Читать книгу Twój mózg bez tajemnic - Marc Dingman - Страница 7

Rozdział 1

STRACH

Kiedy badacze z Uniwersytetu Iowa poznali SM (inicjały zmieniono dla zapewnienia anonimowości) na początku lat dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku, opisali ją jako trzydziestoletnią kobietę o przeciętnej inteligencji i pogodnym usposobieniu. W tej charakterystyce nie ma nic nadzwyczajnego, ale naukowców zainteresowało występujące u niej dziwne zaburzenie percepcyjne. Kobieta nie potrafiła rozpoznawać uczuć malujących się na twarzach. Było to szczególnie wyraźne w przypadku strachu – SM nie umiała ocenić, że ktoś się boi, na podstawie samego wyrazu twarzy²

Dla większości osób rozpoznawanie uczuć na twarzach innych jest naturalną umiejętnością, wykorzystywaną powszechnie w większości interakcji społecznych. Nic dziwnego, że naukowców zaciekawił ten deficyt i przekonali pacjentkę do udziału w badaniach. Wkrótce stwierdzili, że jej nieumiejętność rozpoznawania strachu sięgała znacznie głębiej niż wyraz twarzy. Sama ta emocja była jej całkowicie obca.

Przykładem może być zdarzenie, które ją spotkało krótko przed nawiązaniem kontaktu z naukowcami z Uniwersytetu Iowa. Pewnego dnia wracała sama do domu około dwudziestej drugiej, idąc przez okolicę znaną z handlu narkotykami i przestępczości (taką, gdzie wiele osób czułoby się niepewnie w nocy, przejeżdżając tam samotnie samochodem). Kiedy mijała park, z ławki zawołał ją mężczyzna, który jej zdaniem wyglądał na „naćpanego”.

Większość z nas w takiej sytuacji spuściłaby głowę i szła dalej, zapewne nieco szybszym krokiem, ale ona odważnie do niego podeszła. Gdy znalazła się blisko, mężczyzna nagle się zerwał, chwycił ją za bluzkę i rzucił na ławkę. Przycisnął jej nóż do gardła i syknął: „Zaraz cię potnę, suko!”.

Wyobraź sobie, że jesteś na jej miejscu – jak byś się wtedy poczuł i co myślał? Zapewne serce zaczęłoby ci walić, oddech stał się płytki i szybki, a umysł zalały paniczne myśli.

Tymczasem SM nie doświadczyła żadnego z tych objawów. Na groźbę mężczyzny odparła: „Jeśli zamierzasz mnie zabić, będziesz musiał najpierw pokonać anioły mojego Boga”. Napastnika być może onieśmieliła jej niewzruszona (i niewątpliwie nieco dziwna) reakcja albo wcale nie zamierzał robić jej krzywdy. W każdym razie puścił ją i pozwolił odejść. Ruszyła zatem dalej w kierunku domu spokojnym krokiem, jakby nic się nie stało. Owszem, była rozgniewana, ale nie przestraszona³.

SM nie jest wyjątkowo silna fizycznie ani nie ma za sobą szkolenia w sztukach walki, co mogłoby dać jej pewność siebie w sytuacji, kiedy ktoś groził jej nożem. Mimo to nie odczuwa strachu, bo to uczucie po prostu nie ma do niej dostępu. Wspomina, że w dzieciństwie czasem się bała, ale jako osoba dorosła nigdy.

Naukowcy starali się wzbudzić w niej strach różnymi sposobami – bardziej i mniej konwencjonalnymi⁴. Na przykład, kiedy wyznała, że nie lubi węży i pająków, zabrali ją do sklepu z egzotycznymi zwierzętami, mającego duży wybór tych stworzeń. Na miejscu okazało się, że SM nadal nie okazuje strachu, tylko duże zainteresowanie. Prosiła o możliwość potrzymania węży, mimo ostrzeżeń, że są niebezpieczne, oraz próbowała dotknąć tarantuli, co zapewne wywołałoby lęk nawet w najmniej arachnofobicznej osobie.

Badacze zawieźli SM również do nawiedzonego domu w Waverly Hills Sanatorium w Louisville w stanie Kentucky, który miłośnicy zjawisk paranormalnych uznają za jedno z miejsc w USA, gdzie najczęściej straszy. Co prawda większość z nas spokojnie przeszłaby przez nawiedzony dom, nie odczuwając prawdziwego strachu, ale zapewne nieraz byśmy się wzdrygnęli, gdyby z ciemnych korytarzy wyskakiwały na nas dziwacznie przebrane istoty. Tymczasem SM szła przez dom z uśmiechem na ustach, często śmiejąc się głośno z „duchów”, które usiłowały ją przestraszyć. Jednego nawet popukała w głowę, żeby sprawdzić, z czego wykonano jego przebranie.

Na koniec naukowcy poprosili ją o obejrzenie kilku horrorów, takich jak The Ring, Blair Witch Project i Lśnienie. Uznała te filmy za interesujące, chwilami nawet ekscytujące, ale jej nie przeraziły. Podczas oglądania sześciu filmów powszechnie uważanych za straszne nie przejawiła żadnych reakcji lękowych.

Z powodu niezdolności do odczuwania strachu SM stała się jednym z najbardziej znanych osobliwych przypadków medycznych naszych czasów. Przez minione dwadzieścia pięć lat poddawano ją wielu badaniom, licząc, że dzięki jej zaburzeniu będzie można odkryć przyczyny odczuwania strachu przez zdrowe osoby.

Dodam jeszcze tylko jedną informację, niezwykle ważną dla zrozumienia stanu SM – cierpi ona na rzadką chorobę genetyczną Urbacha–Wiethego. Zazwyczaj nie jest śmiertelna, ale może powodować uszkodzenia mózgu, szczególnie jego części znajdującej się blisko skroni, zwanej płatem skroniowym. A w głębi tego płata znajduje się ośrodek o nazwie ciało migdałowate, którego funkcje mają związek ze strachem lub jego brakiem u SM.

Ciało migdałowate mózgu

Łacińska nazwa tej struktury to corpus amygdaloideum i jest ona związana z jej kształtem przypominającym migdał (po łacinie amygdala). Nie zobaczysz jej, patrząc na powierzchnię mózgu – żeby do niej dotrzeć, potrzebny jest skalpel i umiejętność przeprowadzania sekcji. Poza tym, choć na ogół mówi się o jednym ciele migdałowatym, w rzeczywistości istnieją dwa, po jednym w każdym płacie skroniowym. Nasz mózg jest podzielony na połowy – składa się z dwóch półkul mózgowych, w pewnym stopniu symetrycznych – i ciało migdałowate, podobnie jak wiele innych części mózgu, stało się ofiarą dziwnego zwyczaju rozpowszechnionego w neuronauce, żeby o parzystych strukturach mówić w liczbie pojedynczej.

Każde z ciał migdałowatych zawiera około 12 milionów z mniej więcej 86 miliardów neuronów znajdujących się w mózgu⁵ i stanowiących podstawowy budulec tego narządu. Mimo to nie są one strukturami wyraźnie rzucającymi się w oczy. Aż do początku dziewiętnastego wieku nie uważano ich nawet za osobne obszary mózgu. Potem trzeba było czekać do połowy dwudziestego wieku, zanim badacze zaczęli przypisywać im konkretne funkcje. Od tamtej pory jednak zyskały sobie duży rozgłos.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki