Читать книгу Die kind uit die wingerd - Helene de Kock - Страница 5

“JY SIT TE lank hier in die skemerte van die kelder,” raas Shaleen toe sy nader kom. “Dis nie goed vir jou oë nie. Buitendien, jy moet kom eet. Die klok het al gelui.”

Laurens staan op en kyk af na Shaleen. “Dankie, liewe Shaleen,” sê hy glimlaggend. “As dit ook nie vir jou was nie.”

“Kyk, daai storie hoor ek nou al lewenslank. Maar jy luister mos g’n niks vir my nie.”

“Ek luister. Dis net, hierdie tyd van die dag is die geure vir my helderder. Skerper, moet mens seker sê.”

“Ek sal nie weet nie. Wat het hulle jou dan by die universiteit geleer?”

“Ag, nie veel nie,” lag hy om haar te tempteer. “In elk geval nie van wyn nie. Van mense en hul geite en wat die wet sê, ja. Maar van wyn het ek mos net hier in hierdie kelder geleer.” So maklik praat hy met haar.

“Ek glo so, ja,” glimlag sy geduldig. “Maar maak nou klaar. Dis Saterdagaand.”

“As jy so sê,” terg hy, lag toe sy kamma vies omdraai.

Noudat hy sy regsgraad gekry het, is die kinderlose Shaleen ooglopend trots. LLB nogal. Sy torring gedurig aan hom oor wat hy geleer het. Kort-kort wil sy iets weet. Hoe is dit dan dat hy nog in die kelder sit as hy al amper ’n regter is?

Dan lag hy uit sy maag. ’n Regter? Nee, Shaleen, ek is ’n regstudentjie. Een wat nog baie moet leer, grade ofte nie. Dis mos my lot.

Hy kyk haar krom figuurtjie agterna toe sy uitloop, ’n slag omdraai om weer vir hom te wink dat hy moet kom. Hy maak ’n instemmende handgebaar. Sy gedagtes begin maal en hy frons. Sy word oud. Sy wat, behalwe Carijn, moontlik die enigste een is wat hom nog altyd aanvaar het presies nes hy is. So voel dit.

Hy wat Laurens Erasmus is, maar tog ook nie.

Hoe kan mens iemand wees as jy nie weet waar jy vandaan kom nie? Dis wat die Erasmusse van Bontevlei en Vredenhoek nog nooit verstaan het nie. Hulle wat so vredig hier op die oewer van die Eersterivier woon, oor hul wingerde kan tuur tot teenaan die Helderberg se voet. In hul koel kelders die geur van mos inadem en wonder watse mirakel hierdie jaar in die eikevate skuil. Hulle wat in afgewitte gewelhuise woon wat in die laat sewentienhonderds gebou is. Wat hul familieregister kan terugvoer tot amper by Van der Stel. Nee, hulle sal nie weet van wonder oor herkoms nie. En in die laaste tyd ry dit hom. Erger as ooit. Want dis waar wat Carijn altyd ter verdediging van hom sê: hy weet self nie waar hy vandaan kom nie. Al wat ’n feit is, is dat die blote aanskoue van skepe hom naar maak. Daaruit volg logies dat hy op ’n stadium met ’n skip in die Kaap moes geland het. Nes Jan van Riebeeck, terg Cecil altyd ná daardie dag op die kaai toe Laurens so erg mislik geword het.

Laurens kyk na die drie wynflesse voor hom op die lang keldertafel. Ruik die lieflike bekendheid van die mos wat maar altyd in die plek hang. Hy kan dit nie help nie – wynmaak is sy passie. Rooiwyn en veral brandewyn. Die blote proses maak hom passievol. Die Erasmusse weet dit. Die Den Hagens weet dit ook. Laurens is liewer vir wynmaak as vir die reg.

Maar Vredenhoek behoort nie aan hom nie. Sal nooit.

Hy staan traag op, sit reg, pak weg en maak toe. Stap gedrewe uit, want kom hy laat, wip tant Miemie haar. En oom Janus wil graag hê dat Laurens elke aand die wyn uit die bottel in ’n kristalkraffie moet oorskink sodat dit kan asemhaal. Dis tradisie. Maar wee hom as daar van die sediment in die kraffie beland. Dit moet in die bottel agterbly. Laurens slaan oor na ’n drafstap onder die priële deur, lag toe die twee werfhonde spelerig na sy hakke hap. Maar tyd vir speel het hy nie.

