Читать книгу Czarny warkocz - Stanisława Fleszarowa-Muskat - Страница 5

Juliuszowi zapisywał oprawny w czerwony safian tom II Canzoniere Petrarki. Nieraz, podczas częstych wizyt przez wszystkie lata, Juliusz brał go w rękę i – nie otwierając – cieszył się samym dotykaniem cienkiej, miękkiej skóry; jego palce, zawsze zażółcone spalanymi do końca papierosami, długie i nerwowe, w przedziwny jakiś sposób – kontrastując – pasowały do tej podniszczonej, zużytej, ale wciąż świetnej oprawy. Tak, to był najlepszy zapis dla Juliusza. Wyobrażał sobie, jak się zdziwi. Pomyśli: aż tyle, czy – tak mało?

Kupili ten tom razem u ulicznego antykwariusza we Florencji. Lato było tego roku upalne, już kiedy wyjeżdżali z Warszawy, lipcowy skwar wydawał się nie do zniesienia, w starych murach Florencji nie było czym oddychać, ale ich to upajało zamiast męczyć. Mieli po dwadzieścia pięć lat i własna młodość była cudownym punktem odniesienia do wszystkich zachwytów, jakie budziło zapchane gromadzoną przez wieki pięknością miasto. Myśląc potem nieraz o tym młodym florenckim lecie z Juliuszem, zaczynał rozumieć, dlaczego podróże, które odbywał w późniejszym wieku, kończyły się zawsze znużeniem i smutkiem. Całkiem niedawno uciekł prawie z hotelu w Grenadzie na widok wycieczki starych Amerykanek, wysypujących się z autokaru. To wycieczka się wysypywała – gdyby był początkującym pisarzem, w wydawnictwie poprawiono by mu ten błąd, gwoli poprawności gwałcąc prawdę: bo to przecież jednak one się wysypywały, stare, ale przerażająco żwawe, w nienagannych fryzurach i kostiumach, obwieszone aparatami fotograficznymi i kamerami – żarłoczne turystki, pragnące na starość najeść się świata, choć wiedziały, musiały wiedzieć, że za mało czasu pozostało im na to, żeby go dobrze przeżuć. Stare miasta, stare kamienie, rzeźby i książki piękniały w młodych oczach; nie przyćmiewał spojrzenia na nie żal zrodzony z myśli o tak szybkim, o wiele szybszy m przemijaniu człowieka – młodzi ludzie o tym nie myślą, młodym ludziom wydaje się (i to jest najpiękniejsze w młodości), że będą żyć wiecznie.

Im się właśnie tak wydawało, jemu i Juliuszowi, gdy przy Ponte Vecchio, w słońcu i średniowiecznym pyle Florencji kupowali oprawny w czerwony safian tom Petrarki. Znad zielonej wstęgi Arno wiał po raz pierwszy od wielu dni wiatr, orzeźwiający, pachnący urodzajnymi polami Toskanii.

– Weźmy ją – powiedział Juliusz. Trzymał w uniesionej ręce książkę, jego palce były smagłe, nieprzyswędzone jeszcze ogniem papierosów, a on już wtedy wiedział, że nigdy nie dozna równego szczęścia z czyjejś obecności. Juliusz zresztą nigdy się o tym nie dowiedział, przemilczał to przed nim, a radość z tego – jakby była ofiarnym wyrzeczeniem – stała się jeszcze pełniejsza. Później miewał inne, częste i niezbyt długotrwałe przyjaźnie, zawsze pełne namiętnego pragnienia wyłączności, jakby chodziło o inny rodzaj uczucia, bardziej zaborczego niż przyjaźń. Zerwania kończyły je równie gwałtownie, po jakichś – urojonych niekiedy – zaniedbaniach, nie usprawiedliwionych milczeniach, lub – czasem – dla równie porywczej świeżej przyjaźni. Do Juliusza jednak zawsze wracał, do czynionych mu zwierzeń, do rozmów, które z kim innym nie byłyby w ogóle możliwe, do porozumień w pół słowa, w pół spojrzenia, w pół uśmiechu, do niespokojnej, burzliwej radości, jaką sobą wnosił. Tak mało – czy aż tyle? – pomyśli.

Odłożył pióro i przeciągnął się w fotelu. Trzeba było teraz zająć się sprawami najważniejszymi i jakoś nie mógł się do tego zabrać. Nie budziły wspomnień, do których chciałby wracać – z ilu ludźmi miałoby się piękne wspomnienia, gdyby rozstania następowały wcześniej: przed zniechęceniem i znużeniem, przed mordem, który w końcu zadaje się miłości.

