Читать книгу Is weer sagie - Jan van Tonder - Страница 5

“Die Kaap is groot, Sagrys – groot, groot, groot,” sê Mieta ter­wyl sy by die bakkie se venster uitkyk.

“Is wat Ansie ook gesê het – miljoene kere groter as Ladi­smith.”

Mieta se oë is op Elandsberg en die vrugteboorde en wingerde wat verbygevlieg kom. “Dis ’n plek waar mens mak­lik verdwaal kan raak, en verstrik, as jy nie mooi oplet op welke pad jy jou voete neersit nie. Die mense daar is ander­ster as in die Klein-Karoo.”

“Is hy darem mooi ook?” Sagie sit amper meer na Mieta en kyk as na die pad voor hom.

Sy knik stadig, met ’n moegheid in haar gesig. “Hy’s mooi ook, ja. Freek en Jakkelien het hom laaste Sondag vir my ge­loop wys. Ons het oralster heen gery. Bus. Adderleystraat, See­punt, Table View, al daai plekke. Ek het Tafelberg en die see ge­sien en met my voete in die koue water geloop, maar die wind het so gewaai dat die sand byna die velle van my kuite afgestroop het.”

“Ek het ook al die see gesien, onthou jy, Mieta, toe my ma-hulle my kleintyd partykeers Stilbaai toe gevat het?”

“Ek onthou.”

Sagie brand om nog uit te vra, maar hy kan sien Mieta het nie lus om verder oor die Kaap te praat nie. In die verbyry wys hy haar toe maar die dam wat oom Beesbek Badenhorst aan die bou is, en die kragpale wat na die Lategans se nuwe huis lei. “Ek het vir Pa gevra of ons ook elektriek kan kry, maar hy wil niks weet nie.”

“Dit kon ek geraai het.”

Toe hulle oor die nek ry en Dwarsrivier voor hulle lê, sê Sagie: “Kyk net hoe mooi.”

Mieta glimlag net.

“En daar by die kleidammetjie, jy sal dit nou nie juis van hier af kan sê nie, Mieta, maar ek het nog ’n klompie lae ge­vorder met Ansie se huis.”

Hulle daal in die vallei af en uiteindelik, sonder dat Sagie vra, sê Mieta: “Freek verlang na jou, Sagrys. Hy het nie maters waar hy en Jakkelien bly nie, en hy werk van die môre tot die aand. Naweke ook. Julle is voëls van eenderste vere, julle twee.”

“Hoekom kom hy dan nie huis toe nie?”

“Kyk voor jou, Sagrys, netnou foeter jy van die pad af. Nee, ek het hom daardie einste vraag gevra, nes jy nou vir my. Hy’t net geantwoord: ‘Huis toe kom om te wát, Mame?’ En ek had nie vir hom ’n antwoord nie. Dis wat my laat ophou probeer het om sy kop Dwarsrivier se kant toe te laat draai.”

Wat daar in die Kaap kan wees wat ’n mens uit Dwarsrivier sal weghou, is vir Sagie ’n raaisel, maar hy sê dit nie vir Mieta nie. Hy praat eers weer toe hulle op die werf stilhou.

“Pa gaan bly wees om jou te sien.”

Sy glimlag. “Die vrieskas is seker leeg, nè?”

“Daar’s nie ’n krieseltjie oor nie, Mieta.” Sagie haal haar tas van die bakkie af en sit dit op die voorstoep neer.

“Nee, Sagrys, vat hom in, uit die son uit – ek wil eers gaan kyk of alles reg is in die kombuis.”

Die middagskottelgoed staan nog in die wasbak. Mieta druk die prop in en begin water tap. Sy hou haar hand onder die kraan. “Darem nog louwarm, maar loop kry die vuur in die donkie aan die gang, hierdie kombuis het seker laas ’n nat lap gesien toe ek die dag hier uitgestap het.”

Toe Sagie die vuur klaar gestook het, stap sy pa ook by die kombuis in.

“Welkom terug, Mieta,” sê hy.

“Middag, meneer, dis lekker om terug te wees.”

“Wat woel jy dan nou al, jy kan mos maar môreoggend eers inval. Sofiatjie sit seker al op hete kole.”

