Читать книгу Listy niezapomniane. Tom II - Shaun Usher - Страница 10

Skrzynka pocztowa 99

Eaton, Nowy Jork 13334

7 stycznia 1973

Pan Donald Richie

Kurator filmowy

Museum of Modern Art

11 West 53 Street

Nowy Jork 10019

Drogi Panie Donaldzie:

otrzymałem Pański list z 13 grudnia 1972 roku, w którym składa mi Pan zaszczytną propozycję zorganizowania w marcu wystawy retrospektywnej. Pozwoli Pan, że na początek zaznaczę, iż „zasadniczo” się z nią zgadzam, co więcej, głęboko doceniam fakt zaliczenia mnie do grona wspomnianych przez Pana artystów. Ze wzruszeniem zauważyłem, że zaproponowany przez Pana termin wystawy przypada dokładnie w moje trzydzieste siódme urodziny. Pochlebia mi również, że zaoferował Pan, abym sporządził komentarze do prac.

Niemniej jednak muszę zwrócić Panu uwagę na pewne trudności.

Zacznę od podkreślenia faktu, że każda instytucja oraz osoba prywatna może w dowolnej chwili zorganizować kompletną wystawę retrospektywną moich prac, co nie wymaga mojej zgody ani nawet wiedzy. Musi Pan wiedzieć równie dobrze jak ja, że wszystkie moje prace dystrybuowane są przez Film-Makers’ Cooperative i że każdy może wypożyczyć je pod warunkiem, iż zrobi to w dobrej wierze, weźmie odpowiedzialność za wydruki i uiści opłatę za ich wykorzystanie.

W Pańskim liście chodzić musi zatem o coś innego niż chęć wystawienia moich prac. Drugi akapit rozpoczyna Pan stwierdzeniem, w którym znajduje się jasna wskazówka, czym to „coś” jest, a pisze Pan tam: „To wszystko dla miłości i honoru, pieniądze nie są brane pod uwagę…”.

W porządku. Zacznijmy od miłości, czyli od tego, od czego wszyscy zaczynaliśmy. Poświęciłem co najmniej dekadę swojego życia, które zgodnie z moją wiedzą okaże się moim jedynym, na tworzenie filmów. Włożyłem w tę pracę całą swoją energię. Aby ją kontynuować, zaakceptowałem… podobnie jak większość artystów (i z podobną radością)… standard życia, którym większość pracujących Amerykanów automatycznie pogardza, czyli poświęciłem sztuce wszystkie swoje ziemskie zasoby, nie bacząc na ich wielkość.

Oczywiście zasoby te nie są nieograniczone. Niezaprzeczalnym faktem pozostaje natomiast, że wykonałem pracę oraz zleciłem ją sobie samemu bez żadnego zobowiązania, aby kogokolwiek zadowalać, działając zgodnie z osobistym rozumieniem klasycznych kanonów mojej sztuki. Czy to nie dowód miłości? A jeśli nie, to co więcej powinienem zrobić, aby tak było? I kto (spośród żyjących) miałby to ode mnie wyegzekwować?

Jeśli zaś idzie o drugą kwestię, to powiedziałem, że dostrzegam, jak również doceniam honor, jakim jest dla mnie ta propozycja. Ale co z honorem mojej sztuki? Odważę się zasugerować, że być może któregoś dnia cała historia sztuki będzie ledwie przypisem do historii filmu… albo tego, w co film wyewoluuje. Do dziś, w ciągu niecałego stulecia, film stworzył wielkie pomniki żarliwej mądrości. Honorując tę wschodzącą tradycję, potwierdzamy, że życzylibyśmy sobie, aby była ona kontynuowana.

Nie może ona jednak dalej istnieć wyłącznie dzięki miłości i honorowi. Tym samym dochodzę do Pańskiego stwierdzenia: „pieniądze nie są brane pod uwagę…”.

Wyjaśnię to na przykładzie. Powiedzmy, że stworzyłem tyle i tyle filmów. Oznacza to, że wykorzystałem tyle i tyle metrów taśmy filmowej, za którą zapłaciłem producentowi. Opłaciłem studio montażowe, w którym przetwarzałem taśmę wyjętą z kamery, za którą również zapłaciłem. Szlifierze soczewek też zostali opłaceni. Następnie edytowałem materiał przy użyciu przewijarek i zgrzewarki, za które zapłaciłem, wykorzystując rozbiegówki i klej, za które także zapłaciłem. Drukarnia i studio dźwiękowe także zostały opłacone za ich materiały i usługi. Pan również, mimo że kiepsko, opłacany jest za próby nakłonienia mnie do pokazania moich prac płacącej za ich obejrzenie publiczności w zamian za „miłość i honor”. Jeśli do tego dojdzie, operator projektora otrzyma za swoją pracę zapłatę. Ktoś zapłacił za papier, na którym napisany został Pański list do mnie, a także za jego doręczenie.

