Читать книгу Иччи. Сибиэн. Абааһы - Народное творчество, Народное творчество (Фольклор), Олег Петрович Котельников - Страница 10

Бу түбэлтэни бэрт өрдөөҕүтэ Хара Хаппытыан диэн сүүһүн ааспыт, түөһэйэн түҥ-таҥ тыллаһар буолбут оҕонньор кэпсээбитэ. Оҕонньор сорох ардыгар өйө-санаата дьэҥкэрэн кэлэн, ханнык да эдэр киһитээҕэр тобуллаҕас, ону ааһан муударай буолан ылыталыыра. Онон кэпсээнэ сүүс бырыһыан сымыйа диэн сапсыйан кэбиһэр кыах суох, кыларыйан турар кырдьык да буоллаҕына көҥүл.

Хаппытыан аҕыс саастааҕар (өрөбөлүүссүйэ иннинэ) дьонноро хас да ыал буолан дьукаахтаһан Саһар үрэҕин төрдүгэр баар Балаҕаннаах диэн сиргэ олорбуттар. Биирдэ икки-үс биэрэстэлээх сиргэ ыаллаһа сытар Хаҥха диэн алааска ханнык эрэ оҕонньор өлбүтүгэр анарааҥҥы оҕолору (оччотооҕуга биирдии балаҕаҥҥа иккилии-үстүү ыал дьукаах олороро) Балаҕаннаахха аҕалтаабыттар. Инньэ гынан биир кыракый балаҕан иһигэр уонтан быдан тахса оҕо мустубут. Улахан дьон бары кэриэтэ таҥаралаабыт оҕонньору «атаара» Хаҥхаҕа барбыттар. Итиччэ элбэх оҕо мустан баран, көрү көҕүлүттэн ылбыттар. «Чыычый, кэбиһиҥ, бүгүн дьааһык киэһэ» диэн сэрэтэ сатыыр эдьиийдэрин ким да истибэтэх.

Хараҥаҕа сасыһа оонньооһун үгэннээн турбут. Оччотооҕу оҕолор барахсаттар хайдах-туох оонньоон бутукаайдаммыттарын ким да билбэт (Хаппытыан оҕонньор ону сиһилии кыайан кэпсиир кыаҕа суох). Ол гынан баран оонньуулара бэрт суһаллык, кутталлаахтык түмүктэммит курдук.

Бэллэй Мэхээс диэн уол саспыт оҕолору көрдүү сылдьан, анныгар ким эмэ саспыта буолуо диэн, аан таһыгар ыйанан турар уһун суппун сону харбыалаан көрбүт. Сон кэннигэр ким да суоҕун билэн баран, тоҕо эрэ, ыйанан турар сон сиэҕэр аллараттан илиитин уган көрбүт. Арай сиэх иһигэр туох эрэ уһуктаах сылдьар үһү. Мэхээс бигээн көрбүтэ, быһах эбит. Уол илиитин салгыы өрө анньан испитэ, аны, илии тиийэн кэлбит. Быһата, быһаҕы туппут илии сон сиэҕэр саһан турар («сытар» диир табыгаһа суох) эбит. Уол куттанан сарылаабытынан сону арыйа баттаабыта, сон иһигэр киһи барыйан турар буолан хаалбыт. Иэрийэ-иэрийэ ытыыр, уҥуоҕа хамсыар диэри өлө куттаммыт уолу ким да улаханнык аахайбатах. «Кураанах сонтон куттанар куттас куобах, ырыган торбос…» диэн күлүү-элэк оҥостубуттар, ыстаҥалаһыы-сырбаҥалаһыы буолбут.

Хаппытыан көрдүүр уочарата тиийэн кэлбит. Кып-кыараҕас дьадаҥы балаҕаҥҥа киһи саһар сирэ бэрт кэмчи да буоллар, оччотооҕу оҕолор киһи үөйбэтэх-ахтыбатах сирин бары булан саһаллара. Хаппытыан көрдөөн балааскайдана сылдьыбыт. Хас да оҕону булбут. Түннүк анныгар турар түөрэккэй талах олоппоһу арыйа баттаан биир саһан олорор оҕону булан ылбыт. «Таҕыс. Булулуннуҥ» диэбитигэр, анарааҥҥыта «саҥарыма» диирдии тарбаҕын уоһугар чугаһатан үрбүт, күлэн хараҕа чаҕылыҥныыр үһү. Хаппытыан боруҥуй муннукка саһан олорор оҕо лаглаҕай буола иилистибит кугас сахсаҕар баттаҕын, саллаҕар төбөтүн, иннигэр лэскэйэн көстөр уй курдук иһин сыныйан көрөн баран соһуйан, хаһыытаан тоҕо ыстаммыт. Атын «оҕо» кэлэн саһан олорор эбит. Оонньуу онон түмүктэммит.

«Бэйэтин кэмигэр дьүөрэтэ суох дьыаланан дьарыктанар куһаҕан» диэн бэрт дириҥ ис хоһоонноох түмүгү оҥороот, Хаппытыан оҕонньор, дьиҥнээх бэйэтин киэбин ылынан, түөс-маас халлааны эрдэн киирэн бардаҕа.

Абааһы Хаата