Читать книгу Камедыя - Марашэўскі Каятан - Страница 5

Чорт, Селянін, Жыд

Чорт. За што ты так моцна наракаеш на Адама?

Селянін. Няўжо ж ты, пане, не ведаеш, што з яго ўсё на нас ліха ўзышло?

Чорт. Якое ліха?

Селянін. Вот і цяпер мазоліцца трэба, аддыхнуць некалі. Мала што кроўю не пацею, аж пакуль не пакуль хлеба кавалак зараблю. Зямля ўжо неўраджайная стала. Дужа многа наклапоцішся і нагаруешся, пакуль не ўродзіць. Усё нам напроціў ідзець. Усё на няшчасце. Не спадзявацца дабра. Нішто так не ўдаецца, як мы хочам. Чы пазнаў ты, вашэць, цяпер нашу бяду? А як жа нам на яго не наракаць і не плакаць? Хэ-хэ-хэ. (Плача.) Ох, Адам, Адам! Каб цябе ніколі больш не ўспамінаў!

Чорт. Але хіба ў тым Адам вінаваты, што ты яго так часта і з дакорам успамінаеш?

Селянін. Эге! Калі ты, вашэць, не ведаеш і не спытваў яшчэ таго прабаваць, так і не пытайся.

Чорт. Але, а, а, а…

Селянін. Ідзі проч, кажу! (Замахваецца.) Каб ты скрозь землі пайшоў!

Чорт. Але, а, а, а…

Селянін. Ага, ту на цябе! Усё толькі кажаш: а, а… А каб ты сам пайшоў да папрацаваў так, як мы, не бойся, і цябе б ліха ўзяло б.

Чорт. Але, пане Дзёмка, не будзь жа такім строгім.

Селянін. Адкуль ты, вашэць, ведаеш а маім іменю?

Чорт. Для мяне няма нічога тайнага, і таму я ведаю, што такое праца. Я толькі пытаюся, чаму ты на Адама наракаеш?

Селянін. Скажы ж ты, вашэць, мне, за што ты так чорны, як чорт?

Чорт. Я крыху, праўда, працаваў, але, аднак, аж счарнеў.

Селянін. Не пазнаў я, што ты казаў. Для чаго, для чаго?

Чорт. Таму, што не так рабіў, як мне належала.

Селянін. Да што да таго належыць? Я і часта так не раблю, як мне паны кажуць, аднак я не чорны.

Чорт. Ты часта быў чорным, толькі не бачыў сябе.

Селянін. Што ты кажаш, я сябе не відзеў? Ілжэш, ілжэш? Вот я табе кажу, што ты ілжэш.

Чорт. Ты і зараз чорны, паглядзіся. (Паказвае люстэрка.)

Селянін. Прападзі ты! На што мне гэтае зеркала? Я сягоння, ідучы касіць, у чыстым ручаю, калі піць захацелася, глядзеўся, аднак не чорны.

Чорт. Не так, як належыць, глядзеў на сябе.

Селянін. А як жа там у чорта?

Чорт. Вось так, вось так. (Скачучы каля яго, зноў паказвае яму люстэрка.)

Селянін. Не хачу, не хачу!

Чорт. Трэба ўсебакова сябе пазнаць.

Селянін. Як жа там належыць сябе пазнаць? Скажы ты мне.

Чорт. Недастаткова глядзець на сябе знешнім зрокам, трэба яшчэ і ўнутраным.

Селянін. Мой дабрадзею! Скажы ты, вашэць, мнё, чы душа маець вочы? Я ведаю, што маю душу і цела, і ў галаве ёсць дзве вочы; так у душы мусіць быць болей, бо мне казалі папы, што душа большая ёсць, як цела.

Чорт. Праўда, бо больш пазнаеш, чым бачыш. Бачыш толькі адну рэч, а з яе і дзесяць внёскуў зробіш.

Селянін. Ты, вашэць, мусіш быць дужа мудрым, бо калі што кажаш, так я і пазнаць не магу. Скажы ты, вашэць, мне, што гэта за падвёнскі? Ох не! – за звёнскі, за звёнскі?

Чорт. Я не кажу пра дзявочыя звёнскі, але пра тое, калі табе з адной пазнанай рэчы выплывае другая.

Селянін. Да душы ж, гэта праўда мусіць быць, бо мне часта кроў з носа плывець.

Чорт. Ох! Не пра гэта я табе кажу. Але калі ты бачыш, што жонка твая, разлажыўшы агонь для прыгатавання вячэры, ідзе на агарод, дык ты падумаеш сабе, што ёй якойсьці рэчы не хапае для прысмаку.

Селянін. Да душы ж, гэта заўсім шчырая праўда! Я ёй часта прыпамінаю, каб яна мне хрэну, часныку, рэдзькі, цыбулі, пастарнаку, пятрушкі ды агурцоў прынясла.

Чорт. Вось і ведай, што такое внёсэк.

