Читать книгу МУЛОҲАЗА: иқтисодий урбанизация. Ўқув қўлланма - Ибадулла Самандарович Байджанов - Страница 5

Кириш

Ушбу китоб бугунги кунда жуда долзарб мавзу – шаҳарсозлик ривожига бағишланган бироқ бу мавзу нафақат биз учун муҳимдир. Дунё бўйлаб шаҳарларнинг минтақалар, мамлакатлар иқтисодий ривожланишида ва ҳатто глобал ривожланиш жараёнида роли сезиларли даражада ошиб бормоқда.

Анъанага кўра, урбанизация (лотинча урбанус – шаҳар) «нисбатан кам сонли марказлар ва ҳудудларда фаолиятнинг фазовий концепцияси билан боғлиқ бўлган шаҳарларнинг, шаҳар турмуш тарзи ва шаҳар маданиятининг жамият ривожланишидаги ролини оширишнинг тарихий жараёни» деган маънони англатади.

«МУЛОҲАЗА: иқтисодий урбанизация» атамасини киритиб, муаллиф постиндустриал даврда иқтисодий ривожланишнинг янги характеристикасини – саноат давридаги иқтисодий ўсишнинг анъанавий омилларидан (табиий ресурсларни қазиб олиш ва қайта ишлаш, саноат ишлаб чиқариш ва ҳ.к.) фарқли ўлароқ шаҳар иқтисодиётининг ўсиши ҳисобига иқтисодий ривожланишни таъкидлашни ва бошқаларни назарда тутади.

Дарҳақиқат, замонавий янги иқтисодиёт илгари муҳим роль ўйнамаган фаолиятга асосланган (молия сектори, ахборот технологиялари, хизмат кўрсатиш соҳаси, таълим ва бошқалар).

Бундай иқтисодиёт энди табиий ресурсларни қазиб олиш жойлари билан боғлиқ эмас, балки, агар айтсам, юқори касбий меҳнат ресурслари, шу жумладан инновацияларни ишлаб чиқаришга қодир бўлганлар билан боғлиқдир.

Бир томондан, зарур ваколатлар ва қобилиятларга эга одамлар энди ўз меҳнати учун шунчаки юқори иш ҳақи билан кифояланмайдилар, балки яхши уй-жой, фаровон яшаш шароитлари, бўш вақтларини сарфлашнинг турли шакллари, таълимни яхшилаш имкониятлари ва бошқа кўплаб афзалликларни талаб қилмоқдалар.

Бошқа томондан, санаб ўтилган имкониятлар ва афзалликларни таъминлайдиган ривожланган шаҳар муҳитининг ўзи инсон капитали сифатини ошириш, янги ғоялар ва инновацияларни яратишда рақобатни ривожлантириш учун олд шартларни яратади.

Учинчи вариант ҳам мумкин – кейин шаҳарнинг ривожланиши. Фазовий жиҳатдан мутлақо мустақил бўлган бошқа манбаларга эга бўлган инсон капиталини ривожлантириш учун бу савол ҳали ҳам оз ўрганилган ва унга жавоб бериш учун тадқиқот ҳаракати энди бошланмоқда

Инсон капиталининг ривожланиши ва жамият мавжудлиги учун маконнинг ривожланиши бир-бирига доимий таъсир кўрсатадиган ўзаро боғлиқ жараёнлар эканлигини англаш муҳимдир.

Бироқ, бу шаҳарларнинг нафақат юқори малакали кадрларга қизиқишини англатмайди. Шаҳарларда хизмат кўрсатиш иқтисодиётининг юқори даражада ривожланиши, эҳтимол камроқ профессионал ишчиларни талаб қилади, аммо улар шаҳарда ҳаёт сифатига, уй-жойларнинг арзонлиги ва бошқаларга тобора кўпроқ талабларни қўйишади.

«Демографик қариш» жараёни, ўз навбатида, кекса одамларнинг ҳаёт сифатига бўлган талабларни шакллантиради ва барқарор ривожланишга бўлган эҳтиёж ёш авлодни тарбиялашга эътиборни, шаҳарларда экологик муаммоларни ҳал қилишни ва бошқаларни белгилайди.

Шундай қилиб, инсон капиталига ва инновацияларни ишлаб чиқаришга асосланган янги иқтисодиёт бугунги кунда бунинг учун барча зарур шарт-шароитларни яратадиган шаҳарларда ривожланишига қодир, яъни иқтисодий урбанизация жараёни мавжуд.

Шу билан бирга, шуни таъкидлаш керакки, бу ерда шаҳарлар ҳақида гап кетганда, биз, албатта, уларнинг расмий чегараларидаги шаҳар аҳоли пунктларини эмас, балки ушбу чегаралардан ташқарига чиқадиган шаҳар агломерациясини, табиийки, юқори даражадаги жойлашиш шаклларини тушунамиз. … Постиндустриал даврда аҳолининг юқори ҳаракатчанлиги, интенсив ахборот алмашинуви ва иқтисодий ҳамкорлик имкониятларига эга бўлган агломерациялар иқтисодий ўсиш ва ривожланишнинг асосий йўналишлари ролини ўйнайди.

Шу сабабли, бугунги кунда урбанизациялашган ҳудудларда содир бўлаётган жараёнларни таҳлил қилиб, агломерация шароитини эътиборсиз қолдириб бўлмайди.

Урбанизация муаммолари

МУЛОҲАЗА: иқтисодий урбанизация. Ўқув қўлланма

Подняться наверх