Читать книгу Gazy jelitowe - M. Jarosz - Страница 6

Wzdęcie brzucha jest subiektywnym uczuciem rozdęcia jelit przez gazy jelitowe. Uczuciu rozdymania dość często towarzyszy ból brzucha o różnym nasileniu. Objawy te ustępują lub znacznie się zmniejszają po wydaleniu gazów w pozycji leżącej oraz po upływie nocy, natomiast narastają zwykle w ciągu dnia i są najbardziej nasilone wieczorem; charakterystyczne jest to, że rano (po śnie) najczęściej nie występują.

Należy zaznaczyć, że rola gazów jelitowych w wywoływaniu wzdęcia brzucha jest w dalszym ciągu nie ustalona. Udowodniono, że ilość gazów usuniętych z jelit u pacjentów ze wzdęciami brzucha jest taka sama jak u ochotników nie skarżących się na żadne tego typu dolegliwości. Potwierdzają to także badania radiologiczne, które nie wykazały zależności pomiędzy ilością gazów jelitowych a nasileniem wzdęcia brzucha.

Przyjmuje się jednak, że u większości chorych powodem odczuwania wzdęcia brzucha jest zwiększona ilość gazów w jelitach. Potwierdzają to zwłaszcza ostatnie badania zdrowych ochotników, u których zastosowano ciągłą infuzję gazów do jelita grubego. Wzdęcie brzucha wystąpiło u 83% badanych, u osób tych wystąpiło zatrzymanie w jelitach ponad 400 ml gazów, jedynie zaś u 10% osób objętość zatrzymanych gazów była mniejsza niż 400 ml.

Wydaje się, że u pozostałych osób, u których nie stwierdza się występowania nadmiaru gazów w jelitach, za uczucie wzdęcia brzucha odpowiedzialne są zaburzenia czynności motorycznej jelit, charakterystyczne dla zespołu jelita nadwrażliwego. Obserwuje się bowiem w tej chorobie nadmierną reaktywność skurczową mięśni jelit po ich rozciągnięciu przez treść jelitową i gazy.

Inną, często spotykaną chorobową przyczyną wzdęć brzucha jest nietolerancja laktozy. U osób nią dotkniętych występuje złe trawienie laktozy, będącej dwucukrem występującym w mleku oraz w mniejszych ilościach w kefirach i jogurtach.

Badania przeprowadzone w Polsce za pomocą chromatograficznego pomiaru wodoru wydalanego z powietrzem wydechowym wykazały upośledzenie trawienia laktozy (hipolaktazja) u 37% populacji osób dorosłych. Jednakże tylko u 15% tych osób występowały różnie nasilone objawy kliniczne nietolerancji laktozy (zwanej też cukrem mlekowym). Do objawów tych, poza wzdęciem brzucha, należą: uczucie dyskomfortu, przelewanie, krwawienia, nadmierne oddawanie gazów oraz biegunka. Z badań wynika, że duża część populacji osób dorosłych ma stale lub okresowo wzdęcia brzucha, którym towarzyszą inne objawy kliniczne, spowodowane niedoborem w jelitach enzymu laktazy (laktaza trawi laktozę).

Na nasilenie objawów klinicznych nietolerancji laktozy ma wpływ kilka istotnych czynników. Należą do nich: starszy wiek, spożywanie dużej ilości laktozy (mleka), szybkie opróżnianie żołądka, niewielka całkowita aktywność laktazy w jelicie cienkim oraz zaburzenia flory bakteryjnej jelita grubego.

Nietolerancja laktozy może wystąpić także przejściowo, po ostrych biegunkach. Zjawisko to występuje u kilkunastu procent pacjentów. Nie należy wówczas przez kilka tygodni spożywać mleka.

Wzdęcia brzucha mogą być także jednym z pierwszych lub towarzyszących objawów w przebiegu wielu chorób prowadzących do zaburzeń trawienia i wchłaniania. Występują one na przykład u osób chorych na trzustkę (przewlekłe zapalenie trzustki, mukowiscydoza) lub w chorobach jelit (celiakia, zapalenia) (patrz str. 16, 17). Ponieważ wzdęcie brzucha może być objawem wielu chorób organicznych i czynnościowych, dlatego w przypadku jego występowania konieczna jest konsultacja lekarska, a często także wykonanie badań diagnostycznych.

