Читать книгу Trudny czas dojrzewania - Louise Hayes - Страница 8

Wstęp

Młodość budzi się ku pragnieniom. Ciało się wzmacnia, a niebezpieczny, lecz piękny świat kusi. Tego samego dnia mogą dojść do głosu silne i zupełnie przeciwstawne uczucia: miłość i samotność, poczucie wolności i poczucie ograniczenia, podekscytowanie i lęk, pewność siebie i zwątpienie we własne możliwości.

Najważniejszą przyczyną cierpienia ludzi, bez względu na wiek, jest prawdopodobnie oczekiwanie, że życie przyniesie nam same pozytywy i żadnych negatywów. Pragniemy sukcesów, ale nie chcemy ponosić ryzyka porażki. Pragniemy bliskich relacji, ale nie chcemy ryzykować odrzucenia. Nie uznajemy, że ryzyko jest nieodłącznym elementem zarówno sukcesu, jak i bliskości. Wykluczając negatywy, tracimy szansę na doświadczenie pozytywów.

To samo pragnienie oddzielenia pozytywów od negatywów cechuje nasze relacje z młodymi ludźmi. Uwielbiamy ich żarliwość, ale nie chcemy, żeby byli „zbyt emocjonalni”. Podobają nam się ich kreatywność i ciekawość świata, ale wolelibyśmy, żeby za dużo nie ryzykowali. Chcemy, żeby budowali pozytywne relacje, ale nie akceptujemy tego, że nas od siebie odsuwają i ulegają presji rówieśników. Cóż więc robimy? Próbujemy ich kontrolować, zapobiegając ich emocjom („Nie chcesz się przecież tak czuć”), ograniczając ich możliwości eksplorowania („Nie chcesz tam iść”), zachęcając ich do porzucenia chwili obecnej („Musisz myśleć o swojej przyszłości”) i próbując wywierać na nich wpływ („Słuchaj mnie, a nie swoich przyjaciół”).

Oto podstawowe założenie przyjmowane w tej książce: próby ścisłego kontrolowania młodych ludzi są przyczyną niezgody, buntu i poczucia nieszczęścia wszystkich zainteresowanych. Rozwiązanie tego rzekomego problemu polega na uznaniu, że problem nie leży w młodych ludziach. Pasja, poszukiwanie nowości, eksploracja i zaangażowanie w relacje z rówieśnikami mogą stać się źródłem ich siły, jeśli tylko nam uda się stworzyć im odpowiedni kontekst.

W tej książce pokażemy ci, jak wykorzystywać naturalne skłonności młodych ludzi zamiast je zwalczać. Przedstawimy praktyczne teorie i elastyczne interwencje, które pozwolą ci okiełznać nastoletnią energię i tak ją ukierunkować, by służyła rozwojowi młodych osób. Znajdziesz tu wskazówki dotyczące oddziaływań indywidualnych i wyjaśnienia, jak dostosować poszczególne strategie do większych grup czy środowiska klasy szkolnej.

Podstawy naszego podejścia

Opracowaliśmy prosty, aczkolwiek bardzo skuteczny model pracy z młodzieżą, który nazwaliśmy DNA-V. Opiera się on na założeniach kontekstualnej nauki o zachowaniu, której filozoficzne podstawy obejmują funkcjonalny kontekstualizm, a która w warstwie naukowej czerpie z zasad teorii ewolucji (zmienność, selekcja i utrzymanie zdobytych cech w celu adaptacji), zasad warunkowania sprawczego (uczenie się kierowane zależnościami^[1]), teorii ram relacyjnych (język i poznanie) oraz terapii akceptacji i zaangażowania (uważność w praktyce i zmiana zachowania). Nasz model uwzględnia również praktyczną wiedzę na temat wzrostu i rozwoju płynącą z prowadzonych w szkołach interwencji opartych na założeniach psychologii pozytywnej. Wiele opublikowanych badań wskazuje, że interwencje z zakresu terapii akceptacji i zaangażowania (Hayes, Strosahl i Wilson, 1999) sprawdzają się w przypadku takich problemów klinicznych, jak zaburzenia lękowe, depresja, zaburzenia odżywiania i uzależnienia (Hayes, Boyd i Sewell, 2011; Ruiz, 2010, 2012), natomiast psychologia pozytywna jest skuteczna w pracy z grupami nieklinicznymi (Merry i in., 2011). Teoretyczne podstawy naszego podejścia zostały szczegółowo omówione w rozdziale 1 i przywołane ponownie w rozdziale 13, w kontekście praktycznych zastosowań.

Model DNA-V wskazuje, jak można pomóc młodym ludziom rozwijać mocne strony, wykorzenić nieprzydatne nawyki umysłowe i pokonać zwątpienie w siebie, żyć pełniej w chwili obecnej oraz dokonywać wyborów, które pozwalają w pełni realizować własny potencjał.

