Читать книгу Чет эл замонавий архитектураси. Ўқув қўлланма - Ибадулла Самандарович Байджанов - Страница 8

Архитектура янгиликлари марказининг Англиядан Америкага кўчиши

Оглавление

Узоқ давом этган танаффусдан кейин (уруш, урушдан кейинги турар жойлар инқирози).

20 асрнинг ўрталарида жамоат биноларини қуриш янада бошланди. Ўтказилган (вақтни бой берилганини вақтни қувиб етиш учун),архитектурани бу соҳаси гигант кўтарилишларга эришди, сифат ва сон жиҳатидан ҳам.

Кинотеатрлар бир, икки ва уч залли ресторанлар ва кафелар, кўргазма иншоотлари бутун жаҳон кўргазма ансамбли таркибидаги юқори даражада ривожланди, ишбилармонлар бинолари, АҚШдаги осмон ўпар биноларни формалари ва жуда катта темир-бетон стадионлар, сувда сузиш учун бассейнлар, усти ёпиқ бозорлар, универсам магазинлар, кўп қаватли гаражлар, автомобил аэровокзаллар, мактаблар, университетлар турли даволаш муассасалари бу жамоат биноларининг рўйхатини ҳаммаси ҳам эмас эди.

Шуни таъкидлаш керакки, арзон турар жойларни қурилиш муаммолари аҳамияти, архитекторларни бу соҳага ўзини жалб қила олмади жамоат биноларини муаммоларидек.

Стандарт арзон уй, оддий қутичадек ҳали ҳам архитектуранинг иккинчи сорти деб ҳисобланарди. Индивидуал лойиҳаланган жамоат бинолари эса кенг кўламда изланишлар олиб бориб оригинал функцияли схемаларда кўзга ташланарли конструкцияларни янги бадиий образларини, архитекторлар эса жамоат бинолари билан шуғулланиб ўз номини улуғлаб маълум доирада моддий аҳволини тикладилар.

Мана шунинг учун ҳам ҳамма билимли кучли, яхши архитекторлар дунёси 20—30 йилларда Ле-Корбюзьедан бошлаб Пьетро-Луиджи Нервигача ҳамманинг эътибори жамоат биноларида бўлди, фақатгина бу борада рақобатбардош буржуазиянинг Фишенебель Виллалари эътиборда бўлди.

Қаерда қандай жамоат биноларини қурилиши Лондон картограммасида ўз ифодасини топган (Лондон графлигининг чеккасида) унда турли маданий маиший биноларнинг аҳолисига хизмат кўрсатишнинг худудий дислокацияси (жойлашуви) кўрсатилган.

Картаграммани ўргана бориб шунга ишонч ҳосил бўладики, капитализмнинг стабиллашуви даврида жуда катта ва кўп жамоат бинолари асосан катта шаҳарларда қурилган.

Ҳақиқатда 30 йилларнинг бошида Лондонда 262 кинотеатр, кўпчилик бинолар эса шу даврда қурилган. Кинотеатрларга қўшиб драма ва мусиқали театрлар, уларни сони рекорд даражага кўтарилиб 86. буларга концерт ва танца залларини қўшсак ҳамда клуб, ўқув, кўргазма, музей ва шунга ўхшаш муассасаларни умумий сони маданий томоша муассасалари билан Лондондаги сони 500 гача борган.

Лекин Лондонда жамоат биноларини жойлашуви бир текис эмас эди. Шу даврда ишчи шаҳар чеккаларида Поплар, Степной ёки Поддингтонларда районга биттадан театр, Вестминстрда эса 37 театр пойтахт театриал биноларни ярми жойлашганди.

Вестминстрдаги театрларнинг концентрацияси эса Х1Х асрда бошланган бўлиб Лондонни ишбилармонлар марказига яқинлиги билан боғлиқ эди.

1920 йил охирларига бориб кўргазмали корхоналар янада марказлаштирилди бунга мисол иккита янги театр ва 23 та кинотеатрлардир.

Натижада Квентгардек ва Пикаделли Серкесларда томошалар шаҳарчаси пайдо бўлди.

Шунингдек нотекис жойлашув ресторан ва кафелар Лондонда жуда авжига чиқди.

186 та юқоридаги типдаги корхоналарни 67 таси Вестминстрда жойлаштирилди. Аввалги асрнинг бошларида Вестминстрнинг шимолий ярмида мутлоқ турар жойлар бўлган бўлса кейинги даврда эса жамоат бинолари ҳамма жойларни эгаллади.

