Читать книгу Яхьядынъ яшав бактысы. Жизненная судьба Яхьи - - Страница 5

«Аьлиге дейим сосы аьел, сосы тукым, онынъ оьркени Эркин-Юрт авылына кайдан келгенин коьп авылшылар билмейдилер. Кайдай болса да сосы аьелдинъ бир сыры бар!» – деген эди авыл яшавшыларынынъ бириси. Олардынъ айтувына коьре, сосы аьелдинъ ызы бизим Орак авылында озган оьмирдинъ кыркыншы йылларыннан басланады. Авыл яшавшысы, ясы уьйкенлердинъ бириси, Асан Абишевтинъ айтувына коьре, сосы авылга кыркыншы йыллардынъ ишинде, биревге де белгисиз болмаган бир аьлемет аьел коьшип келеди. Узын бойлы, шарклы, кара-боран шашлы, каслары ампатадай кыйылган, турган турмысы эм сыпаты каты суслы аьдем, ян досы ман келип, авылдынъ Кобан сувы бойы ман тизилген орамлардынъ бирисинде орынласкан бир ямпик манъгазыга (аьвелги Василий Алексеевич Соколовтынъ азбарында) келип кирген эдилер. Айтаягым, В. Соколов сол юртты сосы аьелден сонъ алып кирген. Бу аьдем яс аьдем тувыл эди. Орта ясындагы аьдемнинъ ян досы баска миллет экенин конъысылар онынъ соьйлеген соьзиннен анълаганлар. Эр киси мен де, конъысылар ман да, сосы кыскаяклы орыс тилинде соьйлейтаган эди. Ама эр киси бир аьлемет болып соьз арасында «э-э», – деп, тап бир шеркеш, яде шешендей болып соьйлейтаган эди.

Коьп аьдемлерге эр киси де, онынъ ян досы да ашык сырын шешип айтпайтаган эдилер. Ама эр киси ногайлар ман ногайша да соьйлейтаган эди. Бир хыйлы заманга дейим, авылшылардынъ сынавларына коьре, бир инсан да олардынъ аьелинде бала бар деп билмегенлер. Не уьйде де, яде азбарда да, бала сеси шыкпайтаган эди. Аьелдинъ уьйкени авылга темир йол тартылган йылларда бир кайта келип кеткен эди. Авылшылар оны коьре калганлар.

Ама айкаспага амаллары болмаганлар. Сосы аьдемнинъ аты Рамазан болган. Ол авылдагы темир йолдынъ станциясында ислейтаган эди. Ким биледи, йогардан темир йолшылар йиберген болмага да болады оны Орак авылына. Бир инсан да сол затты билмейдилер. Неге десенъ, Рамазан авылшыларга оьз яшавы акында хабарламаган. Тек конъыслары сынап билгенлер. Авылда сосы эр кисидинъ Кеусар деп карындасы бар эди, ол авылдынъ тоьменлигинде, Кобан бойындагы орамлардынъ бирисинде, яшайтаган эди. Окын-секинде Рамазан карындасынынъ эсигин ашып келетаган эди. «Конъыслардынъ айтувына коьре, ол бир намыслы, сабыр, аьдетли эм ногайларда болмаган бир аьлемет кылыгы бар аьдем эди», – деп эскерген мага коьп йыл артта Шамшура-абай. Онынъ айтувына коьре, Рамазан карындасына сонда ок бир де эсигин ашып келмейтаган эди. Ол аьр заман оьз карындасына бараяктан алдын, ногай айткандай, атлы йиберетаган болган.

Суьйтип ога бир-эки юмадан келеегин билдиретаган эди. Келсе де, карындасынынъ яшавын, аьлин сорап, бир хыйлы заман онынъ касыннан таймай олтыратаган эди. Бир аьдем де олардынъ не зат акында соьйлейтаганын билмейтаган эди. Неге десенъ, олар шеркеш тилинде сырласатаган эдилер. Сосы Кеусардынъ уьш аьвлетлери бар эди. Бир-бирине аркав-яркав болып, олар кайдай да бир бавырмалы эдилер бала заманда. Аналарынынъ бергенине канагат этип, разы болатаган эдилер. Сеслери де шыкпайтаган балалар болганлар. Кыскаяклыдынъ оьзине карасанъ, кайдай да бир залым, порт болып соьйлейтаган кылыгы бар эди.

Конъыслардынъ айтувына коьре, сосы кыскаяклы яшавында бек кыйналган. Ашлыктынъ да, сувыктынъ да, кавгалардынъ да азабын шеккен аьдем эди ол. Ильяс Джумалиевтинъ айтувына коьре, сосы кыскаяклы бала шагында бир бай мырзалардынъ кызлары болган. Аьелде онынъ атасы оьлгенде, оны асырамага сол мырзадынъ баласы болмаган иниси алган. Ильястынъ айтувына коьре, Кеусарды атка олтыртып, колларын, мойнын алтын, куьмис билезиклерге толтырып, сав мырзадынъ байлыгы ман, куллары ман, таьвкелери мен, авлада болган маллары ман да оьз буйрыгы ман карамага сенген эди. Кеусардынъ айткан-айтканы толтырылып турган. Онынъ аьр бир тилегин ерге туьсирмей нагашакасы битирип турган. Суьйтип суьйген ол сосы кызалакты.

Карамурзайда яшаган йылларында олардынъ аталары Батал-аьпенди бек айтувлы аьдем болган деп, айтадылар карамурзайшылар. «Баьленше туьрли калалардан, авыллардан кайдан тек келмейтаган эди аьдемлер сосы аьпендиге. Ол авырган аьдемлерди оьзинше Куран окып эмлеп те билетаган эди», – деп мага хабарлаган эди Ильяс-акай. Сонъ, мен Карамурзай авылына ювыкларыма, Магомет Кастаовтынъ улы Хамзат-заваллы (яткан ери еннетли болсын) уьйленген заманда тойга барганымда, Магомет етип мени бир авылдынъ кырына аькелди де: «Мине, караш, сосы кайын терекке, бу юз йыллык терек. Оьзи десенъ, кайдай юван! Сосы терекке сизинъ уьйкен атанъыз Батал-аьпенди каты авырыган, дув берли болган аьдемлерди аькелип байлайтаган эди. Бир турган турмысы ман касына келип, колындагы коьннен ийирилген сыбырткысы ман ышкынтып кететаган эди. Баьри ювыкларына, кардаш-кавымларына касына барманъыз деп айтатаган эди. Сол дувлаган аьдемлер ызында койдан да ювас болып уьйлерине кайтатаган эдилер. Баьленше йылдан сол аьдемлердинъ аьеллери кайтарадан Карамурзай авылын йоклап, аьпендиге келип разылыкларын билдирип кететаган эдилер», – деди мага Магомет-акай.

Тамакаев Баталдынъ улы Рамазан (… – 1947 йыл)