Oznacza to, że wykonując swoją pracę, stworzyłem możliwości zarobku wielu osobom. Proszę pomnożyć to przez liczbę wszystkich pracujących artystów, których pan zna. Proszę następnie zadać sobie pytanie, czy drukarnia wydrukowałaby moje prace za „miłość i honor”, gdybym ich o to poprosił; gdybym to zrobił i gdyby oni potraktowali moją prośbę poważnie, mógłbym się spodziewać, że wytłumaczą mi, iż istoty ludzkie oczekują wynagrodzenia za swoją pracę. Powodem jest fakt, że umożliwia im ono kontynuowanie tego, czym się zajmują.

Okazuje się jednak, że podczas gdy wszyscy inni otrzymują wynagrodzenie za wzięcie udziału w przedsięwzięciu, które nie zaistniałoby beze mnie, ja, artysta, nie dostanę zapłaty.

Wygląda więc na to, że nie ma możliwości, aby płacić artyście za jego pracę, którą wykonuje jako artysta. Uczyłem, wykładałem, pisałem oraz pracowałem jako technik… i za wszystkie te poboczne zajęcia otrzymywałem zapłatę; wynagradzano moją pracę. Jednak jako artysta otrzymywałem wynagrodzenie wyłącznie sporadycznie.

Udzielę Panu dalszych informacji w tej kwestii:

Po pierwsze: my, filmowcy, jesteśmy ze sobą w kontakcie, być może należałoby nawet powiedzieć, że istnieje pewne „grono”, którego nie było dwie i trzy dekady temu, kiedy to Museum of Modern Art (kierowane oczywiście przez inną kadrę) nastawiało filmowców przeciwko sobie nawzajem i dostawało od przedstawicieli pokolenia Mai Deren nie tylko zgody na projekcje, ale również wszelkiego rodzaju „prawa” za darmo.

Cóż, Maya Deren przede wszystkim zmarła młodo, żyła w prawdziwej biedzie. Pozostawiam Pańskiemu domysłowi, czy jej życie mogło ulec wydłużeniu dzięki kilku dolarom. Trochę pieniędzy z pewnością mogłoby pomóc jej pracować; wciąż ze smutkiem wspominam oglądane podczas pierwszej wizyty w Nowym Jorku plakaty z wypisanymi błaganiami o pieniądze, które mogłyby pomóc jej dokończyć THE VERY EYE OF NIGHT. Zrobię, co w mojej mocy, aby nie przytrafiło się to ani mnie, ani żadnemu z artystów, których znam.

Wiem również, że Stan Brakhage (jego korespondencja z Willardem Van Dyke’em znajduje się w rejestrze publicznym) i Shirley Clark nie zostali pozbawieni wynagrodzenia za wykorzystanie ich prac w Państwa muzeum. Nie wiem, jak wyglądało to w przypadku Bruce’a Baileya, ale śmiem wątpić, by był na tyle bogaty, aby podróżować tutaj z Zachodniego Wybrzeża na własny rachunek, niezależnie od natężenia miłości oraz honoru (i czegokolwiek innego). Oczywiście jeśli któraś osoba z tej trójki otrzymała jakąkolwiek sumę (pieniądze umożliwiające pracę, powtarzam), oznacza to, że dostała nieskończenie więcej niż to, co proponuje Pan mnie. Stawia nas to poza nawiasem jakiejkolwiek dyskusji. To wprost niewyobrażalne obcięcie wynagrodzenia.

Po drugie: nie mieszkam w Nowym Jorku. Generalnie rzecz biorąc, pobyt tam we wskazanym przez pana terminie nie jest mi „na rękę”. W nadchodzącym semestrze letnim w każdy czwartek i piątek będę uczył w Buffalo, dlatego mógłbym mieć nadzieję na pojawienie się w muzeum najwyżej w sobotę. Czy sugeruje Pan, żebym tam przyjechał? Odległość, jaką musiałbym pokonać, to blisko sześćset pięćdziesiąt kilometrów, a w marcu na północy stanu pogoda jest niepewna. Czy zatem powinienem polecieć tam na własny koszt, aby spotkać się z publicznością, która, jak wiem z własnego doświadczenia, będzie w najlepszym wypadku obojętna, a w najgorszym prowincjonalnie grubiańska i nieuprzejma?