Dis ’n entjie van die kelder af na die groot opstal toe en hy moet om die digte rietbos tussenin draf om by die agterdeur te kom. Gelukkig is hy klaar aangetrek. Hy het geweet hy sal net besig wees met die nuwe versnit, dan moet hy weer huis toe gaan. Etenstyd op Vredenhoek is ’n ritueel. Klokslag saans om sesuur. Die Erasmus-broers het die gewoonte glo destyds van Nederland af saamgebring. Hulle is nogal ernstig daaroor. Soms tot hul vroue se ergernis.

Watter wyn sal hy vanaand oopmaak? Shaleen het vroeër vandag gesê hulle maak beesstert met gebraaide aartappels, soetpatats en jong groenbone. Hy glip die huis deur die kombuis binne en gaan gangaf na die eetkamer. Almal sit al. Hy steur hom nie aan tant Miemie se stuurs kyk nie. Dit is hy gewoond. Dis nou maar sy. Immer effens terughoudend. En tog, as hulle alleen is, is sy toeganklik. Nog stokkerig, maar tog.

Sy oog vang die stand van die wysers op die staanhorlosie teen die muur. Vier minute oor ses. Oom Janus kyk stilweg plafon toe en Cecil glimlag onderlangs. Laurens loop na die wynrak vol bottels wat gereeld uit die kelder aangevul word.

“Toe-toe,” hoor hy tant Miemie sê. Dis haar stopwoorde as sy iets wil kwytraak, maar nie juis ’n rede daartoe het nie.

“Ek dink,” sê Laurens stadig en haal ’n bottel uit die wynrak, “1935 se cabernet sal goed saam met die beesstert afgaan. Salige nasmaak en geure van ryp bessies.” Hy weet oom Janus hou van sulke taal. Hoe meer poëties daar met wyn omgegaan word, hoe gelukkiger is Janus Erasmus. Nie dat hy dit self ooit doen nie. Soos nou, terwyl Laurens die wyn uit die bottel in die fles oorskink, bly hy net afwagtend na hom kyk.

Cecil sit terug in sy stoel en sy mond trek geamuseerd.

“Toe-toe, laat ons bid. Jy is reeds laat,” por tant Miemie weer. Asof sy nie weet haar man se huisreël is dat die wyn geskink moet word en dat daar dan eers gebid word nie.

Laurens sorg dat elkeen se glas halfpad gevul word. By sy plek aan die heel onderpunt van die tafel gaan hy sit, lig sy glas tot onder sy neus. “Dat ’n swart blinkoogdruif mens só kan laat sweef.”

Hy sien hoe Cecil liewer sy lag sluk, want tant Miemie hou haar hande palms boontoe uit na hom en na sy suster Roelien waar hulle aan die onderpunt van die tafel sit.

Oom Janus buig sy kop en prewel soos gewoonlik ’n gebed waarvan mens net die luide “Amen!” duidelik kan uitmaak.

Die gewone dik swye sak oor die etenstafel. Dis nie ’n rustige stilte nie. Dis gevul met onderstrominge wat niemand eintlik kan peil nie. Hier word nie bespiegel oor die dreigende oorlog daar in die verre noorde nie. Moontlik wel in ander huise. Maar aan Janus en Miemie Erasmus se tafel is dit eerder ’n interne woeling wat nooit oppervlak toe kom nie. As dit maar wou hoorbaar of sigbaar word, kon mens dit hanteer.

“Wat het jy vandag gedoen?” vra oom Janus plotseling.

Eintlik vra hy dit elke aand. Of die vraag net retories of eg belangstellend is, weet mens nooit. Maar Laurens antwoord gemoedelik. “Ek het my professore op die dorp gaan groet voordat hulle almal met vakansie gaan, Oom.” Hy hou sy bord dat Roelien vir hom beesstert en aartappels kan inskep. “En vanmiddag was ek in die kelder.”

“En jy, Cecil?” Die stemtoon is skerper.

“Moeilike vraag, Pa. Ek was sommer orals hier rond en toe vir ’n heen en weertjie dorp toe.”

Oom Janus frons. “Om wat te doen? Hier’s genoeg werk op die plaas en jy weet dit.”

Ou ding, hierdie. Oom Janus wat gal afgaan as hy nie haarfyn weet wat Cecil tot die dag se werksaamhede op hierdie plaas bygedra het nie.

