Читать книгу Әсәрләр. 6 томда / Собрание сочинений. Том 6 - Мухаммет Магдеев - Страница 25

Рус-татар бүлегендә (РТО) лекцияләр укыйм. Атнага ике пар. Группада гел кызлар гына. РТОга малайлар бик сирәк керә. Минем гомердә – мин белгәне – өч кенә малай узды аннан: берсе – Гариф Ахунов малае Рәшит, калган икесе – минем бертуган абыем малайлары: Рөстәм һәм Расим.

Ә бу группада бер егет тә юк. Күпчелеге – шәһәр яки район үзәге кызлары. Бик яхшы киенәләр: Европаның үзе инде! Тәнәфес вакытында коридор башына җыелып сигарет тартучылар да бар. Мин дә алар алдында үземне мескен татар галиме итеп түгел, дөнья күргән тәҗрибәле доцент итеп күрсәтергә телим, җае килгәндә, «менә мин Парижда булганда» яки «менә без Коломбода Цейлон язучылары белән әңгәмә алып барганда» «фәлән-төгән» дип, чөйләр кыстыргалыйм, сизәм: эффект шәп. Кыланырга миңа беркемнән дә өйрәнәсе түгел, мин аңа үзем теләсә кемне өйрәтә алам әле. Мисалларым бар: Латвиянең хәрби диңгез базасы Лиепая шәһәрендә матрослардан торган ике-өч футбол командасы бар иде, алар еш кына, хәрбиләр стадионында очрашып, туп тибәләр иде. Менә шунда бер команданың һөҗүмчесе (Мәскәү малае) турында әйтәләр иде: трибуналарда гел солдат, матрос кына утырганда, бу һөҗүмче бик пассив уйный һәм команда гел оттыра икән. Инде дә килеп трибунада хатын-кыз кавеме утырса – моның уйнавына беркем түзә алмый, теләсә нинди команданы болар 5:0 исәбеннән оталар икән. Ул матросны мин күреп белә идем.

Тагын бер мисал. Амур флотилиясендә кыска сроклы хезмәтем вакытында безгә театр һәм кино артисты – мәшһүр Евгений Самойлов килде. Мин аның белән очрашуга ике тапкыр бардым. Солдат, матрос, офицер тулы клубта ул бер төрле сөйләде, ә икенче көнне ярты зал хатын-кыздан торган клубта бөтенләй башка – ялкынлы, дәртле Самойлов иде.

Боларны гына беләбез. Французлар юкка гына әйтмәгәннәр: алтынны ут белән сыныйлар, хатын-кызны – алтын белән, ирләрне – хатын-кыз белән.

Ләкин группадагы бер кыз минем лекцияне тыңламый гына бит. Тыңламый гына түгел, көзгесен, помадасын, щёткаларын, бәләкәй кайчысын чыгарып, сумкасына көзге терәтеп, сиксән минут буе бизәнә бу. Чибәр, каһәр. Сизәм: бу кызның миннән «замечание» аласы килә. Бер тәнәфестә коридор башында, миңа эндәшеп, сигарет та сораганы бар моның. Бирдем, ул вакытта тарта идем, яраткан маркаларым – «Опал» һәм «Трезор». Моны, бу «жест»ны, мин бик нормаль кабул иттем, чөнки лекцияләремнең берсендә ычкындырган идем: Кушма Штатларда студент белән профессор арасында барьер юк. Аларда һәркем – шәхес. Аларда студент кыз коридорда профессорыннан сигарет сорап ала икән, бу – гадәти күренеш.

Мин моны юри сөйләдем, чөнки үзебезнең татар бүлегендә кафедра утырышларында шундый сүзләр булгалый иде: фәлән студентка, туалетка кереп, тәмәке тарта икән, аны университеттан куарга кирәк…

Мин андый түгел, кыз бала тәмәке тарта икән – тартсын, аның бит җәмгыятькә бернинди зыяны юк, кеше таламый, кеше үтерми бит ул. Аны кызганырга кирәк, бичара, бәхетсез бит ул: егетләр аны үпкәндә, авызыннан янган черек гөмбә исе килә бит аның! Табигате югыйсә аның авызына, битенә җир җиләге исе биргән. Ә ул шуның кадерен белми, бәхетсез ул…

Хуш, әлеге кыз бер ай бизәнә минем лекциядә, икенче ае китте, ә мин һөҗүм итмим. Вузларда эшләүче яшь ирләр, егетләр, белегез: аудиториядә студентларга (бигрәк тә студенткага) кисәтү ясау сезнең дәрәҗәгезне төшерәчәк кенә. Минем яшь галимнәргә үгет-нәсыйхәт бирергә хакым бар дип уйлыйм. Тәҗрибәм җитәрлек. Аудиториягә лекция укырга кергән галим кафедра алдына басып гыйлем бирергә генә тиеш. Сиксән минут буе студентның ми аппаратына гыйлем тутырырга тиеш ул. Һәр студентның күз карашын үз күзләрендә тотарга тиеш. Шуңа күрә университет аудиториясендә урындыкка утырып дәрес биргән укытучыларны мин гомер буе аңлый алмадым: ничек инде ул утырып укытырга? Ничек инде ул, «Гөлсинә, нишләп син кичә минем лекциямә килмәдең?» дип мөрәҗәгать итеп, университетны утыз йортлы бер авылның җиде балалы башлангыч мәктәбе дәрәҗәсенә төшерергә?

Хәер, теге кызый бит әле. Моны нишләтергә? Бу бит ике ай буе мине мыскыл итә. Мин, үземне вакламыйча гына, узып барышлый гына күчәр башын бәрдереп, бу зифа каенның кайрысын сыдырып узарга тиеш. Ләкин ничек?

Өченче ай киткәндә, бер лекциядә кинәт кенә карар кабул иттем. Лекция текстының эченә төреп, бер җөмлә бәрергә! Табиблар даруның шундыен бирәләр бит балаларга: тышы тәмле, ә эчендә яман бер төш. Һәм мин, аудиторияне мыскыл итеп, кисточка белән керфеген майлап утырган бу кызга туры карап, лекциямне болай сөйләдем: «Для творчества прозаика Галимджана Ибрагимова в те годы было характерно увлечение идеями руссоизма, то есть воспевание красоты природы, – девушка, если вы считаете себя самой красивой в группе, то глубоко ошибаетесь, – воспевание культа романтической, божественной любви…»

Уф-ф… Кызыем үлде. Бетте. Кисточкаларын җыйды, дәфтәрен ачты һәм нидер яза башлады.

Шул көннән соң мин аның өстәлендә помада да, көзге дә күрмәдем. Кышкы сессиядә исә ул имтиханын «биш»легә тапшырды.