Читать книгу МУЛОҲАЗА: иқтисодий урбанизация. Ўқув қўлланма - Ибадулла Самандарович Байджанов - Страница 9

Дунёнинг ҳар бир мамлакати, ҳар бир минтақаси саноат ривожланишининг ва демографик ўтишнинг маълум босқичларини босиб ўтиб, ҳозирги урбанизация ҳолатига олиб келди. Бироқ, Д. Гиббс назариясига кўра, дунёнинг барча мамлакатлари бу ёки бошқа ривожланиш тезлиги билан урбанизация жараёнларининг 5 асосий босқичларини (босқичларини) босиб ўтишлари билан тавсифланади:

Россия ҳудудларида урбанизация ва иқтисодий ривожланиш

Россия ҳудудларида урбанизация ва иқтисодий ривожланиш

Россия ҳудудларида урбанизация ва иқтисодий ривожланиш

Россия ҳудудларида урбанизация ва иқтисодий ривожланиш

Россия ҳудудларида урбанизация ва иқтисодий ривожланиш

Россия ҳудудларида урбанизация ва иқтисодий ривожланиш

Россия ҳудудларида урбанизация ва иқтисодий ривожланиш

Россия ҳудудларида урбанизация ва иқтисодий ривожланиш

Россия ҳудудларида урбанизация ва иқтисодий ривожланиш

Россия ҳудудларида урбанизация ва иқтисодий ривожланиш

Россия ҳудудларида урбанизация ва иқтисодий ривожланиш

Россия ҳудудларида урбанизация ва иқтисодий ривожланиш

Россия ҳудудларида урбанизация ва иқтисодий ривожланиш

Россия ҳудудларида урбанизация ва иқтисодий ривожланиш

Россия ҳудудларида урбанизация ва иқтисодий ривожланиш

Россия ҳудудларида урбанизация ва иқтисодий ривожланиш

Россия ҳудудларида урбанизация ва иқтисодий ривожланиш

Россия ҳудудларида урбанизация ва иқтисодий ривожланиш

Россия ҳудудларида урбанизация ва иқтисодий ривожланиш

Россия ҳудудларида урбанизация ва иқтисодий ривожланиш

– ўсиш суръатлари бўйича шаҳарларнинг ривожланиши қишлоқ ривожланишидан сезиларли даражада орқада қоладиган босқич;

– аҳолининг шаҳарларга оқими туфайли қишлоқ жойларининг ривожланиши сустлашадиган босқич;

– шаҳар фонида қишлоқ аҳолиси улушини камайтириш босқичи;

– йирик агломерациялар вужудга келганда ва кичик шаҳарлар аҳолиси камайиб борадиган йирик шаҳарларга аҳоли оқимининг кўпайиб бориши босқичи;

– шаҳарларда аҳолининг деконцентрацияси ва шаҳар атрофларида, асосан қишлоқ типидаги ўсиш билан тавсифланган босқич.

Булар Марказий Осиё мамлакатлари, шу жумладан Ўзбекистон, Жануби-Шарқий Осиё, Шарқий Европа, Лотин Aмерикаси ва Aфрика ярим оролида.

Замонавий ёки бешинчи босқич Ғарбий Европа ва Шимолий Aмерика мамлакатларида аниқ ифодаланган. Aйтишимиз мумкинки, ушбу ҳудудлар аллақачон «концентрация» ни енгиб, дифференцияланган миграция оқимлари ҳолатида бўлиб, вақти-вақти билан шаҳар атрофидаги доимий яшовчиларнинг «ҳақиқий деконцентрациясини» шаҳарларга ташриф буюрадиган мигрантлардан «қисқа муддатли концентрация» билан алмаштириб туришган.

Миллионер шаҳарлар фонида ўрта ва кичик шаҳарлар, вилоят марказлари билан боғлиқ вазият қандай?

Тарихий жиҳатдан йирик шаҳарларда урбанизация шаклланишининг дастлабки босқичи кичик ва айниқса ўрта шаҳарлар ҳисобига амалга оширилади. Бу қишлоқ хўжалиги иқтисодиёти учун одатий ҳолдир, чунки қишлоқ аҳолиси яшаш шароитларини яхшилаш учун ўз-ўзидан шаҳарларга кўчиб ўтишади. Масалан, ушбу миграция жараёни туфайли Бразилиянинг Сан-Паулу шаҳри уч баравар, Венесуеладаги Каракас эса уч баравар кўпайди.

Кичик, ўрта ёки катта бўлсин ҳар бир шаҳар ўзига хос функционал мақсадга эга, масалан, капитал функциялари (бошқариш) ёки ўрта шаҳарларда замонавий фаолият турларини шакллантириш: саноат объектлари (саноат зоналари); инновацион фаолият, бадиий ёки илмий бирлашмалар; бизнес тузилмаларининг турли хил мураккаб шаклларини ташкил этиш ва бошқалар.

Барча шаҳарлар учун, уларнинг ҳажми, функциялари ва ривожланиш босқичларидан қатъи назар, тўлақонли урбанизация жараёнининг марказий вазифалари қуйидагилардан иборат:

– барчани муносиб уй-жой билан таъминлаш;

– аҳоли ва унинг мол-мулки хавфсизлигини таъминлаш;

– аҳолининг заиф қатламларини, айниқса аёллар ва кам таъминланганларни қўллаб-қувватлаш;

– асосий шаҳар хизматларидан тенг ва адолатли фойдаланишни таъминлаш;

– марказсизлаштириш ва сифатли шаҳар бошқарувини қўллаб-қувватлаш.

Келинг, биринчи вазифага эришиш мисолини батафсил кўриб чиқайлик.