Zagadnienia poruszane w książce

W rozdziale 1 opisujemy model DNA-V i wyjaśniamy pochodzenie jego nazwy. Jednak już teraz chcielibyśmy podkreślić, że skrót DNA w nazwie modelu ma także znaczenie metaforyczne. Przypomina, że wszyscy zbudowani jesteśmy z tej samej podstawowej materii oraz że każdy młody człowiek może w pełni wyrazić swój potencjał, jeśli otrzyma odpowiednie wsparcie i wskazówki.

Książka składa się z dwóch części, poświęconych umiejętnościom podstawowym i zaawansowanym. Część 1 (rozdziały 1–7) zawiera informacje na temat trzech fundamentalnych elementów modelu DNA-V. Skrótowiec DNA wskazuje na trzy umiejętności, do których odnoszą się metafory: odkrywcy (ang. discoverer), nawigatora (ang. noticer) i administratora (ang. advisor), a które służą podejmowaniu działań zgodnych z wyznawanymi wartościami (ang. values). Jak pokażemy, młodzi ludzie często zmagają się z trudnościami, jeśli brakuje im tych umiejętności lub jeśli nie są w stanie elastycznie poruszać się między wskazanymi obszarami, gdy sytuacja wymaga zmiany. Interwencje omówione w części 1 doskonale nadają się do wykorzystania w pracy indywidualnej lub grupowej bądź w ramach zajęć szkolnych. Rozdziały od 2 do 7 kończą się ćwiczeniami, które ułatwią nauczanie poszczególnych umiejętności. Z kolei omówienia i konceptualizacje przypadków pozwolą lepiej zrozumieć teorię w kontekście pomagania młodzieży.

Część 2 (rozdziały 8–13) zawiera rozszerzone informacje na temat podstawowych umiejętności DNA. W rozdziałach 8, 9 i 10 pokazujemy, jak wykorzystać model DNA-V, by pomóc młodym ludziom wypracować nowy stosunek do samych siebie. Następnie, w rozdziałach 11 i 12, przechodzimy do budowania silnych sieci społecznych. Na koniec, w rozdziale 13, podpowiadamy, jak zostać ekspertem od stosowania modelu DNA-V.

Wskazówki zawarte w obu częściach książki pomogą ci ocenić poziom umiejętności DNA nastolatka, zaplanować interwencje dopasowane do jego przypadku i przeprowadzić odpowiednie ćwiczenia. W książce znajdziesz też scenariusze rozmów pozwalające szybko przystąpić do pracy – sugestie dotyczące prezentacji poszczególnych koncepcji, metafor, ćwiczeń i tak dalej. Możesz bez trudu dopasować je do indywidualnych potrzeb młodych osób, z którymi pracujesz. Książka zawiera także pomocne materiały, w tym formularz konceptualizacji przypadku, formularze potrzebne do ćwiczeń i wizualne metafory głównych elementów modelu (dostępne też – w języku angielskim – na naszej stronie www.thrivingadolescent.com). Korzystaj z nich tak elastycznie jak ze scenariuszy. Nie są to sztywne, niezmienne wzorce, a jedynie narzędzia pozwalające podkreślić kluczowe aspekty sugerowanych interwencji. Początkowo możesz używać ich w zaproponowanym przez nas kształcie, a później, w miarę jak będziesz coraz lepiej poznawać model, traktować je jako wskazówki pamięciowe pomagające prowadzić rozmowę. Możesz także opracować własne formularze, dopasowane do twojego stylu i warunków pracy.

Na naszej (anglojęzycznej) stronie internetowej znajdziesz też materiały audio i wideo, które możesz przekazać młodym osobom lub wykorzystać wspólnie z nimi, między innymi ćwiczenia uważności i animacje.

Radykalnie nowy sposób układania relacji z młodzieżą

Młody człowiek, którym kiedyś byłeś, jest wciąż w tobie obecny, jest częścią ciebie. Jesteś tą samą osobą, która kiedyś chodziła do szkoły, martwiła się klasówkami, bawiła się na boisku szkolnym, nawiązywała przyjaźnie oraz starała się być fajna i pasować do otoczenia. Twój wewnętrzny nastolatek wciąż do ciebie mówi.

Nasza książka nie traktuje tylko i wyłącznie o interwencjach stosowanych w pracy z młodymi ludźmi, ale także o tobie i twoim stosunku do młodzieży. Proces uczenia się zachodzi w obie strony. Nie tylko my uczymy młodych, ale także oni uczą nas – albo przypominają nam o pewnych sprawach. Przypominają nam choćby o tym, jak ważne jest podejmowanie ryzyka, szukanie nowych rozwiązań, pielęgnowanie pasji, nawiązywanie nowych przyjaźni, posiadanie ideałów oraz eksplorowanie budzącego podziw i szacunek świata. Wielu z nas, dorosłych, utraciło witalność charakterystyczną dla młodości; utknęliśmy w pułapce codzienności, bezmyślnie i w pośpiechu przechodzimy od jednego zadania do drugiego. Dokąd tak pędzimy? Dlaczego jesteśmy tak zmęczeni? Młodzi ludzie mogą pomóc nam na nowo odkryć w sobie energię i ciekawość świata.

