Читать книгу Fitoremediacja - Małgorzata Kacprzak - Страница 7

Słowa Paracelsusa, że „wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną, bo tylko dawka czyni truciznę”, są w dzisiejszych czasach wciąż bardzo aktualne.

Terminy „zanieczyszczenie” (ang. contaminant) i „skażenie” (ang. pollutant) są często używane zamiennie dla określenia substancji, które po wprowadzeniu do środowiska stają się toksyczne dla ludzi i ekosystemów. Substancje te są zatem antropogeniczne, to znaczy, że ich pojawienie się w środowisku jest wynikiem działalności człowieka. Jednak „antropogeniczny” nie oznacza, że wszystkie zanieczyszczenia są syntetycznymi chemikaliami (jak np. DDT lub pluton). Mogą to być substancje naturalnie występujące w środowisku w nadmiarze, na skutek funkcjonowania przemysłu lub rolnictwa. Najbardziej rozpowszechnione grupy zanieczyszczające środowisko obejmują właśnie związki naturalne (choćby np. dwutlenek węgla) albo nawozy (takie jak azotany). Ponadto termin „zanieczyszczenie” odnosi się nie tylko do konkretnych substancji, ale również do strat energii, hałasu czy odorów. We wszystkich przypadkach obecność zanieczyszczeń zmienia chemiczną, fizyczną, biologiczną lub radiologiczną integralność ekosystemu, niszcząc populacje lub zmieniając ich tempo wzrostu, zakłócając łańcuch pokarmowy i w efekcie niekorzystnie wpływając na zdrowie i dobre samopoczucie organizmów (przede wszystkim ludzi). Szacuje się, że ze 136 mln kilometrów kwadratowych powierzchni Ziemi, około 10% stanowią grunty orne, a 25% użytki zielone i lasy, które można przekształcić w grunty rolne. Dążenie do coraz wyższych plonów, możliwe dzięki innowacjom technologicznym i uprawie obszarów marginalnych, doprowadziło do powszechnej degradacji gruntów rolnych. Obecnie około 40% ziemi rolnej na świecie to grunty zdegradowane w wyniku przyśpieszonej erozji wywołanej przez takie czynniki, jak: wiatr, woda, zasolenie, zagęszczenie, wyczerpanie składników odżywczych, zanieczyszczenie i urbanizacja [van der Perk, 2013].

Wszelkie substancje stają się zanieczyszczeniami, jeśli są szkodliwe lub nawet trujące, a zostały wprowadzone do środowiska przez ludzi lub w wyniku działalności człowieka. Istnieje jednak wiele substancji nieuznawanych powszechnie za zanieczyszczenia, choć mogą powodować zanieczyszczenie, jeśli zostaną uwolnione do środowiska w nadmiernych ilościach lub w niefortunnym miejscu i czasie. Ich przykłady to mleko, sok owocowy czy cukier, które na ogół nie są uważane za zanieczyszczenia, jeśli są bezpośrednio uwalniane do wód powierzchniowych, tymczasem stają się szkodliwe dla organizmów wodnych, ponieważ utlenianie węglowodanów w nich zawartych wyczerpuje tlen rozpuszczony w wodzie. Z drugiej strony wiele substancji, które są uważane za szkodliwe zanieczyszczenia, mogą naturalnie występować w środowisku: pierwiastki śladowe (w tym metale ciężkie), azotany i wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA).

Oceniając wpływ zanieczyszczeń na środowisko naturalne, nie wystarczy wziąć pod uwagę ich toksyczności. Należy również wziąć pod uwagę ich biodostępność. Biodostępność oznacza szybkość i stopień pobierana lub wchłaniana substancji do tkanek organizmów, a zatem wpływa na ich fizjologię. Jest to prawdopodobnie najważniejszy czynnik determinujący stopień, w jakim zanieczyszczenie z powietrza, gleby lub wody wejdzie w łańcuch pokarmowy, stając się zagrożeniem dla populacji organizmów żywych.