Читать книгу Быць хрысціянінам - митрополит Антоний Сурожский - Страница 2

Мне прапанавана тэма пра хрысціянства: што значыць «быць хрысціянінам» і як быць хрысціянінам у сучасным свеце.

У нейкім сэнсе, быць хрысціянінам вельмі проста. Хрысціянін – гэта вучань і сябар Хрыста; два гэтыя паняцці сумежныя, хоць ёсць і адрозненні. З аднаго боку, мы – вучні Хрыстовыя, ягоныя паслядоўнікі, і пагэтаму павінны вучыцца ад Яго праз Евангелле таму, у што Ён верыць, таму, як Ён вучыць нас жыць. Я не выпадкова скарыстаў выраз «у што Ён верыць». Неяк у Расіі малады афіцэр на прыступках маскоўскага гатэля «Украіна» запытаўся ў мяне: «Добра, вы верыце ў Бога. А вось Бог – у што Ён верыць?». І я яму адказаў: «Бог верыць у чалавека».

Гэта найпершы момант у хрысціянскім жыцці: разам з Богам верыць у чалавека, пачынаючы з сябе самога. Хрыстос не выпадкова гаворыць, што мы павінны любіць бліжняга, як самога сябе. Любіць – значыць быць гатовым рабіць усё магчымае дзеля таго, каб любімы чалавек радаваўся ў жыцці, рос у поўную меру сваіх здольнасцяў і быў варты свайго чалавечага звання. Таму першае, чаму нас вучыць Хрыстос, калі мы становімся ягонымі вучнямі, гэта – верыць у чалавека, спадзявацца на ўсё ад яго і любіць яго, нават коштам уласнага жыцця.

Зноў-такі, калі я кажу «коштам уласнага жыцця», гэта не абавязкова значыць смерць, таму што можна цэлае жыццё аддаць дзеля аднаго чалавека альбо якой-небудзь групы людзей без таго, каб памерці ад гэтага, у простым сэнсе слова, цялесна. Пакутнікі паміралі целам, гэтым сведчылі аб сваёй веры ў Хрыста. Але мы часта павінны выміраць і паміраць дзеля таго, каб іншы чалавек мог дыхаць вольна, ажыць, знайсці прастору ў сваім жыцці. Інакш кажучы: павінны ахвяраваць сабою, забыць пра сябе дзеля таго, каб памятаць пра іншага чалавека. Ніхто не мае большай любові, чым той, хто жыццё сваё гатовы аддаць дзеля свайго бліжняга. А жыццё можа быць доўгім, цяжкім, калі чалавек не думае ні аб чым, што датычыць яго, а толькі пра мажлівасць служыць іншаму чалавеку, іншым людзям. Гэта першы крок: быць вучнем Хрыста – значыць верыць у чалавека; як у сябе, так і ва ўсіх іншых.

Але верыць – значыць, мы перакананыя, што ў кожным чалавеку ёсць святло, ёсць дабро. Святло ў цемры свеціць; цемра не заўжды гэтае святло прымае, але цемра не ў стане агарнуць альбо згасіць святла. Святло мае самабытнасць, моц, жыццё; а цемра ж – адсутнасць усяго гэтага; гэта вельмі важна сабе ўявіць.

Вядома, акрамя гэтага мы знаходзім у Евангеллі шмат указанняў на тое, якім чынам ажыццяўляць сваю веру ў чалавека разам з Богам, як мы можам разам з Богам спадзявацца да апошняга імгнення на тое, што нават злачынца можа стаць вартым свайго чалавечага звання. І гэта адбываецца. Здараецца, што чалавек пражыве нягодна ўсё сваё жыццё, а апынуўшыся сам-насам з верагоднасцю смерці, больш за тое, з пэўнасцю, што смерць яму пагражае, ураз апамятаецца і стане зусім іншым чалавекам. Чалавек можа пражыць злачынцам і памерці праведнікам. Гэта мае на ўвазе святы Серафім Сароўскі, калі гаворыць пра тое, што пачатак жыцця, раннія гады дзяцінства і канец жыцця – пераважна спакойныя, светлыя і гожыя, аднак у сярэдзіне жыцця бывае суцэльная бура. З гэтым мы мусім лічыцца, калі думаем пра сябе і пра іншых.

