Читать книгу Непамяркоўныя - Леанід Маракоў - Страница 5

Платон апрытомнеў у камеры. Балела, ішла кругам галава. Паспрабаваў устаць, але не змог. Боль маланкай пранізаў цела. Застагнаў, апусціў галаву на падлогу. Глядзеў на шэрую голую сцяну, намагаўся ўспомніць, што ж адбылося за гэтыя апошнія некалькі гадзін.

…Ён зноў у сваёй дваццаць чацвёртай. Ляжыць пластом. Відаць, яго білі і пасля таго, як страціў прытомнасць. Следчыя рызыкавалі: верхавод контррэвалюцыянераў мог захлынуцца сваёй жа крывёю. «Напэўна, і захлынаўся», – Платон перавёў позірк на руку. Набрынялы крывёю абшлаг кашулі яшчэ не высах, і Платон скалануўся: учуў саладжавы пах, якога так баяўся ў дзяцінстве – ад убачанай кроплі крыві яму рабілася блага. А зараз ад яе паху апрытомнеў, ажыў. Ажыў ад болю, які запаланіў усё яго змардаванае, скалечанае цела.

Платон ляжаў і глядзеў на абрыдлыя шэра-брудныя сцены. Там, за сценамі, – воля. Сонца і прастора. А тут – смурод і шэрая імгла. А галоўнае – яго недабітая, непагашаная памяць, якая да таго ж мае зусім непатрэбную ўласцівасць самаўзнаўлення. Яна не проста не дае забыцца, зноў і зноў вяртае яго ў пекла мінулага, адкуль ён, здавалася, нарэшце выйшаў. Яна куды больш падступная. Памяць дзеіць насуперак яго жаданню. Ён не хоча і ўсё-ткі намагаецца ўспомніць, што было з ім учора, а можа – усё яшчэ сёння, у гэтую доўгую восеньскую ноч.

Следчыя стараліся. Пэўна, падціскалі тэрміны. Магчыма, і нервы здалі. Падследны ўпарта маўчаў, і ім замігцеў рэальны шанец самім трапіць у камеры.

Стажор пераміргнуўся са сваім настаўнікам Быхоўскім і ззаду ўдарыў Платона нагой па пячонцы. Падследны ўтрымаўся, але адчуванне, што з яго цела вырвалі кавалак мяса, заставалася да гэтай пары. Падбадзёраны пахвалою Быхоўскага: «Мастак!», стажор дадаў Платону размашыстым справа. Патрапіў куды меціў: нос у Платона захрабусцеў.

Пераноссе было перабіта, і ненавісны з маленства пах крыві затуманіў свядомасць.

Тады ён знепрытомнеў першы раз.

Дзесьці ўжо не тут Платон усвядоміў, як добра яму і спакойна. Але адысці ў немату яму не далі. Вядро з вадою стаяла ля акна нездарма. Забіваць прыгаворанага не збіраліся. Тым больш цяпер. Яны ажывілі Платона, адцягнулі ў кут і прыхінулі да сцяны.

– Давай драматурга. Няхай хоць раз сам возьме ўдзел у канцэрце. Гледачом будзе гэты герой, а мы – сціпла, артыстамі. – І следчы са стажорам зарагаталі.

Калі прывялі першага народнага, Платон яго адразу не пазнаў. Не жывы класік, а жывы нябожчык. На збітым да чарнаты твары блішчэлі чырвоныя ад лопнутых сасудаў вочы. Некалі прыгожая цёмна-русая чупрына ператварылася ў шэрую капу саломы. Народны глядзеў і не бачыў Платона. Ці бачыў ён наогул што-небудзь? Здаецца, яго найбольш займала адчыненае акно за спінай следчага. Платон зразумеў, пра што думае драматург.

Быхоўскі нібы прачытаў думкі старога і пачаў пасяброўску.

– Сядай, Іосіфавіч, не бянтэжся.

Стажор памкнуўся быў зноў паказаць сябе, дапамагчы дзеду сесці – паўтарыць свой ужо адпрацаваны, як ён лічыў, удар, але следчы позіркам спыніў яго.

«Як сабака, – падумаў Платон, – без слоў разумее. Добрую змену сабе Быхоўскі падрыхтаваў».

– Дык вось, – з той жа здзеклiвай прыязнасцю працягваў следчы, – твая надзея, тваё заўтра, твой красунчык Платон красунчыкам ужо не будзе. Дый ці справядліва гэта? Паглядзі на мяне. Усё жыццё, з дня ў дзень, служу барацьбе за святую справу – і на табе: «нос картошкой, хрен гармошкой, уши торчком». Жанчыны нават кветкі баяцца ад мяне прымаць. Несправядліва неяк у нябёсах размеркавалі. Цяпер усё будзе інакш, па справядлівасці. Твайму красунчыку, думаю, дзеўкі перастануць надакучаць. Глядзіш, з галадоўлі і нас, убогіх, заўважаць… Максімыч, – звярнуўся Быхоўскі да вучня таксама па бацьку, – заснуў, ці што? Запрасі дзеда прысесці.

