Читать книгу Праклён Міндоўга - Максім Кутузаў - Страница 8

З’ява першая

Богуш:

Хоць штосьці ў гэтым жыцці не змяняецца. Колькі часу мінула, а наша любімая карчма выглядае менавіта так, як і дзесяць гадоў таму.

Румбольд:

Што ёсць, тое ёсць.

Нарбут:

Чулі апошнія навіны? Давыд Гарадзенскі гераічна разбіў дацкае войска пад Псковам.

Румбольд:

Мяне ўжо гэтым не здзівіць. Я, як упершыню Давыда ўбачыў, адразу зразумеў, што ён – мужны ваяр. Недарма мудры вялікі князь Гедымін з ім парадніўся. З яго боку было вельмі прадбачліва ажаніць з Давыдам сваю дачку.

Богуш:

Так, гэта цяпер усе гэта разумеюць, але ж тады было шмат незадаволеных. А зараз нават складана сказаць, ад шлюбу якой з дачок Гедыміна карысці для дзяржавы больш. (Ён пачынае загінаць пальцы.) Данміла пабралася шлюбам з Вацлавам, князям плоцкім, Марыя – з Дзмітрыем Міхайлавічам Грозныя Вочы, вялікім князям цвярскім і ўладзімірскім. Такое сваяцтва, безумоўна, узмацніла нашу дзяржаву. Але, на мой погляд, не так моцна, як шлюб з Давыдам.

Румбольд:

Дакладна! На першы погляд можа падацца, што сын здрадніка, звычайны гарадзенскі кашталян не варты стаяць у адным шэрагу з такімі вялікімі і ўплывовымі князямі. Аднак мудры Гедымін, як заўсёды, усё прадбачыў.

Нарбут:

Карчмар, піва нам!

Богуш:

Між іншым, вы чулі, што распавядае народ пра нашага князя і пра горад, які ён загадаў пабудаваць на рацэ Вільні?

Румбольд:

Не. Няўжо нешта кепскае?

Богуш:

Не, вядома не! Кажуць, што наш князь паляваў побач з тым маляўнічым месцам, і калі пасля палявання ён застаўся там пераначаваць, нібыта ўбачыў дзіўны сон.

Румбольд:

Які?

Богуш:

Кажуць, яму прымроілася, што на гары, якая знаходзілася побач з ім, стаяў велізарны воўк у латах, які выў настолькі гучна, нібы там былі тысячы ваўкоў. А раніцай ён папрасіў аднаго са сваіх жрацоў патлумачыць яму гэты незразумелы сон. Як жа было імя гэтага жраца? Не магу згадаць.

Нарбут:

Ліздзейка… Калі верыць чуткам.

Богуш:

Мажліва, што і Ліздзейка. Дык вось, гэты самы Ліздзейка патлумачыў, што воўк у латах – гэта замак і горад, якія пабудуюць на гэтым месцы. А выццё – гэта слава, вядомасць і пашана, якую будзе мець гэты неверагодны горад па ўсім свеце. Князь яго паслухаўся і без вагання загадаў неадкладна пачаць будаваць горад.

Румбольд:

Слухай, Нарбут, а чаму цябе не было тады на тым паляванні з вялікім князем? Чаму там быў нейкі іншы жрэц?

Нарбут:

У мяне былі больш адказныя і важныя справы, чым розныя там забавы. І вялікі князь гэта добра ведаў, таму і ўзяў з сабой гэтага Ліздзейку…

Богуш (са смехам):

Глядзі, Нарбут, зараз з-за сваёй ганарлівасці застанешся без славы. А Ліздзейка, мажліва, увойдзе ў гісторыю, і яго імя, мабыць, будуць ведаць праз стагоддзі і нават тысячагоддзі.