“Ja, Pa,” beaam Cecil, min gepla.

“Pa vra nie wat ek gedoen het nie,” red Roelien haar broer.

“Wat het jy dan gedoen, poppie?”

“Ek was vroegoggend by Carijn en laatmiddag het ek gesit en lees.”

“Is dit nuus?” terg oom Janus, sy oë goedig op sy dogter. Die enigste een teenoor wie hy ooit enigsins verteder.

Laurens sien die verligting op Roelien se fyn gesig. Sy is ’n vredemaker. Altyd bly as sy die weerlig van haar broer kan aflei.

Die res van die maaltyd verloop in stilte. Dis nie die eerste maal dat Laurens daaroor wonder nie. Carijn sê mos dis die vrou in die huis wat die atmosfeer skep. Hulle huis is nogal vroliker, beweer sy. En dis omdat haar ma ten alle koste optimisties probeer wees. Nie dat dit deurgaans werk nie. Ongetwyfeld het Carijn dié waarneming by haar bekkige oupa Fritz opgetel.

Laurens eet stadig. Nadenkend. Tant Miemie weet vir seker nie wat ’n gemoedelike atmosfeer behels nie. Sy skep dit nie. Daarom is die etenstafel nog al die jare ’n plek van swye. Anders as by oom Peet-hulle wanneer hy vakansies daar is of sommige middae daar kuier. Tant Janetta lag nogal baie en haar glimlag het hom veral later jare begin insluit. Sy is ’n makliker mens as haar suster, dis seker.

Hy sal seker weer netnou die laaste een wees wat sy mes en vurk langs mekaar op die bord neersit sodat dit agtertoe geneem kan word. Hy kan eenvoudig nie vinnig eet nie. Carijn meen dat hy dit destyds noodgedwonge op die skip moes aangeleer het omdat hy seker heeltyd naar was. En vir seker bang was. Want die Groot Oorlog was toe al aan, dan nie?

Waarom dink hy op hierdie oomblik daaraan? Sy kop tas vervaard rond. Moontlik omdat hy veel van homself by Carijn geleer het. Steeds leer. Hy frons liggies. Carijn is deel van sy lewe, soos sy hand en sy voet is. Sy het dit geword daardie dag toe hy deur die wingerd na haar toe geloop het. Dis al wat hy werklik van daardie dag onthou. Carijn se goudblonde hare wat in die laatmiddagson om haar kop gloei. Die gevoel wat knus om hom gevou het. Hy kan dit nou as ’n sonnige, gerusstellende emosie verwoord. Al is dit net in sy gedagtes. Tegelykertyd kwel dit hom. Want dit word sterker. Soos ’n kooltjie wat vlamvat en skroei. Hy herken dit as gevaarlik. Maar dit kan ook broodnodige warmte gee. En die Vader weet, hy smag al hoe lank na so ’n soort innigheid. Volledige aanvaarding. Volmaakte kameraadskap. Liefdesgeluk. As dit hom ooit beskore is.

Hy sit sy mes en vurk neer, besef dat dit gekletter het, want tant Miemie se wenkbroue lig.

“Jammer,” glimlag hy. “Roelien, mag ek jou vir die sout pla?”

Die swartkopmeisie glimlag goedig. Maak soos hy vra.

Hy tik ’n bietjie sout uit oor die vleis, luister hoe oom Janus weer vir Cecil peper met vrae oor die wingerdbedrywighede. Laurens se gedagtes begin dwaal. Terug na Carijn. Elke keer as hy Carijn den Hagen sien, wil hy aan haar raak. Vir haar wil hy steeds op Nederlands sê: Blijf met mij. Sonder haar wil hy nooit wees nie.

Dit het hy toe hy agtien word al agtergekom. En nou is hy drie en twintig. Sonder dat hy al soveel as haar hand vasgehou het. Hy sal dit in elk geval nie sommer waag nie. Sy is sy enigste ware vriendin. Hulle kan kyke wissel wat die spreekwoordelike boekdele spreek. Hulle praat in woorde én met stiltes. Mens kan so ’n vriendskap nie bederf nie.

Hy eet sy bord leeg, wel wetend dat almal aan tafel vir hom wag. Ook dat Cecil al gesug het en Roelien steeds geamuseerd na hom kyk. In haar het hy rêrig ’n suster.