W tej książce zrywamy z tradycyjnymi sposobami traktowania młodych ludzi – z mówieniem im, że powinni podporządkować się regułom rządzącym światem dorosłych, że mają okazywać szacunek i rozwijać samokontrolę, że „bezwzględnie muszą podjąć właściwą decyzję, inaczej zmarnują sobie życie”. Dzieci i nastolatki często słyszą od nas, że wszystko, co ważne, zacznie się w ich życiu po skończeniu szkoły lub studiów, gdy rozpoczną karierę zawodową i staną się odpowiedzialnymi dorosłymi. W ten sposób możemy nieświadomie przekonać je, że ich życie polega głównie na czekaniu. A z powodu tych licznych komunikatów na temat ograniczeń ciało młodego człowieka przepełnione jest tęsknotą – aż do bólu pragnie doświadczać świata znajdującego się poza domem i poza murami szkoły, z wszelką ekscytacją i z wszelkim ryzykiem, jakie temu towarzyszą. Nic dziwnego, że młodzi ludzie tak często odwracają się od dorosłych, którzy każą im nie ruszać się z miejsca, i zwracają się w stronę rówieśników, których towarzystwo gwarantuje zabawę, przygodę i miłość.

Nasza książka pomoże ci autentycznie docenić młodzież i uszanować jej ważną rolę w społeczeństwie. Rozpoczyna się od odrzucenia założenia, że młodzi ludzie mają problemy, które dorośli muszą rozwiązać. Pracując z młodymi ludźmi, nie staramy się sprawić, żeby stali się doroślejsi. Nie uczymy ich, że muszą poczekać, aż skończą szkołę, by zacząć żyć, wywierać wpływ, odczuwać radość i budować prawdziwe relacje. Wierzymy, że oni podobnie jak my już uczestniczą w ważnej podróży przez życie.

Dlaczego tak często w naszej książce zwracamy się

bezpośrednio do czytelnika?

Typowa książka poświęcona oddziaływaniom w jakimś obszarze skupia się przede wszystkim na tym, jak stosować opisywane techniki w pracy z klientem. My także zwracamy na to uwagę, ale w nietypowy sposób. Bardzo często najpierw wyjaśniamy, jak omawiane zasady odnoszą się do ciebie, do twojego życia, a dopiero potem pokazujemy, jak stosować je w pracy z młodymi ludźmi.

Teoria leżąca u podstaw naszej książki zakłada, że choć światy ludzi młodych i dorosłych mogą się od siebie radykalnie różnić, to przyczyny cierpienia, które dotyka jednych i drugich, są takie same. Wszyscy cierpimy z powodu skłonności do martwienia się o przyszłość, do roztrząsania zdarzeń z przeszłości i do wikłania się w osądy dotyczące nas samych oraz innych ludzi. Wszyscy powinniśmy znaleźć sposób na pogodzenie się ze sobą i ze światem.

Chcemy pokazać, że zmagania młodych ludzi są charakterystyczne dla etapu ich rozwoju, ale jednocześnie uniwersalne, typowo ludzkie. Uważamy, że najlepiej służy temu zaprezentowanie zagadnień poruszanych w tej książce z trzech różnych punktów widzenia:

• punkt widzenia „my” – zwracamy się bezpośrednio do ciebie jako takiego samego człowieka jak my, podkreślając, w jaki sposób omawiane przez nas zasady odnoszą się zarówno do ciebie, jak i do młodych osób;

• punkt widzenia zanurzony w doświadczeniu – prezentujemy krótkie historie z życia młodych ludzi, aby umożliwić ci zanurzenie się w ich świecie społecznym i emocjonalnym, a także pomóc zrozumieć ich nadzieje i zmagania;

• punkt widzenia praktyka – przedstawiamy jasne instrukcje dotyczące stosowania modelu DNA-V w pracy z młodzieżą.

W pracy z młodymi ludźmi wspaniałe jest to, że nie da się nawiązać z nimi kontaktu, dopóki nie nawiąże się kontaktu z samym sobą. W tych krótkich momentach, gdy udaje ci się dotrzeć do zmagającego się z trudnościami nastolatka i pomóc mu zrozumieć, co to znaczy być człowiekiem oraz doświadczać myśli, uczuć i wyzwań, poznajesz także własne człowieczeństwo. Uczysz się akceptować wszystkie aspekty swojej osoby. Kiedy uczysz się reagować na własne porażki ze współczuciem dla siebie, rozwijasz w sobie zdolność do przekazania tej umiejętności młodym ludziom. Jeśli będąc o krok od odkrycia czegoś nowego, zintensyfikujesz swoje wysiłki i zdecydujesz się opowiedzieć po stronie młodych, to pomożesz im przyjąć podobną postawę i opowiedzieć się za czymś, co jest dla nich ważne. Odbędziecie tę podróż razem, wspólnie wejdziecie w życie z odwagą i pełną świadomością, mogąc przeżyć je w niezwykły sposób.