Нарбут:

Цьфу ты. А яна хіба мне патрэбна, гэта слава? Ад яе часам шкоды нашмат больш, чым карысці. І ніхто не зможа прадбачыць, да чаго яна можа прывесці. Слава – падчарка гісторыі. А гісторыю, як вядома, пішуць тыя, хто перажыў усіх іншых сведак, тыя, у каго больш уплыву на наступныя пакаленні. І ніхто не ведае, як пра той жа новы горад і пра тых, хто загадаў яго пабудаваць, будуць казаць у будучыні. Мабыць, яго, ды не дазволяць гэтага багі, захопяць ворагі і будуць сцвярджаць, што гэты горад належаў заўсёды ім. Мабыць, яны падаруюць гэты горад нашым саюзнікам, каб пасеяць паміж намі варожасць і нарадзіць спрэчку? І тады нашы нашчадкі, верагодна, будуць праклінаць усіх тых, хто быў звязаны з гісторыяй гэтага горада. Ці, мабыць…

Румбольд:

Хопіць-хопіць нас пужаць сваімі шалёнымі прадказаннямі. А можа гэтага нічога не здарыцца, і нашы багі даруюць гэтаму гораду доўгае і слаўнае існаванне!

Падыходзіць карчмар, ставіць на стол тры куфлі піва і сыходзіць.

Богуш:

Вып’ем жа за нашага мудрага князя. І за тое, каб горад на рацэ Вільні, які згодна з княжым загадам нарэшце дабудавалі, праіснаваў тысячы гадоў. І каб слава аб гэтым цудоўным горадзе разышлася па ўсім свеце.

П’юць.

Нарбут:

Наш мудры князь быў бы яшчэ больш мудрым, калі не абяцаў бы замежнікам прыняць іх веру. Спачатку ён паспрыяў з’яўленню ў нашым княстве праваслаўнай мітраполіі, зараз збіраецца прыняць каталіцтва. Нельга так крыўдзіць нашых багоў. Яны могуць раззлавацца. Багі літасцівыя, але і іх трыванне не бясконцае.

Богуш:

А я не веру, што наш вялікі і мудры князь можа выклікаць абурэнне з боку багоў.

Нарбут:

Неабачлівы вялікі князь Віцень таксама не верыў у мае прадказанні. Але ўсё ж такі загінуў ад стралы Перуна, як я яго і папярэджваў.

Богуш:

Так, з гэтым складана не пагадзіцца.

Румбольд:

А вось Міндоўга забіў не Пярун, а чалавек. Я ўсё ж такі не разумею, як у такога мужнага ваяра, сапраўднага героя, як наш Давыд, мог быць такі злосны бацька-здраднік.

Нарбут:

Хто яго ведае, мабыць, ягоны бацька Даўмонт тады і меў рацыю.

Богуш і Румбольд (адначасова):

Што ты такое гаворыш?

Румбольд:

Раней ты так не разважаў!

Богуш:

Так-так! Гэта, напэўна, піва на цябе так падзейнічала!

Нарбут:

Не, гэта не піва. Гэта жыццёвая мудрасць. Я заўсёды ведаў гэту трагічную гісторыю, але раней я глядзеў на яе па-іншаму. Аднак зараз, калі я пасталеў, памудрэў, я змог нарэшце пабачыць усё гэта і з другога боку. А вы ўпэўнены, што вы ведаеце ўсю гісторыю цалкам? З усімі падрабязнасцямі? Што вы можаце ацэньваць яе з усіх пунктаў гледжання? Як бы вы паступілі на месцы Даўмонта?

З’ява другая

Транята:

Цікава, што яму патрэбна ад мяне? Што выклікала ў яго такое нястрымнае жаданне сустрэцца са мной? Нічога, хутка даведаюся.

Уваходзіць Даўмонт.

Транята:

Мне сказалі, ты вельмі хацеў мяне бачыць?

Даўмонт:

Так і ёсць.

Транята:

Сам-насам? Без магчымых сведак?

Даўмонт:

І гэта праўда.

Транята:

Што ж гэта за размова такая падазрона таямнічая?