Tant Miemie gee die teken dat almal maar kan opstaan. Hy bedank haar vir die kos en maak aanstaltes om hom te verskoon.

Maar oom Janus keer hom en Cecil voor. “Kom studeerkamer toe. Ek gaan op hierdie Saterdagaand daardie 1930-brandewyn van ons oopmaak.”

Teëpraat sal nie help nie. As oom Janus besluit het dis ’n brandewynaand, dan is dit so goed soos die oproep tot ’n kerkraadsvergadering. Dieselfde somber erns, die sekerheid dat daar wel ’n stewige agenda is.

Hulle maak hul tuis in die vertrek met sy mure vol houtrakke met leergebonde boeke. Oom Janus agter sy studeertafel en hy en Cecil in die gemakstoele by die leë haard. Hier is oom Janus die skinker. Toe die brandewyn oop is, gooi hy dit plegtig in ’n kristalkraffie uit, een wat hy glo toentertyd uit Nederland saamgebring het. Skink toe in die drie glase en maak ’n gebaar dat die seuns hulself maar kan help. Hulle hou hul hande om die bolglase en voor die bors, versigtig, sodat die brandewyn nie in die glas rondbeweeg nie. Die brandewynglas word heel stadig gelig.

Laurens verlekker hom daarin. Want hier voor die bors word die fyner aromas opgetel. Die verleidelike parfuum van vars vye, ook speserye waarvan kaneel die prominentste is, en daardie onmiskenbare sitrusgeur. Hy lig sy glas stadig tot by sy ken. Raak bewus van die geur van droëvrugte. Salig. Hy haal deur sy mond en neus asem om die meer komplekse aroma van speserye op te tel. Hy sug innerlik. Enersyds van lekkerkry en andersyds van magtelose frustrasie. Dis wat hy heeldag sou wou doen. Wyn maak. Brandewyn stook en versny. Dit pas by sy temperament. Die stadige, dog seker pas van tyd en seisoen, druif en wyn.

Maar hy glimlag onverstoord saam met die ander twee. Dit is immers ’n seremonie wat van ver af kom. By oom Janus en oom Peet geleer. Al waarvan Laurens nie seker is nie, is waarop hulle gaan drink. Hy kyk vraend na oom Janus.

“Ons drink op studies,” sê oom Janus.

Cecil se skouers sak merkbaar. “Op studies,” herhaal hy flou.

Oom Janus proe aan sy brandewyn, brom tevrede uit sy keel. “Jy kan dit weer sê, Cecil. Jy sal moet gou speel dat jy kan klaarmaak. Jy sleep nou al hoe lank daai klomp vakke.”

“Ja, Pa,” sê Cecil en pers sy mond saam.

“Wat ook al. Jy moet klaarmaak. Dit kom nou daarvan dat jy ’n ander spul nuttelose vakke ook geneem het. Jy het jou oorlaai. Hoeveel maal het ek al daaroor gepraat.” En ná nog ’n sluk brandewyn: “Veral noudat Laurens ons gaan verlaat, moet jy opskud. Dis terloops op sy studies wat ons drink.”

Die brandewyn skop onverwags in sy maag. Dis nou van oom Janus. Verrassings is sy forte. Selfs Cecil lyk onverhoeds gevang.

“Waarheen gaan hy, Pa?” vra hy stomp, sy blinkbruin blik ontstemd en vraend op Laurens. Asof hy sal weet.

“Wil ek ook weet, as ek mag vra, oom Janus.”

Laurens sak terug in die diep stoel. Maar die ongemak bly. Sy vingers wil kramp om die glas. Maar hy vra nie verder nie.

Eindelik lig oom Janus sy blik uit die amberblink vog in sy glas en praat met hom, al swenk sy donker oë plafon toe. “Ek het gereël dat jy volgende jaar Leiden toe gaan om verder te studeer. Dis net reg dat jy, wat so goed doen in jou vakgebied, kans kry om jou verder te bekwaam.”

“Maar ek … ek dink nie ek wil nie,” stotter hy ontsteld.

“Natuurlik wil jy,” proes oom Janus en neem nog ’n vinnige sluk van die drank. “Wie sal nou nie aan die Universiteit van Leiden wil studeer nie? Liewe land, die plek bestaan sedert 1575 en het van die beste regsprofessore in die wêreld.”

