проезжая мимо станции, у меня слетела шляпа». Пакуль мы абодва смяёмся, ягоны цягнік набліжаецца ўжо да Калодзішчаў.

Я стаю на сваім балконе і гляджу на чыгунку – з пятага паверха далёка відаць. Я бачу, як узнікае з мінскага небыцця сіненькі шнурок электрычкі, бачу, як паўзе праз зялёныя палі чорны вужака таварняку, бачу, як знікае ў жодзінскім напрамку імклівы хуткі. «Брысь!» – коратка пасвіствае ля станцыі вясёлая электрычка. «Імчу-у-у-у!» – папярэджвае шэра-сіні, надта ж дзелавы штадлер. «Сыхо-о-о-о-одзь!» – басам патрабуе нетаропкі грузавы, перад якім перабягаюць рэйкі бязбоязныя месцічы. Ён цягне даўгое цела праз станцыю, ля яго наглуха зачыненых вагонаў уецца мяцеліца, уздымаецца невялічкі снегавы тарнада, і людзі на пероне адварочваюцца, каб не пакалола завеяй твар. Белай фарбай пазначаны на вагонах станцыі прыпіскі, і гэта так далёка, за тысячамі снежных кіламетраў, у такім лютым холадзе…

Заскокваю ў вагон – гэты цягнік на маёй станцыі стаіць толькі хвіліну, незадаволена гудзе і торгаецца з месца. Да наступнай раніцы я буду па-за часам і па-за прасторай – лес, снег і жоўтыя агеньчыкі невядомых вёсак, у якіх нехта жыве, кахае і плача, і пакуль той, хто плача, супакоіцца, я буду ўжо далёка, ля іншай вёскі, і іншыя людзі будуць слухаць ціхі звон крышталю ў сваіх старэнькіх сервантах, абуджаных блізкім цягніком, і на галоўках калекцыйных парцалянавых лялечак, якія даюцца ў дадатак да каляровых часопісаў у мясцовым «Белсаюздруку», будуць калыхацца белыя каруначкі. У маім мабільніку скончыцца зарадка, і ніхто не купіць квіткоў у маё купэ, і я буду сядзець там адна, кожную хвіліну пераадольваючы кіламетры чужых прастораў і чужых часоў, і незаўважны пыл ад колішніх пажараў на лунінецкіх тарфяніках будзе класціся шэрым воблачкам на мае валасы.