Voor Mieta kan antwoord, klop Hubert aan die onderdeur. “Dag, antie,” sê hy, en skrik toe hy sien Barend is ook in die kombuis. Hy wink vir Sagie en staan weg van die deur af. Toe Sagie buite kom, beduie Hubert met die kop in die stal se rig­ting.

“Wat is dit?”

“Nee, kom kyk maar self.”

Die twee loop haastig oor die werf.

In die stal lê die hele streepsak mielies wat vir die koeie ge­maal is op die vloer. Die werfhoenders pik ywerig daarvan op. Om hulle lê ’n paar leë lampolieblikke wat saam met die sak van die werksbank afgeval het.

“Was dit Lammie?”

“Ek het ’n lawaai gehoor en kom kyk, en daar staan die bok en vreet soos ’n ratel wat op ’n heuningnes afgekom het. Natuurlik weer uitkomplek uit sy kamp gekry en hier op die werksbank gespring, en bo-op die mielies. Hy’t seker met sak en al daar afgefoeter. Ek wou die bokker vang en in sy kamp terugsit, maar hy vlie tussen my bene deur, die kop uit, met Oubaas op sy hakke.”

“Hubert, ons moet skoonmaak hier voor Pa …”

’n Skadu val oor hulle en Sagie weet sommer dit is sy pa wat in die deur staan.

“Ek hoef seker nie te vra wat hier gebeur het nie?” sê Barend. “Waar is die bok?”

“Hubert het nie eintlik gesien hoe die mielies op die grond beland het nie, Pa. Nè, Hubert, is mos so.”

“Dis waar, meneer.”

“Julle probeer verniet,” sê Barend. “Terugkom sal hulle moet terug­kom – ek sal wag.” Hy steek sy hand in sy sak, haal sy knip­mes uit en loop na die slypsteen toe.

Sagie is benoud. Aan die een kant is hy bly Oubaas het saam­gehol, want g’n jakkals sal dit nou naby Lammie waag nie, maar hoe ge­maak met sy pa wat lyk soos hy nou daar staan en lyk met die knipmes se lem wat hy oor die slypsteen trek? Hy hoop maar dat dié afgekoel sal wees wanneer Lammie en Ou­baas terugkom werf toe.

“Ja die hoenders uit en skep op wat daar te redde is, Sagrys. Hubert, bring die plat kruiwa nader en hou jou maar besig hier rond tot die verdomde bok terugkom – Sagrys sal meer in die pad wees as wat hy sal help vang.”

“Wat gaan Pa met Lammie maak?”

Barend voel met sy duim oor sy knipmeslem. “Hoe lyk dit vir jou?”

Uiteindelik kom Lammie en Oubaas teruggedrentel huis toe. Oubaas met sy tong wat uithang en Lammie aan ’t kop­speel en stert swaai. Hy weet dis byna melktyd en dat Sagie vir hom ’n bottelvol na sy kampie sal bring – hy wil hom nie van die bederfie laat speen nie.

“Kom, Hubert,” sê Barend.

Hubert staan nader. Maar sy houding is nie luiters genoeg nie, want Oubaas grom en trek sy lippe terug. Sy hare rys. Sagie sien dat Lammie ná aan Oubaas bly staan.

“Kom help hier, Sagrys,” sê Hubert.

Sagie gaan nader. “Toe maar, Oubaas.” Hy praat sag met die hond. Toe steek hy sy arms onder Lammie se lyf deur en tel hom op. Hy dra hom verby sy pa na die kampie toe. “Pa kan nie vir Lammie wil slag nie, hy is Ansie sinne.”

Barend antwoord nie. “Toe, toe, Hubert, wat staan jy daar en kyk?” sê hy. “Loop haal die koeie dat ons kan melk.”

Sagie is stil. Hy weet sy pa is baie kwaad. Uit die hoek van sy oog hou hy hom dop. As dié ding gebeur het terwyl hy op die dorp was om Mieta te gaan haal, was Lammie nou dood.

Toe hulle klaar gemelk het en huis se kant toe stap, praat Barend vir die eerste keer weer met Sagie. “Daardie bok se lewe het gespaar gebly, Sagrys, nie vir jou of vir Ansie nie, maar oor ek Oubaas jammer gekry het.”

