Читать книгу Үһүйээннэр, номохтор - - Страница 2

Гаврил Григорьевич Полушкин. Абый улууһа, Муҥурдаах. 1979 с. 81 саастааҕа.

* * *

Саамай былыргыбыт Дьокуускайтан кэлбит үһү. Биир эмээхсин ыарыыттан күрээн кэлбит үһү. Икки уоллаах. Атынан. Аатын кыайан билбэтим. Эмээхсин эрэ диэн буолар.

ДЬАХТАРДААХ

Таас. Улахан сис оттон. Үрдүгэр оҕолоох таас олорор. Былыргылар омук дьахтара таас буолбут дииллэр. Олорон.

ЭБЭ

Дьон олорбут сирэ эмиэ. Дьэ, Эбэ диэн эһэни ааттыыллар. Харыстаан, куттанан. Эһэ диэтэхпитинэ, иэстиэҕэ диэн буоллаҕа.

Константин Петрович Стручков. Абый улууһа, Ураһалаах нэһилиэгэ. Баатылыы ууһа. 1979 с. 68 саастааҕа.

КООК ТИИЛЭЭБИТ

Биһиэхэ былыр эһэни ааттыыллар коок диэн. Тиилээһин диэн батыйанан өлөрүү. Арҕаҕыттан. Коок диэн харыстаан ааттыыр ааттара. Аньыырҕаан.

Николай Васильевич Ефимов. Абый улууһа, Абый нэһилиэгэ. 1979 с. 77 саастааҕа.

* * *

Абый күөлүн туһунан. Абый диэн киһи аата диэн. Ол гынан баран, онтукалара омук диэн ааттыыллар этэ. Эбээн. Или Айыы диэн киһи эбитэ дуу? Эбээн тыла айыы диэн үчүгэй диэн тыл. Оччоҕо айыыны Абый диэбиттэрэ буолуо диэн саҥалаахтар этэ.

Николай Николаевич Черемкин (1922). Абый улууһа, Абый нэһилиэгэ. 1986 с. суруйбутум.

* * *

Ол киһи Абый да диэн ааттааҕа биллибэт. Баҕар, Аабый да диэн буолуон сөп. Кыргыс үйэтин саҕана буоллаҕа. Сахалартан куотан иһэн, улахан алааска турар таалаҕа олорбут. Алаас илин өттүгэр. Таала үрдүгэр олорбут. Ол гынан баран: «Бу сир Абый диэн буоллун», – диэбит.

Светлана Стручкова. 1960-с сс. Бүлүүтээҕи педучилищеҕа I кууруска үөрэнэ сылдьан суруйбут.

АБЫЙ

Мин олорор сирим аата Абый. Бу аат хайдах үөскээбитэй диир буоллахха, миэхэ Чуука эмээхсин (толору аатын билбэппин) маннык кэпсиир: «Урут Абыйга онон-манан эрэ аҕыйах дьиэ баар үһү. Киһитэ-сүөһүтэ отой аҕыйах эбит. Манна аан бастаан, ким да суоҕуна, биир эбээн үктэммит. Аата Абый диэн эбит. Кини манна наһаа өр олорбут. Күн тура-тура бултуу тахсар үһү. Ол саҕана булт хара баһаам үһү. Онтон, өлбүтүн кэннэ, олорбут балаҕанын Абый Балаҕана диэн ааттаабыттар. Кэлин уһаан-тэнийэн бөһүөлэги эмиэ Абый диэн ааттаабыттар».

ХАРА МАС

Биирдэ хонуу устун маҕан аттаах киһи сиэллэрэн испит. Табахтаах эбит. Табаҕын тыа кырыытыгар элитэн кэбиспит. Чочумча буолан баран уот сыта биллибит. Буруо тахсыбыт. Сотору буолаат, уот улааттар улаатан, тыаны бүттүүн салаан барбыт. Дьон көрөн, бары умуруора сатаабыттар. Хас да күннээх түүнү быһа уоту утары охсуһан, кыайбыттар. Мастара бары хоруоран хаалбыттар. Онтон ыла бу дойдуну Хара Мас диэн ааттаабыттар.

ЫЛБАТ

Бу наһаа кыра, ол гынан баран наһаа дириҥ күөл. Бу күөл туһунан маннык кэпсииллэр. Биир киэһэ биһиэхэ элбэх ыалдьыт муһунна. Аһаатылар. Биһиги, оҕолор, утуйдубут. Арай мин сытан иһиттэхпинэ, ийэм кэпсээн унаарытар: «Биирдэ бу күөлгэ биир дьахтар, оҕотун көтөҕөн баран, ууга киирэн испит. Оҕотун күөл кытыытыгар туруорбут уонна далаһаҕа солуурчаҕар уу баһа киирбит. Төннөн тахсан иһэн көрө түспүтэ, оҕото суох эбит. Арай ууга ии тахсан кэлбит. Дьахтар, оҕото ууга түспүтүн билэн соһуйан, куттанан, эмиэ ууга киирэн, хаһыытыы-хаһыытыы үөскэ киирэн испит. Ууга түһэн хаалбыт. Бу хаһыыны истэн, ойуун сүүрэн кэлбит уонна күөлү тула сүүрэ сылдьан тугу эрэ ботугураа да ботугураа буолбут. Кини күөлү кими да ылыма, өлөрүмэ диэн көрдөспүт. Кыраабыт. Ол иһин бу күөлү Ылбат диэн ааттаабыттар.