Селянін. Знаю. Але ты, вашэць, мой дабрадзею, калі ты, вашэць, гэтак мудры, парадзь мне, якім спосабам я магу быць багатым; бо, здаецца, што я досьць дужа цяжка працую, аднакава як не маю нічога, так не маю. Ох, Адам, Адам! У якое ты нас гора ўвёў!?

Чорт. Чым жа вінен перад табою Адам? За што ты яго клянеш?

Селянін. А як жа не клясці, каб яго чорт узяў! (Б’е сябе па губах.) Адпусці, Божа, грэха! Відзь жа ты відзіш, як я працую. А гэта ўсё з яго ласкі.

Чорт. Цыц жа, цыц! Не ўскладай на яго віну. Ты сам часта больш вінаватым бываеш.

Селянін. Адкуль ты знайшоўся ў ліха гэтакі патрон? Ведама нет. Я знаю, што ён мяне ў гэтае ліха ўправіў і ўсіх нас мужычкоў паеў.

Чорт. Якім чынам?

Селянін. Ох, які ж ты вялікі дурак! (Смеючыся, кажа.) А звёнсках мне гаварыў, а гэтага не знаеш.

Чорт. Я ведаю ўсё. Аднак хачу ведаць, якім чынам цябе Адам згубіў?

Селянін. Вот як сарваў яблычак з дзерава праклятага, так і сам пракляты застаў, і нас праклятымі пачыніў. Ох, каб я тагды на яго мейсцы быў, так бы я ніколі таго не ўчыніў, прападзі яно!

Жыд (крычыць, выходзячы). Дзёмка! Дзёмка! Гдзе ты ў ліха згінуў? А я… (Хоча далей казаць, але, убачыўшы Чорта, просіць прабачэння.) Выбач, вашмосць пан, што я, не заўважыўшы васпана, крычаў Дзёмку, бо ён мне вінаваты.

Чорт (да Жыда). Ніякай крыўды гэтым ты мне не ўчыніў. (Жыд кланяецца, а Чорт, махаючы рукой, тым часам кажа селяніну.) Не ведаеш, што пляцеш. Вось ты меншай рэчы не ўберажэш!

Жыд. Дзёмка! Пытайся, якое.

Селянін. Смярдзюх, пайшоў ты вон! Я без цябе з гэтым панічком разгаваруся.

Жыд. Да ну ты, дурак! Пытайся, якое.

(Чорт прыглядваецца да іх.)

Селянін. Да ўжо ж папытаюся… Ох, ох, забыўся, прападзі ты! Эге, эге! Якое ты, панічок, казаў рэчы?

Чорт. Не вытрымаеш вось, каб на працягу адной гадзіны нічога не сказаць і не піснуць.

Жыд. Гэта праўда, што васпан-дабрадзей мувіс.

Селянін. Ідзі проч, смярдзюх! Я не выцерплю, калі табе ў морду [не] дам. А што маўчаць, без цябе патрафлю.

Чорт. Не здолееш!

Селянін. Аб заклад хадзі са мною.

Чорт. Добра. Аб які заклад?

Жыд (кажа ўбок). Дай бог Дзёмку выграць: то бы мне зараз за гарэлку заплаціў!

Селянін. Ты, вашэць, мне дасі сто рублей, калі я дацярплю!

Чорт. Добра, добра! Дам і дзвесце, і трыста.

Жыд (зноў убок). Ох, ох! Які ён будзець вялікі пан, калі губу засыець!

Селянін. Пад сумленнем толькі кажы ж, вашэць, што аддасі.

Чорт. Так і ёсць. Але калі ты не вытрымаеш, што будзе?

Селянін. Тагды я тваім буду падданым.

Чорт. Добра, добра.

Жыд. Дзёмка, скарэй перабівайце рукі!

Селянін. Дай жа ты, вашэць, на тым мне руку, што калі я дацярплю, грошы мне аддасі.

Чорт. Памятай жа, што будзеш маім падданым. (Дае селяніну руку.)

Селянін. Пане арандару, перабій, вашэць, нам рукі.

Жыд. Дай бог Дзёмку выйграць! (Тут жа перабівае ім рукі.)

Чорт. А чы ведаеш, хто я такі?

Селянін. Не ведаю.

(Жыд прыглядаецца.)

Чорт. Я – д’ябал! (І скідае з сябе плашч.)

Жыд (уцякае і, лямантуючы, крычыць). Гвалту! Гвалту!

(Селянін хоча уцякаць. Чорт трымае яго за рукі. Селянін трасецца.)

Чорт. Калі не вытрымаеш закладу, душу тваю вазьму ў пекла і ўжо без ніякага прабачэння. Памятай жа аб гэтым!

Селянін. Ах, ах! Да што тут мне рабіць? Да ўжо ж, пане д’ябле, датрымаю, датрымаю.

Чорт (адыходзячы, кажа). Глядзі ж!

Жыд (з парывам да Селяніна). Дзёмка! На табе іголку, засый губу сабе.