By die agterdeur keer Mieta hulle voor en wys na hul voete. “A nee a, só kom julle nie oor hierdie drumpel nie – wat het van julle maniere geword?”

Barend brom: “Skaars terug by die huis en sy speel al weer baas.” Maar hy trek tog sy waterstewels uit voor hy deur die kombuis huisin stap.

“Jy ook, Sagrys, voor daai katte van jou in die melkemmer inspring.”

Sagie sit die emmer op die kombuistafel neer. Die katte miaau buite. Een klim teen die sifdeur op. Mieta sien hom, die kor­date geel mannetjie, en sy skiet ’n koppie koue water deur die sif. Die kat spring vies grond toe, skud sy lyf en begin hom­self droog lek.

“Jy kyk my verniet so,” sê sy vir die kat, “jy kan bly wees Barend van Greunen het jou nie daar gesien nie.”

“Wie’t ek nie waar gesien nie?” vra Barend agter haar.

“Haai, hoe laat meneer my nou skrik. Nee wat, ek maak sommer praatjies met die kat.”

“Slaat my dood; Sagrys hou beraad met die koeie en jy met die katte.” Barend verjaag ’n vlieg van die melkdoek af. “Hang maar ’n nuwe strook vlieëpapier op en gooi die oue weg – kyk hoe lyk dié al van die lyke. En sorg dat die sifdeur al­toos toe is, al is die ding plek-plek al so gerek dat ’n kwikkie daar sal kan deur as hy kop intrek en sy stert stilgehou kry. En praat maar weer ’n slag met die geel kat – as ék hom daar vang op­klim, sal dit meer as ’n koppie water wees wat hom tref.”

Sagie sit sy kers op die kombuistafel neer en steek die lamp aan. Hy krap die stoof se vuurkas skoon en gaan maak die aslaai buite leeg. Toe maak hy vuur en sit koffiewater op. Voor die stoof mooi warm is, kom Mieta in.

“En nou, as jy so vroeg is?” vra Sagie.

“Dis byna dagbreek, ek kon sien waar ek loop. Waar’s jou pa?”

“Skeer seker nog. Jy’t nog nooit so vroeg kom werk nie, Mieta.”

Sy lig die koffiekan se deksel. “As julle elektrisiteit gehad het, het die water al gekook.”

“Is.”

“Is jou pa nog kwaad vir Lammie?”

Sagie kyk oor sy skouer na die binnedeur. “Ek dink hy’t vergeet. Jy het net betyds t’ruggekom van die Kaap af, Mieta – die huis is netjies en ons eet weer lekker.”

“Sorg jy maar dat daai bok van Ansie uit die moeilikheid bly.”

Daar is voetstappe in die gang. Sagie hou ’n wysvinger oor sy lippe.

“Môre, meneer,” sê Mieta.

Barend steek viervoet vas. “Is daar iets wat jou jaag, Mieta? Môre.”

“Daar begin die water nou kook – wil meneer koffie hê? Jy ook seker, Sagrys. Ek gooi gou ’n paar lepels koffie in die sak.”

Sagie sien sy pa frons terwyl hy na Mieta kyk, en toe merk hy op hoe sy aan die beweeg bly, en aan die praat.

Sy pa maak keel skoon. “Mieta, wat is jy vanoggend nes ’n skaap met draaisiek?”

“Nee, meneer, dis sommer net … ek gee meneer te raai, wie kom gisteraand skemertyd soetkys in die hand na ons toe aangewals?”

Sagie is die ene ore. “Wie, Mieta?”

Maar sy pa, sien hy, hou vir hom asvaal.

Mieta skink vir hulle koffie en maak die beskuitblik oop. Sy hou dit vir Barend, maar hy sit haar net en kyk.

“Jy, Sagrys?” vra sy.

“Asseblief, ja.” Hy haal vir hom drie stukke beskuit uit. “Dankie, Mieta. Wie kom toe gisteraand daar aangewals, hè?”

Sy maak Sagie se koppie weer vol. “Dan sê ek maar vir jou, Sagrys, want dit lyk my jy’s die enigste een wat wil weet.” Sy leun na hom toe oor. “Jakkelien,” fluister sy, maar hard genoeg vir Barend om te hoor.