Laurens demp sy protes net betyds, want oom Janus klink skoon uitasem. Maar ’n seker wete staan in hom op: hy was dom. Kortsigtig. Bloot omdat dit tot dusver te moeilik was om die werklikheid in die oë te kyk. Hierdie dag moes hy instinktief voel kom het. Sy oë bly op die brandewyn in sy glas, hy lig dit weer om die boeket in te adem. Bessies en vanielje en nog iets wat hy om die dood nie nou kan eien nie. Want dit voel of die ander twee akuut bewus is van enige reaksie van sy kant af. Cecil moes tog seker geweet het wat sy pa beplan. Hy het niks laat blyk nie.

“Hoe het Oom dit reggekry?” vra Laurens. Die vraag klink selfs vir hom kortaf.

Oom Janus stoot twee vingers deur sy swartgrys kuif. Proe weer aan die brandewyn en toe kom die woorde: “Ek het baie kontakte in Nederland, nes Peet. Jy weet tog van ons oom Wilhelm Waterink wat destyds in Leiden gewoon het? Ons … e … het al dikwels van hom gepraat. Hy was mos aan die universiteit verbonde. Ek korrespondeer nog soms met my neef se seun wat ’n afgetrede professor aan die Leidse universiteit is. Dié woon nou in Delft, maar het heelwat invloed.” Hy trek sy asem diep in, hou dit in voordat hy vinnig afsluit: “Ons Erasmusse en die Nederlanders is mos maar ’n verweefde klomp.”

Omdat die moedswil en ook die angs in hom stu, vra Laurens: “Wat bedoel Oom, die Erasmusse is verweef met die Nederlanders? Beteken dit ek is ook aan hierdie Nederlanders verwant?”

Oom Janus verstik amper in sy brandewyn. Hy kug ’n slag, sit die glas neer. Draai na Cecil wat star sit en luister. “Gee ons bietjie privaatheid, asseblief,” beveel hy.

Cecil trek een wenkbrou op en loop uit.

“Mag hy nie weet nie?” vra Laurens. Sy binneste beef. Hy het nog selde in sy bestaan hier op Vredenhoek so reguit met hierdie man gepraat. Deels omdat die geleentheid hom net nooit voorgedoen het nie en ook omdat Janus Erasmus se plofbare humeur menige gesprek in die kiem smoor. Openlik gesels ken Laurens nie in hierdie huis nie.

Oom Janus kug weer. Kyk hom direk aan. “Dis nie dat Cecil nie mag weet nie, ek dink net dis tyd dat jy weet dat …” Dis of sy asem wegraak.

“Dat?” Laurens sit vorentoe, voel hoe tot die klein spiertjies in sy hande saamspan.

“Dat jy ook uit Nederland stam. Dit vermoed jy darem seker.”

“Omdat ek mislik geword het toe ek daardie dag op die kaai daardie groot skip gesien het? En omdat ek steeds ’n paar Nederlandse frases onthou? Ja, ek het al daaroor gewonder. Maar slegs bolangs. Miskien wou ek nie wonder nie.” Dis moontlik dalk die eerlikste sin wat hy nog teenoor hierdie man kwytgeraak het. Die ontsteltenis het sy woorde losgemaak.

Oom Janus staar na hom, die kleur op sy wangbene hoog. “Jy sal seker wil weet waarom ons jou nog nie vroeër daarvan gesê het nie.”

“Ek wil nou alles weet, ja. Ek weet wel dat die Groot Oorlog tot in 1918 geduur het. Ek wil weet waarom ek in 1916, toe die oorlog nog gewoed het, per skip hierheen gestuur is?”

Maar oom Janus skud sy kop heftig. Hy word persrooi. “Ek is nie die aangewese een om jou te vertel nie.”

Laurens trek sy asem hoorbaar in. “Oom Janus, ek is ’n volwasse man. Vertel my, asseblief.”

Oom Janus lig sy kop effens. “Wel, Laurens, jy is regtig ’n Erasmus. Maar ek durf niks verder sê nie. Dit is ’n baie sensitiewe saak. Meer mense word geraak.”

“En ek die meeste.” Hy klink bitter. Dis of die skielike openhartigheid van oom Janus saam met die brandewyn hom vanaand braaf maak. Dalk roekeloos ook. Hy neem ’n diep sluk van die gloeiende vog. Dit gaan vurig af. En hy merk dat oom Janus hom effe geskok beskou. Maar vir suutjies trap in hierdie huis is Laurens nou moeg. Dis ’n woedende satheid wat op hierdie aand onverhoeds in hom ontketen is. Dit skraap sy binneste rou.