Po trzecie: rozumiem, że filmowcy zapraszani obecnie do udziału w Państwa programach „Cineprobe” otrzymują honorarium. Jak to więc możliwe, że ja pozbawiony zostałem tego przywileju?

Dobrze więc. Jako że popadłem w rozwlekłość, podejmę teraz próbę bycia zwięzłym. Proponuję Panu pod rozwagę następujące punkty:

1] Jak rozumiem, kierując się swoją polityką, Museum of Modern Art nie płaci za wypożyczanie filmów. Jestem w pełni świadomy, że gdyby muzeum płaciło nam, niezależnym artystom filmowym, zobowiązane byłoby również płacić hollywoodzkim wytwórniom. Ponieważ wszyscy funkcjonujemy w wolnym od zasad rynkowych systemie, muzeum chroni artystów przed błędną etycznie koniecznością podejmowania niesprawiedliwej rywalizacji ekonomicznej z podmiotami takimi jak Metro-Goldwyn-Mayer. (Zachęcam wszystkich do przeanalizowania logiki tego założenia). Tak czy inaczej, proponuję Panu zapłacenie mi zaledwie połowy ceny katalogowej za wypożyczenie moich nagrań, które zaprezentuje Pan prawdopodobnie kilkakrotnie. Może Pan nazwać te pieniądze, jak zechce: grantem, podarunkiem charytatywnym, łapówką albo dywidendami na giełdzie zachodniej cywilizacji… a ja z pokorą je przyjmę. Dokładna kwota, o której mówimy, to 266,88 dolara, plus dodatkowe 54 dolary w ramach opłaty za czyszczenie materiałów, jaką będę musiał uiścić firmie Film-Makers’ Cooperative, kiedy moje prace zostaną zwrócone.

2] Jeśli mam się pojawić we wskazanym przez Pana terminie, muszę otrzymać zwrot kosztów podróży lotniczej i transportu drogowego pomiędzy Buffalo i Manhattanem. Zobowiązuję się pokryć wszystkie pozostałe koszty. Myślę, że kwota ta wyniesie około 90 dolarów, ale proszę o jej zweryfikowanie.

3] Jeśli miałbym omawiać swoje prace, musiałbym otrzymać takie samo honorarium, jakie proponujecie każdej osobie wykonującej „Cineprobe”. Proszę mnie poprawić, jeśli się mylę, ale z tego, co wiem, jest to 150 dolarów.

4] Na koniec muszę prosić o jak najszybszą odpowiedź. Posiadam ograniczoną liczbę kopii, a niektóre z nich mogą być już zarezerwowane dla innych wypożyczających, którzy chcą je wykorzystać we wspomnianym przez Pana terminie. Ponieważ proponowaną przez Państwa wystawę retrospektywną traktuję priorytetowo, opóźnienie mogłoby zmusić mnie do zakupu nowych materiałów specjalnie na tę okazję, a ogromnie zależy mi na zminimalizowaniu, w miarę możliwości, wydatkowania funduszy, których potrzebuję na kontynuowanie swojej pracy.

Proszę zwrócić uwagę, Panie Donaldzie, że to, co napisałem powyżej, jest listą próśb. Nie stawiam żądań, te bowiem mogłaby wystosować wyłącznie osoba zmuszona do negocjacji.

Musi Pan jednak zrozumieć, że w kwestii tych próśb nie zamierzam się targować: byłoby to upokarzające. Targowanie się akurat w tej sprawie oznaczałoby zaakceptowanie upokorzenia w imieniu wszystkich tych, których potrzeby i wątpliwości są jeszcze większe niż moje.

Pan, oczywiście, nie jest zmuszony do negocjacji. Jest Pan wolny. Ponieważ ja również jestem wolny, sprawa płatności pozostaje otwarta w kwestii samej procedury, ale nie istoty.

Mam nadzieję, że osiągniemy porozumienie, i to prędko. Liczę na to z uwagi na miłość do mojej osaczonej sztuki oraz honor wszystkich tych, którzy ją uprawiają. Jeśli jednak nam się to nie uda, niezależnie od tego, jak bardzo zależy mi na realizacji tego przedsięwzięcia, będę musiał odpowiedzieć Panu, że w Museum of Modern Art nie odbędzie się żadna wystawa retrospektywna moich prac.

Z błogosławieństwem

Hollis Frampton