Sagie is stomgeslaan. “Hoor Pa wat Mieta sê, hè? Is Jakkelien wat gist’raand skemertyd …”

“Ek is nie doof nie, Sagrys.”

“Is Freek by gewees, Mieta?”

Sy skud haar kop en sit die beskuitblik voor Barend neer. “Nee, dié’s nog in die Kaap in. Dit was net Jakkelien. Heel eerste na my toe, voor haar ma-goed-hulle nog, om te kom sê Freek byt stang vas in die vreemde.”

“En hoe’t sy hier gekom?”

“Met die trein saam: Kaap tot by Touwsrivier op die Trans-Karoo en daarvandaan met Makkadas. Freek het betaal.”

“So ’n doring! En waar sal hy die klomp geld in die hande gekry het, Mieta?”

“Nou vir wat sal jy vir my so iets kom staan en vra, hè?” vra Mieta vies. “Jakkelien sê hy werk hard en hy spaar elke sent wat hy kan.”

“Behalwe die treingeld vir haar.”

“Sagrys!” Barend se wenkbroue trek na mekaar toe en word een streep hare.

“’Skies, Mieta.”

Mieta sit ’n kastrol water op die stoof. “Meneer, kan ek maar die pap maak en agter op die stoof los dat julle self kan skep ná julle gemelk het? Ek moet gaan kyk hoe dit met Jakke­lien is, of sy het wat sy moet het.”

“Dis reg so,” antwoord Barend.

Die helfte van Sagie se beskuit breek af en val in sy koffie. Hy haal dit met sy vingers uit. “Lyk my Jakkelien het gaan staan en lui word in die Kaap. Hoekom sal sy eers skemeraand uit­gedop het as die trein vroegmiddag al op Winkelplaas ge­wees het, want hoe lank loop ’n mens van daar af, al het jy ’n tas by jou?”

“Nee,” sê Mieta terwyl sy haar voorskoot afhaal, “jy weet mos hoe meisiekinders is.”

Sagie wag dat sy moet sê, want hy weet nie hoe meisie­kinders is nie, maar sy praat met sy pa: “En daar is nog ’n ding, meneer, iets wat Jakkelien gesê het ek meneer moet vra.”

“Laat ek hoor.”

“Sy wil weet of sy maar by haar pa-goed-hulle kan bly tot sy ander plek kry.”

Barend sit sy koffiekoppie neer. “Dis haar ouerhuis, Mieta, hoe dan anders? Sy hoef ook g’n ander blyplek te loop soek nie.”

Toe die sifdeur agter Mieta toegaan, vra Sagie: “Hoekom sal sy t’ruggekom het, Pa – Jakkelien – en vir Freek net so in die Kaap los?”

“Hoe sal ek nou weet?”

Sagie kan nie wag vir middagete nie sodat hy by Mieta self kan hoor wat aangaan. Maar hy maak hom sommer reg om vir Hennerik ook te vra, Jakkelien se pa, nes hy hom op die lande sien.

Na hulle gemelk en brekfis geëet het, stap Sagie en sy pa na waar die werkers reeds besig is.

“Hierdie ding van Jakkelien, Sagrys, ek wil hê jy moet vir Hennerik en Charlot met rus laat daaroor. Vir Mieta-hulle ook.”

“Deshit,” fluister Sagie.

“Ons weet nie wat daar in die Kaap gebeur het nie – dis dalk iets waaroor hulle nie wil praat nie. As hulle uit hul eie iets sê, goed en wel – die een of ander tyd sal die hele vallei seker daarvan weet, maar tot dan los ons hulle uit. Verstaan jy?”

“Ja, Pa,” antwoord Sagie, maar hy verstaan nie; Hennerik-hulle hoef mos nie te antwoord as hulle nie wil nie.

Hulle praat nie weer ’n woord nie, al wil Sagie vir sy pa sê: “Mieta sê Freek verlang na my.” Maar hy doen dit nie.

Die manne is almal vol dinge toe Sagie en sy pa daar aan­kom. Hennerik moet net bontstaan onder die tergery.

“Môre, meneer. Môre, Sagrys.” Byna uit een mond.

Toe sê Hennerik: “Het Mieta vir meneer-hulle gesê Jakke­lien is terug?”

Barend knik.

