Читать книгу Procesy i problemy w realizacji zrównoważonego i trwałego rozwoju w Polsce. Kontekst mikroekonomiczny - Katarzyna Żmija - Страница 4

Dotychczasowe badania i wiedza pozwalają wskazać, że na każdym poziomie, tj. meta, makro i mikro, najważniejszym, a zarazem fundamentalnym problemem współczesnej cywilizacji XXI wieku jest trwanie życia na Ziemi. Zarówno nauka (w tym ekonomia i nauki jej pokrewne w swym nurcie teoretycznym), jak i „praktyka życia” przedstawia to zagadnienie w postaci idei, a zarazem koncepcji zrównoważonego i trwałego rozwoju. Jest on definiowany jako ten, który odpowiada zapewnieniu potrzeb współczesnego pokolenia bez ograniczania możliwości do zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń, jego trwałość wyraża się zaś „trwaniem” w realizacji przyjętego kierunku progresywnych zmian długookresowych. W sposób szczególny idea ta odnajduje swój wyraz w kontekście dostępności zasobów przyrodniczych, których systematycznie ubywa w intensywnym tempie akceleracji współczesnego świata.

Problem zrównoważonego i trwałego rozwoju jest tak naprawdę pytaniem o wartości, o to, co dobre (dlaczego, dla kogo i na jak długo). Można przyjąć, że kwestia fundamentalna współczesnej ekonomii i nauk jej pokrewnych dotyczy – szczególnie w aspekcie empirycznym – „przetrwania i rozwoju” w pierwszej kolejności człowieka/ społeczeństwa, a w następnej kolejności jego „tworów”: od państwa i gospodarki po organizację, jaką jest przedsiębiorstwo.

Historyczna odsłona koncepcji zrównoważonego i trwałego rozwoju nastąpiła z końcem lat 80. XX w., kiedy to tzw. Komisja Brundtland opracowała raport zatytułowany „Nasza wspólna przyszłość”. W raporcie tym wskazano na konieczność zaspokajania potrzeb obecnego pokolenia bez umniejszania szans rozwojowych przyszłych generacji, a realizacja tak sformułowanego celu miała być dokonana poprzez zintegrowane działania w zakresie rozwoju środowiska przyrodniczego, społecznego i gospodarczego w świecie. Pomimo upływu wielu lat od tak określonego celu przez Światową Komisję do spraw Środowiska i Rozwoju nie został on osiągnięty, a wręcz odwrotnie, jak wskazują na to i potwierdzają badania naukowe oraz dane statystyczne, następuje nie polepszenie, lecz pogorszenie jakości życia na Ziemi – w sposób szczególny dotyczy to aspektu środowiskowego, w tym zagadnienia bioróżnorodności. Należy podkreślić, że właśnie aspekt przyrodniczy jest tu fundamentalny, bez niego trudno mówić bowiem o istnieniu pozostałych elementów zrównoważonego i trwałego rozwoju, tj. społecznego i ekonomicznego kapitału – jest on warunkiem sine qua non dla pozostałych.

U podstaw rozwoju zrównoważonego leży konsensus społeczny w najważniejszych kwestiach życia ludzi, tj. społeczeństw w wymiarze globalnym[1]. Jego osiągnięcie wymaga konsekwentnego przestrzegania zasad współżycia ludzi w myśl enwironmentalizmu, tj. zasady tolerancji i synergii. W odniesieniu do pierwszej zasady można uznać, że jej realizacja wiąże się z wolą zachowania pokoju w warunkach przyspieszonej kondensacji środowiska, a szczególnie przyrostu liczby ludności świata, druga zasada jest zaś konsekwencją potrzeby zachowania życia oraz przetrwania gatunku ludzkiego w warunkach postępującej degradacji środowiska przyrodniczego i społecznego.

Uwzględniwszy przedstawiony zarys spojrzenia na problematykę zrównoważonego i trwałego rozwoju, jako cel niniejszej monografii przyjęto przedstawienie zasadniczych procesów i problemów związanych z realizacją tej koncepcji w wymiarze mikroekonomicznym, w kontekście uwarunkowań gospodarki Polski.

Przyjmując tak ustanowiony cel pracy, autorzy monografii wyrażają nadzieję, iż publikacja ta wniesie wkład w dynamiczny rozwój nauk empirycznych i stanowić będzie udaną próbę powiązania ze sobą zarówno celów poznawczych, jak i aplikacyjnych. Ponadto na bazie tak ujętego celu pracy została sformułowana hipoteza główna oraz hipotezy operacyjne. Hipoteza główna (HG) pracy brzmi: „Koncepcja zrównoważonego i trwałego rozwoju stanowi jedną z najważniejszych koncepcji współczesnego dyskursu naukowego ekonomii i nauki o zarządzaniu, a także praktyki gospodarowania na poziomie mikroekonomicznym”.

W pracy zostały także sformułowane następujące hipotezy operacyjne:

HO1: Koncepcja zrównoważonego i trwałego rozwoju w swej istocie może być pojmowana jako dążenie do równoważenia kapitału przyrodniczego, społecznego i ekonomicznego w kontekście przestrzeni do ich realizacji i „trwanie” w obranym kierunku progresywnych zmian długoterminowych, mając na względzie przyszłe pokolenia ludzkości.