Bardzo ważny jest dokładnie przeprowadzony i zebrany wywiad. Badania laboratoryjne (morfologia krwi, OB, badanie moczu i stolca, ultrasonografia jamy brzusznej oraz kolonoskopia) umożliwiają wykluczenie chorób organicznych.

W przypadku podejrzenia nietolerancji laktozy powinno się wykonać wodorowy test oddechowy po obciążeniu laktozą lub badanie krzywej glikemicznej, również po obciążeniu laktozą.

Przyczyny fizjologiczne związane z nadmierną ilością gazów w jelitach

Przyczyny te nie są związane z chorobami przewodu pokarmowego. Należą do nich:

→   Nadmierne połykanie powietrza (aerofagia) związane ze zbyt szybkim jedzeniem lub połykanie powietrza w trakcie szybkiego, przerywanego mówienia, występujące u osób znerwicowanych.

→   Wytwarzanie zbyt dużych ilości dwutlenku węgla w czasie reakcji wodorowęglanów (zawartych w soku trzustkowym i żółci) z kwasami (kwas solny, kwasy tłuszczowe) po obfitych, bogatobiałkowych i(lub) bogatotłuszczowych posiłkach.

→   Nasilenie procesów fermentacyjnych flory bakteryjnej w jelicie grubym po spożyciu niektórych składników pokarmowych w większych ilościach (na przykład po spożyciu fasoli i grochu).

Przyczyny związane z chorobami przewodu pokarmowego

Do chorób przewodu pokarmowego wywołujących wzdęcie brzucha należą:

→   Zespół jelita nadwrażliwego, który występuje u 15–20% populacji osób dorosłych w Europie. Wzdęcie brzucha jest jednym z głównych objawów towarzyszących tej chorobie. Nie wynika ono najczęściej z nadmiaru gazów jelitowych, związane jest natomiast z upośledzoną motoryką jelit. Często oprócz wzdęcia brzucha w tym zespole występuje zaparcie stolca i ból brzucha.

→   Zaburzenia trawienia i wchłaniania:

● Niedobór laktazy w jelicie cienkim, powodujący objawy kliniczne nietolerancji laktozy znajdującej się w mleku, kefirach i jogurtach. Niedobór ten występuje zwłaszcza u osób, które ukończyły 60. rok życia.

● Niedobór enzymów trzustkowych w przebiegu chorób trzustki, na przykład przewlekłego zapalenia trzustki i mukowiscydozy (w początkowym okresie występują: wzdęcie brzucha i wiatry, później dołącza się także biegunka tłuszczowa).

● Czynnościowa niewydolność trzustki występuje u chorych po całkowitej gastrektomii (usunięciu żołądka) lub resekcji żołądka typu BII.

● Choroby zapalne jelit. Uszkodzenie błony śluzowej dwunastnicy, jelita cienkiego i grubego powoduje objawy kliniczne złego trawienia i wchłaniania. W początkowym okresie mogą dominować: wzdęcie brzucha, ból, kruczenia i przelewania oraz wydalanie dużej ilości wiatrów, często o gnilnym zapachu. Dzieje się tak dlatego, że nie strawione lub nie wchłonięte w jelicie cienkim składniki pokarmowe stanowią substrat dla nasilonej fermentacji bakteryjnej w jelicie grubym.

→   Choroby dwunastnicy i jelita cienkiego:

● Choroba glutenowa (celiakia) związana jest z dziedzicznie przekazywaną nietolerancją glutenu, białka znajdującego się w ziarnach pszenicy, owsa, żyta i jęczmienia. Bezpośrednim czynnikiem chorobowym jest gliadyna (frakcja glutenu rozpuszczalna w alkoholu). Choroba występuje głównie u dzieci, lecz nierzadko rozwija się też u młodzieży i osób dorosłych. Przez wiele lat może występować w postaci utajonej, a objawy kliniczne narastają stopniowo. Pierwszymi dolegliwościami są najczęściej wzdęcia brzucha, przelewania i kruczenia oraz wiatry. Dopiero później rozwija się zespół złego wchłaniania (biegunka tłuszczowa, chudnięcie, niedokrwistość i inne).