Netnou nog in die kelder was alles reg met hom. Die aanvaarding van sy plek hier op Vredenhoek was jare al beleë in hom. Die intuïtiewe wete van sy buitestanderskap het ook gehelp. Dis nie asof hy hierdie plek vir hom toegeëien het nie. Hy het hom wel hier as werker gesien. In die wingerde en veral in die kelder. Hy wou nog nooit êrens anders wees nie. Maar op hierdie oomblik lyk dit na ’n newelagtige siening van die toekoms. Noudat hy kwansuis moet weggaan, word sy sekerhede aangetas. Daardie diepgesetelde wete wat soos druiwe aan ’n wingerdstok met die seisoen saam in hom ryp geword het. Laurens Erasmus van Vredenhoek. Kind van die huis, al is hy moontlik nie ’n bloedverwant nie. Altans, dis wat hy kleintyd besluit het om te glo toe hy as ’t ware in ’n digte mis gewandel het en uiteindelik tog sy voete hier kon vind. Die eenkantskoolseun wat geleef het vir naweke se kelderbesoeke en die saamspeel met veral Carijn. Hy is daardie Erasmus-student wat sy regsgrade cum laude geslaag het, merkwaardig ontdooi het op universiteit – maar veel tuiser in die Vredenhoekkelder is. Daar waar hy die kuns van brandewyn stook en rooiwyn maak by Janus en op Bontevlei by Peet Erasmus opgetel het. Dis die plek waar hy brand om te wees. Nee, hy wil beslis nie Leiden toe gaan nie. Nie na familie toe wat hom aanvanklik nie wou gehad het nie. Mense wat sy teenwoordigheid klaarblyklik so onwelkom gevind het dat hulle hom as klein kindjie seker met ’n oppasser op ’n skip na die suidpunt van Afrika gesit het. So ver kon hy darem redeneer. Dis tog ’n logiese gevolgtrekking.

Die stilte in die studeerkamer het dik geword. Hy kyk op in Janus Erasmus se altyd onleesbare blik. Tog bespeur hy ’n soort benoudheid. Iets verdags. Soos ’n rokie wat trek waar dit nie moet nie.

“Ek wil nie gaan nie,” sê Laurens hard. “As ek hier in die pad is, sal ek ’n ander plan maak, maar ek gaan nie Nederland toe nie.”

Oom Janus gooi sy hande driftig in die lug. “My hemel tog!” weerklink sy stem in die vertrek. “Gebruik jou goeie verstand. Iewers daar, ek bedoel in Nederland, is mense wat jou bloedmense is. Hulle wil jou ontmoet.”

“Ek dag julle is my bloedverwante.” Sy stem is sag maar ferm. “Ek moes met ’n rede hierheen gestuur gewees het. As dit waar is dat ek ook ’n Erasmus is.”

Hy sien selfs in die flou lig van die staanlamp dat oom Janus se gesig aardig verkleur, tot die are in sy nek bult. Die man sluk en sluk.

Laurens skrik effens. Hy staan op. “Kan ek vir Oom water ingooi?”

Oom Janus knik twee maal stywerig. Laurens skink water uit ’n glaskraffie in ’n brandewynglas. Kyk hoe die ouer man dorstig sluk. Toe hy weer die glas by hom neem, raak hul vingers aan mekaar. Oom Janus pluk syne weg, kyk venster se kant toe waar die gordyne al dig getrek is.

“Asseblief, Laurens, gaan net.” Sy stem is ’n hees smeking. “Volgende jaar, so net ná die parstyd moet jy gaan. Jy kan later weer terugkom. Jy … e, weet tog dat jy welkom is hier. Jy het tog hier grootgeword, mens geword. Ons … e, gee om vir jou.”

Hulle gee om? Sekerlik, ja. Hulle het vir hom ’n huis gebied. ’n Hawe. ’n Tydelike een, blyk dit nou. Nes ’n skip. Wat het hom in elk geval anders laat dink? Of droom? Laurens bly staan, hande op die heupe. “Waarom die groot geheimhouding, oom Janus? Wie se goeie reputasie is nog altyd op die spel?”

Skrik en ’n byna wanhopige smeking verdring die gewone onleesbaarheid van sy blik. “Asseblief, Laurens.” Dis ’n patetiese fluistering wat hom net kwater maak.