W domku naprzeciwko, o którego budowę miał nawet pretensję do władz miejskich, ponieważ zasłaniał mu widok – kobieta w fartuchu bez rękawów myła okna. Była to wdowa po kolejarzu, który odziedziczywszy jakiś skromny spadek, wybudował ten dom, a wkrótce potem zachorował i umarł, zostawiając go żonie. Zdążyli spędzić w nim zaledwie pół roku wśród sycącego posiadaniem szczęścia, dla niego już zapewne pełnego wysiłku. Teraz wdowa myła okna. Stojąc na parapecie wychylała się na zewnątrz a wiatr rozwiewał poły jej nie dopiętego na kolanach fartucha. Nogi miała gołe, tak samo jak ramiona-dzień był ciepły i słoneczny, przyjemnie chyba było stać tak w oknie, w łagodnym przewiewie chłodzącym ciało...

Tak myślał – tak myśląc, wypoczywał – ale trzeba było wreszcie zabrać się do tych spraw najważniejszych, skoro chciał raz z tym skończyć; skoro chciał mieć to już za sobą. Dom i prawa autorskie zapisywał Róży i Dorocie, żadna nie była już jego żoną, mógł więc uczynić to ze sprawiedliwego dystansu, oceniając bez żalu rozczarowania, jakimi go obdarzyły i jakich on – zapewne – także im nie poskąpił. Żadna z nich nie znaczyła więcej w jego życiu i ten równy podział mógłby wreszcie doprowadzić je – sprowadzić je ze wzniesień zbyt wielkich wyobrażeń o sobie – do kapitulacji wyrównującego wszystko pojednania. Było to konieczne nie tyle dla zachowania godnej i spokojnej pamięci o nim, czego miał prawo się spodziewać, ile dla prostego i złośliwego faktu: dom – nie przewidziany przez architekta do podziału między dwu użytkowników – miał jedną tylko łazienkę. Musiał się jednak uśmiechnąć na myśl o tym, jak się będą mijać na schodach, z jakim wyrazem twarzy spotkają się w drzwiach, jak wreszcie zaczną się kłócić, zapomniawszy o tym, kim są, a raczej – kim nigdy nie były. Zawstydził się, że była to jedyna uciecha, jakiej mógł jeszcze doznać, odwrócony już od świata, zdumiony próżnią, z której niczego nie można już było zaczerpnąć. Wszystko, co go tak cudownie syciło w życiu, co karmiło jego myśli i uczucia, wydawało mu się teraz suche, budzące bezustanną czczość, przerażająco bezbarwne, bezwonne i łykowate. – I w tej ogromnej jałowości nagła, soczysta uciecha z pospolitej myśli o kłótniach tych kobiet...

A ta naprzeciwko, wciąż stojąca na parapecie okna, upuściła ścierkę. Krzyknęła cicho, może nawet zaklęła, to drugie wydało mu się bardziej prawdopodobne, gdy na chwilę zobaczył jej twarz – odgarnąwszy z czoła spadające na nie włosy jęła złazić z parapetu, w rozchyleniu fartucha zajaśniały na chwilę zdrową różowością jej krzepkie uda. Ujrzał ją po chwili na dworze; jakaś jakby mniejsza niż w oknie, zaczęła szukać swojej zguby w krzakach bzu rosnących pod oknem, a znalazłszy ją, zniknęła w drzwiach domu – dlaczego czekał, dlaczego tak bardzo czekał, aż znowu pojawi się na parapecie, jak na scenie tylko dla niego grającego teatru, całkowicie nieświadoma daru, jaki mu przekazywała w tej tak trudnej dla niego godzinie. Ile razy w życiu otrzymywał coś bezinteresownie, ile razy nie musiał płacić wcześniej czy później – za to, co otrzymywał, a czego czasem nawet nie pragnął? A teraz czekał po raz pierwszy na coś, po czym na pewno nie będzie rachunku.

Była tam wreszcie! Wlazła na parapet okna trzymając się silnymi ramionami ram okiennych, wypłukała ścierkę w kuble, wyżęła ją starannie, a potem roztrzepała kilkoma energicznymi wstrząśnięciami ręki. Przypatrywał się temu z uwagą łakomą i jednak nie bolesną. Na bosych stopach miała domowe pantofle bez pięt, zupełnie płaskie – jego wszystkie kobiety nosiły wysokie obcasy, stawały się przez to jakby lżejsze, taneczne w biodrach – ta miała jakąś statyczność, przylegliwość do ziemi, do miejsca, w którym stała i w dziwny sposób nie odbierało jej to lekkości.

Powoli odwrócił głowę i skierował znów wzrok na leżący przed nim papier. A więc Róży i Dorocie po połowie dom i prawa autorskie... Och, pomyślał, prędzej! Kończmy z tym! Znowu poczuł jałowość, całą suchość, całą łykowatość życia. To, co napisał, co pisał przez długie lata – jeśli nawet przydawało się na coś ludziom – wydało mu się kupą papieru, która wchłonęła, która wyssała z niego wszystkie soki, aby stworzyć pozór prawdy w wytwarzanych przez niego istnieniach, dać im oddechy, myśli i uczucia i tę okrutną samodzielność, przerażającą go, gdy nie mógł jej opanować. One miały żyć, przejęły z niego całą siłę na swoją długowieczność i trwałość, podczas gdy on... gdy jemu... gdy w nim wygasło...