Стажор зразумеў, чаго ад яго хочуць, але не разлічыў: народны праляцеў міма табурэткі і ўпаў грудзьмі на стол Быхоўскага.

– Ай, Максімыч, – дакорліва сказаў той, – малады, а з нервамі не ўсё ў парадку. – І, ссоўваючы старога на табурэтку, ужо ў адрас Платона дадаў: – А ты, маўчун, глядзі і запамінай, як праз цябе – толькі праз цябе! – пакутуе твой бог, твой настаўнік!

Зноў вачыма Быхоўскі падаў знак стажору – той умомант вырваў табурэтку з-пад народнага артыста і, перш чым стары грымнуўся на падлогу, паспеў ударыць яго нагой у спіну. Натхнёны поспехамі Максімыча, кінуўся да народнага і следчы. Але раптам наткнуўся позіркам на здранцвелага ў куце Платона і, нібыта апамятаўшыся, адапхнуў раз’юшанага стажора:

– Кліч Ігната з хлопцамі. Можа, у маўчуна пасля «ластаўкі» развяжацца язык.

Праз колькі хвілін у кабінет убеглі трое.

– Гэтага, што ў куце залёг? – спытаў першы з іх – Ігнат. Следчы адмоўна хітнуў галавой.

– Старога? – паказаў Ігнат пальцам. – Ён жа загнецца. – Але сутыкнуўся з жорсткім поглядам следчага і кіўнуў: – Зробім!

Адзін са спецыялістаў па «ластаўцы» ўдарыў старога кулаком у жывот, а другі схапіў за сівыя валасы і пацягнуў яго галаву да ног. Пачуўся хруст.

У Платонавых вачах паплыў туман. Ён яшчэ бачыў, як на цела, сагнутае падковаю, паставілі крэсла і стажор, задаволены тым, што сцяміў, куды трэба сесці, заўсміхаўся. Стары хрыпеў. Калі следчы ступіў да яго і адвёў для ўдару нагу, Платон прашаптаў:

– Звяругі!

На здзіўленне, ягоны шэпт пачулі адразу.

Паднятая нага рэзка апусцілася. Яшчэ праз імгненне следчы апынуўся каля Платона і з ходу замалаціў нагамі па ім – то правай, то левай. Лупіў і хрыпеў:

– Мала табе было, мала?! Ну дык зараз дастане! Трымай, нацдэмаўскі вырадак, трымай!

Спыніўся, толькі калі ўбачыў, што падследны на ўдары не рэагуе – нават не ўздрыгвае. Быхоўскі плюнуў, перавёў дых і са злосцю рыкнуў на спецыялістаў па «ластаўцы»:

– Чаго вылупіліся?! Ламайце гада!

І яны зламалі. Зламалі народнаму хрыбетнік. Але Платон гэтага ўжо не бачыў.

Ён ляжаў нерухома. Ён зноў адыходзіў туды, дзе шмат святла і сонца. «Дзякуй Богу, – выдыхнуў ледзь чутна. – Канец. Цяпер – на волю, да сваіх».

Платон не ведаў, што гэта быў яшчэ не канец. Канец надыдзе апоўначы, калі яго павалакуць на расстрэл. Апошняе, што ён пачуе ў сваім трыццацічатырохгадовым жыцці, будзе бурчанне ката, які агрызнецца на аднаго з наглядчыкаў:

– Ты ж плёў, што ён да ночы сканае! Ну і сука!

Кінутыя ў камеру глыбокай ноччу двое з апошняй партыі арыштаваных «контррэвалюцыянераў», як і шмат хто з навічкоў, лічылі, што апынуліся тут выпадкова. Напісаны імі ў сааўтарстве верш «Першы снег» нядаўна надрукавала адна з цэнтральных газет. Гэта было прызнанне! І хлопцы не сумавалі: удзень усё высветліцца, стане на свае месцы, і іх выпусцяць. Яны падбадзёрвалі сябе анекдотамі, жартавалі.

Чакалі раніцы.

Але да ночы скончыліся і анекдоты, і жарты. Душы запаланіў сум, а неўзабаве і хандра.

Нарэшце пачало віднець. Паволі перад імі на сцяне праступалі, праяўляліся напісаныя крывёю словы.

«Людзі, даруйце, калі чым вінаваты перад вамі. Гісторыя яшчэ скажа праўду пра нас. Платон Галавач».

Двое навічкоў не верылі сваiм вачам. Вачам не верылі, а душою разумелі: нічога не высветліцца, не стане на свае месцы, іх не выпусцяць. Ніколі. «Першы снег» для іх будзе апошнім.

Ачуліся ад бразгату цяжкіх жалезных дзвярэй.

– На выхад! – скамандаваў канваір.

Двое маладых паэтаў ішлі не на допыт – у вечнасць.

Вечная памяць бязвінна загубленым. Вечны праклён іх кђтам.