Часта гавораць: дзеля таго, каб быць хрысціянінам, трэба выконваць запаведзі Хрыста. Безумоўна, аднак запаведзі Хрыста – не загады, якія Ён нам дае: маўляў, трэба пражыць так, трэба пражыць гэтак, а калі пражывеш такім чынам, то будзеш за гэта пакараны… Не, запаведзі Хрыста – гэта Яго спроба нам вобразна паказаць, якімі б мы маглі быць, калі стаць і быць сапраўдным, годным чалавекам. Таму запаведзь Хрыста – гэта не загад, а адкрыццё перад нашымі вачыма таго, якімі мы пакліканы быць і можам быць; якімі нам, адпаведна, і належыць быць.

Я ўзгадваў таксама, што мы павінны быць не толькі вучнямі Хрыста, але і Ягонымі сябрамі. Бывае, да мяне на споведзь прыходзіць дзіця год сямі-васьмі і прыносіць цэлы спіс грахоў. Я слухаю і пасля звычайна пытаю: «Скажы, ты сам адчуваеш сябе вінаватым ці паўтараеш мне тое, у чым цябе папракаюць твае бацькі?» – «Не, мама мне казала, што я павінен спавядацца ў тым ці гэтым, бо гэта яе злуе, гэтым я парушаю спакой сямейнага жыцця». Я на гэта адказваю: «Цяпер забудзься пра гэта; не аб тым гаворка. Ты не прыйшоў расказваць мне, на што злуюцца твае маці ці бацька. Скажы лепш вось што: Ты пра Хрыста што-небудзь ведаеш? Ты чытаў Евангелле?» – «Ну, мне мама і бабуля распавядалі, і я штось чытаў ды ў царкве чуў». – «А скажы: табе Хрыстос падабаецца як чалавек? Ты хацеў бы з Ім пасябраваць?» – «Так!» – А ты ведаеш, што значыць «быць сябрам»? Сябар – чалавек, адданы іншаму ва ўсялякіх жыццёвых абставінах, які гатовы ўсё рабіць дзеля таго, каб яго не расчараваць, яго не падмануць, застацца з ім, нават, калі ўсе астатнія ад яго адвернуцца. Сябар – чалавек, верны да канца. Вось уяві: калі б Хрыстос быў хлопчыкам у тваёй школе і ўвесь клас супраць Яго паўстаў, што б ты зрабіў? У цябе хапіла б сяброўства, а гэта значыць вернасці і адвагі стаць побач з Ім і сказаць: калі хочаце Яго біць, біце і мяне, бо я з Ім…. калі ты можаш сказаць пра Хрыста, што гатовы быць такім сябрам, то можаш далей ставіць перад сабою пытанні. Чытай Евангелле, стаў перад сабою пытанні пра тое, як можна так пражыць, каб Яго ў табе самім не расчараваць. Як можаш ты так пражыць, каб Ён радаваўся за цябе, радаваўся, калі бачыў, які ты чалавек, якім ты стаў дзеля гэтага сяброўства. Ты разумееш гэта?» – «Так». – «І ты гатовы на гэта ісці?» – «Так»… Дык вось, у гэтым – усё хрысціянскае жыццё. Усё хрысціянскае жыццё заключаецца ў тым, каб быць верным сябрам Хрыста і заўжды вучыцца таму, што Ён любіць, а што для Яго агідна, што прывяло Яго да смерці, – і адпаведна сябе паводзіць.