Tog weet hy ook hy gaan niks verder uit hierdie mens kry nie. Dat hy reeds soveel openbaar het, is ’n volslae wonder. “Goed dan. Maar eendag sal ek nog uitvind. Ek reken elke mens is geregtig op volledige, feitelike kennis van sy herkoms.” So direk was hy ook nog nooit. Die Vader alleen weet waarom hy so lank met soveel onderdrukte vrae geloop het. Moontlik is dit daardie dag se aankoms uit die wingerd. Die ingeskape kennis dat hy ’n vreemdeling is en versigtig moet trap om ’n holte vir sy voet te vind. Dit is ’n besef wat met die jare gegroei en hom na binne laat keer het. Hy, wat sy mond so glad in die regsklasse kon oopmaak, was nog altyd eerder ’n swyer in hierdie huis. Behalwe as hy oor wyn praat.

Hy kyk nog een maal na die eensklaps versonke figuur agter die lessenaar. “Nag, Oom. En dankie.” Presies waarvoor hy dankie sê, weet hy nie. Maar dis seker die regte ding om te doen. Nou wonder hy mos ook: hoe het hy nog altyd geweet om min of meer die regte ding te doen? Is dit in sy bloed, of waar het hy dit geleer? Moontlik is dit ’n aangebore oerversigtigheid.

Toe hy deur die stil gang na sy slaapkamer toe loop, raak hy bewus van hoe droog sy mond is. Hy sal vannag weer nie ’n oog toemaak nie. Slegte slaper wat hy buitendien is, het die aand se emosionele gesprek hom aan die een kant uitgemergel en aan die ander kant sy kop skerp gemaak. Hy is so wakker soos ’n uil in die donker.

Hy trek net sy skoene uit, loop op sy sokkies weer terug. Sien dat oom Janus ook kamer toe is, want die studeerkamer se lig is af. Verligting golf deur hom. Dan kan hy soontoe gaan. Hy glip by die deur in en steek die kers aan wat altyd onder die groot spieël op die kaggelrak staan. Nader aan die boekrak laat hy sy vingers rakelings oor die rye leergebonde boeke gly. Die meeste daarvan het hy al gelees. Maar vannag gaan hy een nodig hê wat bekend is. Enigiets wat bekend is en hom kan anker. Sy blik haak vas by Dickens se David Copperfield. Hy haal dit uit en gaan sit in een van die leunstoele. Die kerslig flikker onseker oor die oop blaaie.

Maar sy kop loop kronkelpaaie en die boek bly ongelees op sy skoot lê. Sy gedagtes gaan terug na sy tiende jaar hier op Vredenhoek. Hy kon al goed lees, Engels ook. Met die tyd saam het hy op ’n manier innerlik tot bedaring gekom. Hier in die vreemde huis op Vredenhoek het hy tuis geraak. Soort van. Dog, hy moes mettertyd ontdek dat hy glad nie ’n goeie slaper is nie.

Een nag toe hy weer so sukkel om weg te raak, het hy ’n besluit geneem. Dit was toe dat hy opgestaan en stilletjies gangaf gesluip het. Die ander huismense het ook al kamer toe gegaan. ’n Skrefie lig het uit die studeerkamer die gang ingesypel. Hy het binnetoe geglip, voor die boekrak gaan staan. Aan die boeke se rugkante geraak. Toe voel hy aan dat hy nie alleen is nie. Hy het benoud omgevlieg. In die leunstoel naaste aan die lessenaar het tant Miemie gesit. Haar mond was effens oop, haar oë vol verbasing, miskien selfs kommer.

“En nou?”

“Ekskuus. Ek kan nie slaap nie, Tante.”

Tot sy verstomming was sy begrypend. Het by hom kom staan en beswaard gesê: “Ja, ek weet ook van nie slaap nie, seun.” Sy het ’n boek uitgehaal en dit na hom uitgehou. “Hier. Jy kan mos al Engels lees, dan nie? Dis van ’n seun, David Copperfield. Dalk hou jy van die storie.”

Sy vingers het die boek gevat, maar hy het dit amper laat val. Tant Miemie, die vrou van die huis wat selde praat as sy nie absoluut moet nie. En hier gee sy vir hom ’n boek en erken sy kan ook nie alnag slaap nie.