Даўмонт:

Я шукаю надзейнага і рашучага чалавека, які хоча адпомсціць Міндоўгу настолькі ж моцна і нястрымна, наколькі хачу гэтага я. І мне сказалі, што такога чалавека я магу знайсці тут.

Транята:

Цябе не падманулі. У мяне з маім дзядзькам даволі няпростыя адносіны. Чым я магу дапамагчы?

Даўмонт:

Міндоўг пасля таго, як згубіў сваю жонку Марту, зусім звар’яцеў. Яго ўчынкі і дагэтуль не заўсёды можна было зразумець, але зараз… Ён запрасіў маю… маю жонку Агну прыехаць на пахаванне сястры. Я, на жаль, тады быў вельмі заняты і не меў магчымасці паехаць з ёй, аб чым зараз вельмі шкадую. Калі б я там быў, гэтага б ніколі не адбылося… Калі Агна прыехала на пахаванне, Міндоўг прымусіў яе да сужыцця. Пры жывым мужы! І ніхто, ніхто не можа яму зараз і слова насуперак сказаць! Ён жа кароль! Ён сказаў, што Марта прасіла яго, каб за яе дзецьмі прыглядала выключна Агна. Ніхто іншы. Бо малыя яе добра ведаюць. Зараз ужо цяжка вызначыць, ці казала яна так насамрэч. Але нават калі і казала, дык Міндоўг зразумеў гэта па-свойму і адабраў усё, што ў мяне было. А мая любая Агна… Яна… Яна не вытрымала гэтага. І памерла ад сораму.

Транята:

Так, я чуў гэту сумную гісторыю.

Даўмонт (пасля паўзы):

Я хачу забіць яго. Адпомсціць.

Транята:

Што ж, гэта годнае памкненне. Як у мужнага ваяра ў цябе не застаецца іншага шляху, акрамя помсты.

Даўмонт:

Слушна. Аднак адзін я не здолею. Мне патрэбна дапамога надзейнага і рашучага чалавека.

Транята:

Я падумаю, чым змагу табе дапамагчы, і адразу, як у мяне будуць для цябе навіны, паведамлю. А зараз ідзі. Не трэба нам загадзя прыцягваць непатрэбную ўвагу нашымі занадта доўгімі таямнічымі сустрэчамі без сведак.

Даўмонт ківае і моўчкі сыходзіць. Транята застаецца адзін.

Транята:

Вось гэта лёс у чалавека. Нават найгоршаму ворагу не пажадаеш такога. А Даўмонт – чалавек нядрэнны. Неабходна яму дапамагчы. Тым больш я сам даўно шукаў магчымасці пазбавіцца ад нашага акрутнага караля. У нас з ім заўсёды былі складаныя адносіны. Спачатку ён адмаўляецца ад нашых багоў. Затым перадае ўладу над Жамойцю чужынцам, хаця яна яму самому і не належала і ён не меў ніякага права ёй так распараджацца. Пасля таго як я ўзначаліў войска ды вызваліў ад ворагаў гэтыя землі, я паабяцаў падараваць Жамойць яму ва ўладанне, калі ён канчаткова прагоніць чужынцаў прэч і вернецца да веры нашых продкаў. Міндоўг пагадзіўся. Але што ж гэта за кароль такі, які сёння верыць у адных багоў, заўтра – у іншых, а паслязаўтра зусім ні ў кога не верыць! Старэйшы сын яго таксама змяніў веру, ды яшчэ больш рэзка і незваротна, чым бацька. У манахі пайшоў! Затое такім бязглуздым учынкам ён паказаў, што адмаўляецца ад каралеўскай спадчыны. Іншыя два сыны Міндоўга яшчэ зусім маленькія, і калі мы з Даўмонтам ажыццявім наш рызыкоўны намер, я як пляменнік караля змагу ўзначаліць дзяржаву. Так! (Ён ускаквае.)