Калі перанесці гэтыя пытанні і гэтыя пачатковыя адказы на сучаснае жыццё, то можна бачыць, што гэта значыць. У раннія вякі хрысціянства быць сябрам Хрыстовым, быць верным Яму, лаяльным Яму, значыла быць гатовым перад людзьмі, якія ненавідзелі Яго, перад ганіцелямі веры, якую Ён прапаведаваў, сказаць: «Я адзін з іх!» – і, пры неабходнасці, пацярпець. І не толькі самому пацярпець, бо ў старажытнасці пацярпець за Хрыста лічылася за гонар, лічылася самым найлепшым, што можа адбыцца ў жыцці. Ёсць вельмі кранальны аповед у жыціях святых. У Рыме да Калізея імчыцца жанчына і сустракае свайго знаёмага, які яе спыняе: «Куды ты бяжыш? Там хрысціян катуюць!» – «Так, – адказвае яна, – я хачу памерці разам з імі». – «Але нашто ты туды цягнеш свайго малога?» – «А як жа! Няўжо я пазбаўлю яго радасці памерці за Хрыста!» Вось так ставіліся ў старажытнасці. У наш час нам не пагражае смерць так наўпрост, але перад намі ўвесь час паўстае пытанне: ты з Хрыстом ці супроць Яго? Нават у самых дробных рэчах: ты гатовы хлусіць? Ты гатовы падманваць праз баязлівасць, дзеля выгады?.. Калі ты гатовы гэта рабіць, ты не вучань Хрыста. Ты гатовы забыць пра патрэбу іншага чалавека, таму што яна невыгодная для цябе альбо патрабуе ад цябе намаганняў, якія ты не гатовы прыкласці? Ты не вучань Хрыста… Быць вучнем Хрыстовым не значыць увесь час здзяйсняць якія-небудзь гераічныя ўчынкі; гэта значыць штодня гераічна здзяйсняць дробныя ўчынкі; мець думкі чыстыя, вартыя той любові, якую Бог да цябе мае; мець праўду жыцця, наколькі гэта магчыма, нават з небяспекай, нават з рызыкай; гэта значыць – не саромецца свайго звання хрысціяніна, быць гатовым перад людзьмі сказаць: «Так, я Хрыстовы, калі хочаце адмовіцца ад мяне, адмаўляйцеся, але я не адыйду ад Хрыста дзеля таго толькі, каб застацца з вамі». І гэта вельмі істотна. Гераічныя ўчынкі нам даюцца рэдка, а штодзённы гераізм не патрэбны. Шмат гадоў таму айцец Сергій Булгакаў напісаў артыкул «Гераізм і падзвіжніцтва». Ён гаворыць пра тое, што гераізм – гэта момант, калі чалавек здзяйсняе адзін учынак, якім можа скончыцца яго жыццё альбо які прынясе перамогу; а падзвіжніцтва – гэта тая форма жыцця, пры якой чалавек пастаянна вучыцца ў Хрыста, як жыць, пастаянна прапускае ў сваю душу святло Хрыстовае, пастаянна імкнецца жыць годна, быць вартым свайго чалавечага звання, быць вартым Хрыста.

А калі паставіць пытанне пра тое, што такое чалавечае званне, зноў-такі паўтаруся: паглядзі на Хрыста. Ён – адзіны ва ўсёй гісторыі чалавецтва ў поўным сэнсе Чалавек. Чалавек без аніякіх дадатковых словаў, проста Чалавек у поўным сэнсе слова. Чалавек настолькі вялікі, настолькі празрысты, так адкрыты Богу, што Бог і Ён зліваюцца ў адно, злучаюцца ў адно, але без таго, каб Чалавек перастаў быць самім сабой. Гэта вельмі істотны момант. У вучэнні пра Уцялесненне Хрыста гэта адыгрывае каласальную цэнтральную ролю. Мы верым у тое, што Бог стаў чалавекам, уцялесніўся, але што Ісус, народжаны ад Дзевы, не перастаў быць у поўным сэнсе чалавекам, падобным да нас. І калі мы ставім пытанне пра тое, як гэта мажліва, як можа Боскасць і чалавецкасць злучацца гэткім чынам, ёсць адказ у святога Максіма Вызнаўцы. Ён кажа, што Боскасць і чалавецкасць злучыліся ў Хрысце, падобна да таго, як агонь пранізвае жалеза, ускладзенае на жароўню. Ты ўскладаеш на жароўню меч шэрым, цьмяным; выцягваеш – ён увесь гарыць святлом і агнём: жалеза і агонь настолькі пранізаныя адно адным, што ўжо можна рэзаць агнём і паліць жалезам… І вось, мы пакліканыя так злучыцца з Хрыстом, каб Ягонае жыццё стала нашым жыццём. У таемствах, пра якія мы будзем размаўляць крыху пазней, прысутнічае менавіта гэты момант. Мы злучаемся з Хрыстом, нашае цела робіцца целам Хрыста і ў кожным асобным чалавеку, і ў сукупнасці ўсіх людзей, – настолькі, што айцец Сергій Булгакаў мог сказаць, што хрысціянская Царква з’яўляецца прысутнасцю ўцялесненага Хрыста на зямлі, таму што мы ўсе робімся членамі, часцінкамі Ягонага Богачалавечага Цела. Вось што значыць быць хрысціянінам.