“Sy’t so gesê, ja,” antwoord Sagie. “Glo skemeraand by Mieta en September aangewals gekom.” Hy wil byvoeg dat sy nie gesê het hoekom nie, maar hy voel sy pa se oë op hom.

“Ha!” laat Hubert hoor, “wals se stêre, man, sy’t omtrent die riel gedans met die aankomslag.”

En een na die ander, asof hulle die woorde geoefen het: “Stóf uit die aarde getrap.”

“In die rondte gedraai dat daar’ie soetkysie van haar dóér swaai.”

“Dan práát ons nog nie eerste van haar rok nie – nóg hoër!”

“En nou nie sommer die soort lapgoed wat Dwarsrivier se kle’meide dra nie, hoor. Of hoe sê ek, manne?”

“Dis hoe sy aangekom het, ja, maar Hennerik hou die hóékom styf onder daar’ie laphoed van hom.”

Barend klap hard op sy hande. “Toe, toe, dis nou genoeg, kom aan die werk!”

“Ditsit, meneer, vertél die klomp ’n slag solat hulle ’n man kan uitlos.”

“En jy ook, Sagrys.” Barend kyk na Sagie.

Terug by die huis haak Barend sy hoed oor die kapstok en gaan badkamer toe. Sagie wag tot hy die deur agter hom toe­maak voor hy by die kombuis inglip. “Mieta?” fluister hy, maar daar is nie antwoord nie. Hy loer deur die sifdeur en sien haar van die wasgoeddraad af aankom, vadoeke teen haar bors aan die opvou. Hy hou die sifdeur vir haar oop.

“Daar’s ’n ding wat ek jou wil vra.”

“Jy kan vra, maar ek weet nie of ek gaan antwoord nie.”

“Jy’t gesê ek weet mos hoe meisiekinders is, maar ek weet nie. Hoe is hulle?”

Eers verstaan Mieta nie waarvan hy praat nie, maar toe lag sy saggies. “Ek dag dis iets anders wat jy wou vra. Nee, jong, al wat ek gebedoel het, is dat baie van onse mense nog nooit in die Kaap was nie, en as ’n meisiekind nou van daar af terug­kom, en sy lyk soos Jakkelien, dan kry sy nie verby ’n huis geloop nie of al die kle’meide sak haar toe en hulle ‘oe’ en ‘aaa’ oor haar rok en wil alles weet wat sy in die stad gesien en gedoen het.”

“O.”

“Nou ja, staan eenkant toe, ek het werk.”

“Daar’s nog ’n ding, Mieta.”

Sy sit die vadoeke op die tafel neer. “Hier kom dit nou,” sê sy.

“Het Jakkelien dan nou vir Freek …” begin Sagie, maar kom nie verder as dit nie, want Barend se voetstappe klink uit die gang op: “Loop was jou hande en gesig dat ons kan eet, Sagrys,” sê hy toe hy in die kombuis kom.

Sagie byt op sy tande en maak soos sy pa gesê het. “Deshit,” sê hy terwyl hy sy gesig was. Hy spits sy ore vir wat in die kombuis gepraat word, maar hy kan geen woord uitmaak nie. Al wat hy uiteindelik wel hoor, is: “Ek is bly, Mieta, jy kan trots wees.”

“Trots wees op wat, Pa?”

“Sê hom tog, om vadersnaam, Mieta, anders is hy weer heel­dag lank pure opgewende grammofoon.”

Mieta glimlag. Sy lyk baie gelukkig. “Freek het sy matriek deur die pos gemaak, Sagrys.”

Sagie slaan sy hande saam. “Swérnoot! Dis onse Freek daai, hè, Pa? Hè, Mieta? Jy’t mos altyd gesê hy sal standerd tien maak – so seker as wat ’n hen se eier nie by haar bek uitkom nie. Net so het sy destyds gesê, Pa.” Sagie lag lekker en loer oor sy wysvinger na Mieta. “Hy moet net nie dink oor hy nou geleerd is hy kan my baas kom staan en wees hier op Greundal nie, gehoor.”

Maar sy glimlag verdwyn toe hy sien hoe sy pa en Mieta na mekaar kyk.

“Wat is fout?” vra hy.

En sy pa antwoord: “Nou sal Freek nog minder rede hê om terug te kom plaas toe, Sagrys.”