“Dankie,” het hy geprewel, maar toe hy wou omdraai, het sy hom kopskuddend teruggeroep, liggies, byna vertroostend aan sy skouer geraak. “Hier, vat die kers. Hoe dink jy gaan jy gelees kry?”

“Dankie, Tante.”

Hy was verstom oor die ontmoeting en die feit dat sy haar gedagtes gedeel het, moeite gedoen het vir hom. Amper gaaf was met hom. Hy het gangaf verkas en sy kamerdeur agter hom toegemaak. Amper tot dagbreek bly lees. Daardie nag en vele ander nagte wat hy tant Miemie in die studeerkamer gekry en nog boeke ontvang het. Later het hy die vrymoedigheid opgediep om nog leesgoed te vra, sonder dat sy dit aanbied. Tog het sy altyd vir hom gegee. Swyend en soms met ’n beduidenis van die glimlag wat sy nooit voor die ander huismense vir hom wys nie.

Laurens blaai rusteloos in die boek rond en wag dat die ou bekende woorde van David Copperfield se verhaal in hom intrek. Dis beter as om te veel te dink. Maar die skok van oom Janus se woorde laat sy gedagtes rondmaal en hy kry nie vatplek aan die storie nie. Die hoofkarakter se wankelende lot en diep emosies skrik hom af. Moontlik ken hy die verhaal te goed. Hy klap die boek toe en skuif dit weer op sy plek in. Dink ’n oomblik na. En weet wat om te doen. Hy kyk op sy polshorlosie. Loop suutjies terug na sy kamer en haal sy skoene onder die bed uit. Sluip weer gangaf, deur die ruim kombuis waar die stoof nog in die haard onder die hangende koperpanne gloei. Die agterdeur se bo- en onderdeur kraak toe hy dit oopmaak. Die mense dieper in die huis sal nie hoor nie. Dit weet hy uit ondervinding.

Hy loop om die huis, tussen die buitenste soldertrap en die rietbos deur. Oor die maanwit grasperk tot op die bruggie oor die Eersterivier. Hy gaan staan ’n oomblik om na die speling van lig op die kabbelende water te staar, die asem van die wind in die riete te hoor. Toe stap hy oor die brug tot by die steenwingerd waar hy links draai om die voetpaadjie na Carijn-hulle se huis te volg. Hy loop gedrewe, amper sonder dat hy kyk waar hy trap. Male sonder tal het hy al dié pad in die donker geloop. Selfs onderdeur die reuse-eik voor die huis struikel hy nie. Hy loop saggies om die bleekwit opstal. Vannag kan hy met niemand anders as Carijn praat nie. Hierdie sware gewig vir haar aangee en kyk wat sy daarmee maak. Sy sal wel iets sê wat hom beter sal laat voel. Daardie gawe het sy. Seker dié dat sy sedert verlede jaar ’n goeie pos as onderwyseres in die Oos-Vrystaat gekry het. Hy was nog nooit op Bethlehem nie. Carijn weet te vertel dis daar snerpend koud in die winter. Hy haat dit dat sy tydens die kwartaal so ver is. Die afgelope jaar het hy reikhalsend elke vakansie op haar gewag. En nou gaan hy Nederland toe. Darem eers ná die parstyd. Maar wanneer sal hy haar ooit weer sien?

Laurens klim die stewige eik voor haar kamer met gemak totdat hy die dikkerige tak bereik wat met ’n bietjie hulp van sy kant af ’n skraapgeluid teen haar kamervenster op die boonste verdieping maak. Hy moet dit twee maal doen voor sy die swaar gordyne wegstoot en hy sien dat haar lamp nog aan is. Carijn is ook lief vir laataand se lees. Sy stoot die raam op, leun effens vorentoe.

“Wat’s dit?” Slegs ’n fluistering in die aandwind, maar hy vang die woorde vas.

Dis al klaar genoeg om hom kalmer te maak. “Kom af,” sê hy net. “Asseblief.”

Sy staar ’n oomblik die nag in. Hy wonder of sy sy gesig so tussen die blare kan uitmaak. Maar toe waai sy en skuif die gordyne weer toe. Hy begin afklim.

Laurens kry haar by die agterdeur. Sy het vinnig ’n romp en bloes aangetrek. ’n Truitjie oor haar skouers. Toe eers voel hy die effense knyp van die aandlug.

“Wat is dit?” Hy hoor die angstigheid in haar stem. Moontlik ook afwagting.

“Kom ons gaan af rivier toe.”