Як гэта ажыццяўляць практычна цягам усяго свайго жыцця на зямлі? Гэта і складана, і проста. Калі гаварыць агульнымі словамі, безумоўна, гэта вымагае велічэзнага развіцця паняццяў; але калі гаварыць пра сябе, пра сваё жыццё, то гэта бывае так проста, хаця часам гэтая простасць бывае вельмі страшнай. У мяне быў сябар, старэйшы за мяне год на дзесяць. Калі ён быў студэнтам у Парыжы, ён заўжды жаліўся на тое, што ён такога высокага росту, шырокі ў плячах, што не можа незаўважным быць. Памятаю, неяк у метро хлапчук яго тузануў за рукаў і кажа: «Дзядзьку, табе хіба не сумна адному там, наверсе, стаяць?» – бо хлопчык быў маленечкі, а Валодзя быў вельмі рослы. А надышла вайна, і я ад яго атрымаў ліст, у якім ён між іншым пісаў: «Я заўжды наракаў на тое, што я такі шыракаплечы і рослы, а зараз я так цешуся з гэтага: калі бывае страляніна, то два чалавекі могуць схавацца за маёй спінай». Гэта былі не словы, бо ён быў на фронце, у яго рэальна стралялі, і ён аддаваў жыццё. Ён не быў забіты, але жыццё ён усё адно аддаваў; тое, што гэтае жыццё ў яго не адабралі, не азначае, што ён не быў гатовы яго пакласці «за другі своя», гэта значыць за іншага чалавека, – не за асабістага сябра, а за таго жаўнерыка, які за ім можа схавацца. У такім разе мы можам цягам усяго нашага жыцця і ў вялікім, і ў малым быць – не героямі, таму што гэта бывае зрэдку, а падзвіжнікамі, якія ўвесь час рухаюцца па рэчышчы, увесь час рухаюцца да таго, каб быць усё больш і больш падобнымі да Хрыста, усё больш радаваць Яго тым, што мы робімся падобнымі да Яго, усё святлеем, прымаючы ў сябе рысы Ягонае асобы і навучаючыся таму, што для Яго агідна і што для Яго – радасць.

Я ўспамінаю святара, маладога тады (мне ён здаваўся вельмі лядашчым, бо сам я быў хлопчыкам дзесяці год), які мяне вельмі ўразіў. Я яго назаву, бо трэба памятаць такіх людзей: айцей Георгій Шумкін. Ён быў святаром нашага дзіцячага летніка, і нас, хлопчыкаў, дзівіла, што ён умеў усіх нас любіць без разбору. Калі мы былі «добрымі», ягоная любоў была святочнай радасцю; калі мы адступаліся ад Божае ласкі, рабіліся дрэннымі, благімі, ягоная любоў не мянялася, толькі рабілася вострым болем у ім, болем, які нас вылечваў і перамяняў. Я тады пра Бога нічога не ведаў, але гэта мяне ўразіла і засталося ў маёй памяці і ў маім сэрцы; і раскрылася толькі тады, калі я пра Бога даведаўся. Так, Бог нас гэтак любіць: Ён святочна радуецца – і Ён памірае на крыжы… І гэтая смерць Хрыста на крыжы (таксама, як і востры боль у душы і ў сэрцы айца Георгія Шумкіна) можа быць адраджэннем нашым і адраджэннем іншых людзей, бо многія з нас перамяніліся ад таго, што не маглі стрываць, не маглі бачыць, як Ён пакутуе.

Вось што, як мне здаецца, у простых словах і ў маштабе звычайнага простага жыцця, значыць быць хрысціянінам у сучасным свеце.