Бундай стихияли жараёнда ҳамманинг кўз олдида Лондон Ситини турар жойларини ўрнида ишбилармонлар райони Вестминстр маданий маърифий ва савдо марказлари характерли чизғилари пайдо бўлди.

Ана шундай қилиб Лондонни умум шаҳар маркази кенгайди ва ғарбий йўналишда эса Уайихоллом билан жипслашди. (Британия империясининг сиёсий маркази билан).

Лондон ва Нью-Йорком бир бирисидаан фарқ қилишига қарамасдан жамоат марказларини ривожланишида бир хиллик умумийлик бор эди.

Ҳақиқатда Лондон ва Нью-Йорк ишбилармонлар марказини кўпдан монопол ҳолда банк ва контораларни эгаллаган эди. Бу конторалар ситини шундай эгаллаган эдики бирор бир бошқа биноларни улар ичига кириб қурилиш қилиш имкони йўқ эди.

Мисол учун 20—30 йилларда Лондонга атаги битта бинони сиқиштириш йўли билан коммерция билан боғлиқ бўлмаган газета редакциясини «Дейли Экспресс”ни жойлаштирдилар. Шундай бўйсунмаган Нью-Йоркдаги Манхеттен стрелкаси бўлди. Катта осмон ўпар Уолл-стрит ва Бродвей атроф муҳит билан уни ўраб турган кўп қаватли қурилишлар бор бўлган шарафли оролни ер фондини мутлоқ эгалладилар.

Гигант шаҳарни нормал ҳаёти Лондондагидек кенг тармоқли савдо тармоқларини ва жамоат овқатланиш корхоналарини, шунингдек томоша муассасаларини, меҳмонхона, клуб, музей, кутубхона ва бошқа жамоат биноларини турар жой районларини хизматигагина мўлжалланмасдан биринчи навбатда Сити таъминланиши бўлди.

Нью-Йорк тарихида шундай давр бўлди, хизмат кўрсатиш корхоналари, Сити билан кўшничиликда кварталлар орасида ратушага ёндашган холда пайдо бўлди.

Лекин автомабил транспорти, биринчи навбатда метрополитен, Манхеттенни ўрта белбоғигача етиб бориши таъминлади, у эса бир қатор топографик афзалликларга эга эди.

Бу ерда 22-нчи ва 59-нчи кўчалар интервалида қурилишлар анча зич жойлашмаганди ва баланд жойлар кам эди. Манхеттеннинг жанубига қараганда шунингдек кенг Марказий паркнинг ва иккита катта темир йўл вокзаллари борлиги бу ерларни жонлантирди ва қизиқарли қилди.

Эски Ситида 3—6 км масофада жуда йирик шаҳар маркази пайдо бўла бошлади у ўзида ишбилармонлар савдо ва маданий маърифий функцияларни мужассамлаштирди.

Нью-Йоркда янги марказни пайдо бўлиш жараёни урушдан аввалги даврда бошланган бўлиб 20—30 йилларда эса жуда тезлашиб кетди. Нью-Йоркдаги жуда кўп меҳмонхоналар 5 ва 8 меридионал тор йўналишларда проспектларда бўлиб Бродвейга яқин жойлашганди ва Медисон сквери билан боғланган Марказий паркнинг жанубий ғарбий бурчагида.

Бу худудда 100 та меҳмонхона жойлашганди (бу вақтда Манхеттен стрелкасида эса битта меҳмонхона ҳам йўқ эди).

Шундай холатда бу ерда ресторанлар, клублар, кутубхоналар, томоша корхоналарининг ҳамма хиллари марказлашди. Эски Сити худудида атаги битта йирик театр ва клуб бўлган бўлса, ўртадаги Нью-Йорк районида эса 26 клуб ва 88 театр ва кинотеатрлар бор эди. Манхеттенни ўрта белбоғидаги жуда тез ўзгаришлар марказни турли ишбилармонлар ва жамоат хаёти осмон ўпар биноларсиз бўлмади.

1928 йил катта марказий вокзал билан қўшничиликда Крейслер автомобил компонияси ўзининг фирменный осмон ўпар биносини 77 қават қилиб жойлаштирди. Шу йили кичик Джон Рокфеллаерни номи билан Марказий паркга яқин қилиб 70 қаватли осмон ўпар бино қуриш ғояси чиқди.

1930 йилда эса улуғвор осмон ўпар бино Нью-Йоркнинг ва Америка Эмпайр СТЭЙТА бинолари қурилди. 34-нчи кўчанинг кесишувида ва 5-нчи проспектда бу осмон ўпар бино шаҳар марказини жойлашувини эгаллаб энг юқори бўлди.

Чет эл замонавий архитектураси. Ўқув қўлланма

Подняться наверх