Читать книгу Ludzkie działanie - Ludwig Von Mises - Страница 66

Ilościowego podejścia do zagadnień ekonomicznych nie wolno mylić z metodami ilościowymi stosowanymi w badaniu problemów związanych ze zdarzeniami fizycznymi i chemicznymi w świecie zewnętrznym. Specyficzną cechą kalkulacji ekonomicznej jest to, że nie jest ona oparta na mierzeniu ani w żaden sposób związana z niczym, co można by nazwać mierzeniem.

Proces mierzenia polega na ustaleniu liczbowego stosunku przedmiotu do innego obiektu, a mianowicie jednostki miary. Ostateczną podstawą pomiaru są stosunki przestrzenne. Za pomocą jednostki zdefiniowanej w odniesieniu do rozciągłości można mierzyć energię oraz potencjał, tkwiące w czymś możliwości wywołania zmian w innych rzeczach i relacjach, a także upływ czasu. Wskazówka urządzenia pomiarowego wskazuje bezpośrednio pewną relację przestrzenną, a tylko pośrednio inne wielkości. Pomiar zakłada niezmienność jednostki. Jednostka długości jest niczym skała, na której opiera się wszelki pomiar. Przyjmuje się, że człowiek nie może nie uznać jej za niezmienną.

W ostatnich dziesięcioleciach nastąpiła rewolucja w tradycyjnym systemie epistemologii fizyki, chemii i matematyki. Jesteśmy w przededniu zmian, których zakresu nie możemy przewidzieć. Niewykluczone, że przyszłe pokolenia fizyków będą musiały zająć się problemami w pewnym sensie podobnymi do zagadnień, którymi musi zajmować się prakseologia. Być może naukowcy ci będą zmuszeni porzucić koncepcję, że istnieje w świecie jakaś rzecz niepodlegająca wpływowi kosmicznych zmian, której obserwator może użyć jako standardowej miary. Bez względu na to, co przyniesie przyszłość, logiczna struktura pomiaru obiektów ziemskich w sferze fizyki makroskopowej lub molarnej nie ulegnie zmianie. Pomiary w fizyce małych cząsteczek są wykonywane również za pomocą mierników, mikrometrów, spektrografów – a ostatecznie za pośrednictwem narządów zmysłów człowieka, obserwatora i eksperymentatora, który sam jest obiektem molarnym120. W mierzeniu nie da się uciec od geometrii euklidesowej i pojęcia niezmiennego standardu.

Istnieją jednostki monetarne oraz mierzalne fizyczne jednostki różnych dóbr ekonomicznych, a także wielu usług, które można kupić lub sprzedać, choć oczywiście nie wszystkich. Stosunki wymiany, z którymi mamy do czynienia, nieustannie wahają się. Są całkowicie pozbawione stałości i niezmienności. Nie poddają się żadnej próbie pomiaru. Nie są faktami w takim sensie, w jakim fizyk nazywa faktem ustalenie ciężaru pewnej ilości miedzi. Są to zdarzenia historyczne, przykłady tego, co wydarzyło się kiedyś, w określonym czasie i określonych warunkach. Ta sama wartość liczbowa stosunku wymiany może się powtórzyć, ale nie mamy żadnej pewności, czy rzeczywiście tak się stanie, a jeśli się stanie, to pozostaje otwartą kwestia, czy ten identyczny wynik należy wiązać z zachowaniem lub przywróceniem tych samych warunków, czy z wzajemnym oddziaływaniem na siebie bardzo zróżnicowanej konstelacji czynników wpływających na cenę. Liczby używane przez działającego człowieka w kalkulacji ekonomicznej nie odnoszą się do mierzonych wielkości, lecz do stosunków wymiany, które wystąpią na rynkach w przyszłości. Owe przyszłe stosunki ocenia się dzięki rozumieniu, a wszelkie działanie jest przecież nakierowane wyłącznie na przyszłość. Dla działającego człowieka liczy się tylko przyszłość.

W tym miejscu naszych rozważań nie zajmujemy się problemem „ilościowej nauki ekonomii”, lecz analizą operacji umysłowych dokonywanych przez działającego człowieka, polegających na zastosowaniu ilościowych rozróżnień w planowaniu sposobu postępowania. Ponieważ działanie jest zawsze nakierowane na to, żeby wpływać na przyszły stan rzeczy, kalkulacja ekonomiczna dotyczy zawsze przyszłości. Jeśli bierze pod uwagę przeszłe zdarzenia i stosunki wymiany, to wyłącznie po to, żeby zaplanować przyszłe działania.

Zadanie, które działający człowiek chce wykonać za pomocą kalkulacji ekonomicznej, polega na ustaleniu rezultatu działania przez zestawienie nakładów i wyników. Kalkulacja ekonomiczna to albo szacowanie oczekiwanego rezultatu przyszłego działania, albo ustalenie rezultatu przeszłego działania. W tym drugim przypadku nie chodzi wyłącznie o osiągnięcie celów związanych z badaniem historycznym lub dydaktyką. Praktyczne znaczenie oceny rezultatów przeszłych działań polega na uzyskaniu informacji o tym, ile można konsumować bez uszczuplania przyszłej zdolności produkowania. Opracowanie podstawowych pojęć kalkulacji ekonomicznej – takich jak kapitał i dochód, zysk i strata, wydatki i oszczędności, koszty i przychody – służy rozwiązaniu tego właśnie problemu. Praktyczne zastosowanie tych pojęć oraz wszystkich pojęć pochodnych jest nieodłącznie związane z funkcjonowaniem rynku, na którym towary i usługi wszystkich rzędów są przedmiotem wymiany na powszechnie używany środek wymiany, to znaczy pieniądz. W świecie o odmiennej strukturze działania pojęcia te miałyby charakter czysto akademicki i byłyby pozbawione odniesienia do działania.