HO2: Rozwój myśli naukowej w zakresie ekonomii i nauki o zarządzaniu ukazuje wyraźny kierunek wyłaniającej się potrzeby wieloaspektowego, a zarazem wielopłaszczyznowego wejrzenia na problematykę „rozwoju”, nawet z uwzględnieniem wiedzy z innych obszarów i dziedzin nauki. Za takim holistycznym spojrzeniem, przy uwzględnieniu prymatu równorzędnej przestrzeni dla istnienia kapitału przyrodniczego, społecznego i ekonomicznego, opowiadają się przedstawiciele nurtu zrównoważonego i trwałego rozwoju.

HO3: Pomimo coraz wyraźniej akcentowanej przez różne gremia potrzeby powszechnej realizacji działań w zakresie zrównoważonego i trwałego rozwoju, także na szczeblu mikroekonomicznym, aktualny zakres i skala wdrażania przez przedsiębiorstwa w Polsce tej koncepcji rozwoju stanowi dalece niewystarczającą odpowiedź na współczesne wyzwania cywilizacyjne.

Weryfikacja przyjętych hipotez badawczych została przeprowadzona przede wszystkim na bazie wniosków jakościowych, związanych z przeglądem literatury przedmiotu, oraz wyników badań własnych i wtórnych, w tym na podstawie danych statystycznych wybranych ośrodków badawczo-naukowych i statystyczno-analitycznych, zarówno krajowych, jak i zagranicznych.

W ramach niniejszej monografii podjęto pięć zagadnień dotyczących problematyki zrównoważonego i trwałego rozwoju w zakresie procesów i problemów jego realizacji z uwzględnieniem kontekstu mikroekonomicznego w Polsce, ujętych w postaci poszczególnych rozdziałów.

W rozdziale pierwszym przedstawiono pojęcie oraz odniesiono się do istoty zrównoważonego i trwałego rozwoju. Wskazane zostały ponadto ważniejsze – w zakresie rozwoju myśli o zrównoważonym i trwałym rozwoju – definicje tego pojęcia. Takie ujęcie pozwoliło na ukazanie zarówno podobieństw, jak i różnic w pojmowaniu zrównoważonego oraz trwałego rozwoju przez krajowych i zagranicznych autorów, przy uwzględnieniu kryterium czasowego. W rozdziale pierwszym przybliżono także genezę zrównoważonego i trwałego rozwoju, w tym wybrane, najważniejsze wydarzenia dotyczące działań w tym zakresie.

W rozdziale drugim pracy podkreślono znaczenie rozwoju myśli w odniesieniu do ewolucji teorii ekonomicznych na drodze do zrównoważonego i trwałego rozwoju.

Badania teoretyczne w tym zakresie przyczyniły się do sformułowania – w rozdziale trzecim pracy – wniosku o uznanie zrównoważonego i trwałego rozwoju jako postulatywnej filozofii ekonomii i nauki o zarządzaniu oraz jako ich metaparadygmatu w aspekcie pojmowania idei społecznej[2], jaką jest zrównoważony i trwały rozwój.

Podwaliny teoretyczne z zakresu ekonomii rozwoju oraz dotyczące postulatywnej filozofii ekonomii i nauki o zarządzaniu dały z kolei podstawę do podjęcia rozważań w obszarze nowych podejść i koncepcji zarządzania na rzecz zrównoważonego i trwałego rozwoju, która to tematyka została zawarta w rozdziale czwartym niniejszej monografii. W tej części pracy zaprezentowano: koncepcję organizacji opartych na teorii chaosu, organizacji uczącej się, ciągłego doskonalenia, zarządzania systemowego, a także organizacji zrównoważonego i trwałego rozwoju.

W rozdziale piątym zaprezentowano ściśle mikroekonomiczny kontekst zrównoważonego i trwałego rozwoju oraz scharakteryzowano standardy zrównoważonego i trwałego rozwoju biznesu. Przedstawiono ponadto zasady działania oraz ich realizację na rzecz zrównoważonego i trwałego rozwoju w praktyce przedsiębiorstw. Takie ujęcie tematyki mikroekonomicznego komponentu zrównoważonego i trwałego rozwoju dało możliwość przedstawienia także kierunków działań stymulujących wdrażanie tak pojętego rozwoju w odniesieniu do przedsiębiorstw w Polsce.

W Zakończeniu niniejszej monografii dokonano weryfikacji przyjętych hipotez badawczych oraz przedstawiono główne konkluzje i wskazania wynikające z przeprowadzonych badań.

Autorzy publikacji mają świadomość, iż monografia ta nie wyczerpuje w pełni problematyki realizacji procesów zrównoważonego i trwałego rozwoju, w tym wyłaniających się wyzwań i dylematów współczesnych przedsiębiorstw. Niemniej wypełnia ona pewną lukę na rynku wydawniczym i może stanowić punkt odniesienia do nowych przemyśleń, polemik, analiz, a przede wszystkim krytycznej dyskusji naukowej.