W ogrodzie, tuż pod oknem pokoju, w którym siedział, odezwał się jakiś cichy głos. Ptasie kwilenie, nawoływanie, ptasi płacz? Zaczął nasłuchiwać, ale dźwięk już się nie powtórzył.

Podczas gdy on... Cóż on...? Kiedy człowiek dochodzi do punktu, w którym nudzi go myślenie o samym sobie, powinien wiedzieć, co ma uczynić i powinno mu się to wydać sprawą tak prostą, jak odwrócenie wzroku od obrazu, który przestał zdumiewać i cieszyć...

Słaby głosik pod oknem odezwał się znowu. Wyraźnie wzywał ratunku przerażonym swoim dźwiękiem, wołał o pomoc w tej dziwnej, kwilącej mowie. Kto miał ją zrozumieć? Trawa wokół podokiennej grządki? Liście dzikiego wina na murze? Krzak jaśminu? Człowiek?

Dźwignął się ciężko z fotela, podszedł do okna, przechylił się przez parapet. Na grządce, w cieniu rozłożystej piwonii, leżało małe, nagie pisklę, nieopierzone jeszcze całkowicie dziecko szpaka czy kosa, a może jaskółki – nie znał się na tym. Patrzyło na niego przerażone, a z żółtego, szeroko otwartego dzioba wydobywał się ów dźwięk panicznego alarmu, wielki płacz na całe ptasie gardło.

Skąd się tu wzięło? Może matka przenosiła je z gniazda, które z jakichś powodów przestało być bezpieczne, w inne, bardziej pewne miejsce i upuściła je w locie? A może uczyło się już latać i zabrakło mu siły między rodzinną gałęzią a szczytem dachu, który przewidziany był jako meta dla latań ćwiczebnych tego dnia? W końcu, nieważne z jakiego powodu, leżało teraz pod piwonią i całe było przerażeniem, nagą bezsilnością, czekaniem na ratunek. Ogarnęła go panika – trzeba było coś zrobić, ale co? Każdej chwili mógł zjawić się kot sąsiadów, zwabiony kwileniem. Ci, którzy mogą być zjedzeni, powinni siedzieć cicho, ale pisklę o tym nie wiedziało. Otworzył drzwi od tarasu i wyszedł do ogrodu. Dzień był cudowny, ale nie pozwolił sobie na żadne zachwyty; na chwilę tylko owładnęła nim myśl, że wiosna nie była najlepszą porą do rozliczeń z życiem, kryła w sobie tyle podstępów i gdyby się nie mieć na baczności, ustalone – trwałe, jakby się wydawało – oceny, mogły ulec nagłemu zachwianiu za byle podmuchem pachnącego wiatru, za najlżejszym...

Pisklę odezwało się znowu. Nie, nie mógł go zostawić na grządce, w otwartym polu wszelkich niebezpieczeństw, nawet słońce mogło je zabić przypiekając zbyt silnie małą, łysą głowę. Schylił się i wyciągnął rękę. Sądził, że pisklę przestraszy się, cofnie, spróbuje ucieczki – ale ono patrzyło na niego ufnie i wyraźnie czekało, żeby je wziął w dłonie i uniósł z ziemi. Uczynił to ze wzruszonym zdumieniem i ostrożnie, uważnie patrząc pod nogi, ruszył z powrotem do pokoju. Tu rozejrzał się za miejscem dla ptaka: na biurku – do którego miał zamiar za chwilę zasiąść dla dokończenia tego, co dokończyć postanowił – nie miałoby spokoju, opodal pod ścianą stał mały egipski stolik, kładł na nim pudełka z papierosami, gdy ktoś go odwiedzał, teraz mogło tam zamieszkać pisklę, gdyby na intarsjowanym blacie uwił mu ciepłe gniazdko... Pobiegł do przedpokoju i ściągnął z wieszaka swoją włóczkową czapkę, którą nosił podczas spacerów po okolicznych polach. Kiedy ją nieco pomniejszył, zawijając jej brzegi, była naprawdę jak przytulne gniazdko i pisklę od razu potrafiło to ocenić. Rozgościło się w nim z jawną ulgą i przymknęło powieki, jakby zmorzył je nagły sen po zbyt gwałtownych przeżyciach.

Na palcach wrócił do biurka, pochylił się nad papierem Na czym to skończył...? Tom Petrarki dla Juliusza (aż tyle, czy, tak mało?) dom i prawa autorskie po połowie dla Róży i Doroty... Ale tego jeszcze nie napisał, uciecha z ich przyszłych babskich kłótni, na które je skazywał, odsunęła sformułowanie zapisu. Właściwie... dlaczego wyobrażał sobie, że będą się kłócić w tym domu? Po prostu sprzedadzą go za dobre pieniądze jakiejś ambasadzie i śmiać się będą ze złośliwości, z tej cennej, a nie udanej złośliwości, jaką pragnął im wyrządzić. To one mieć będą uciechę...

Z miękkiego gniazdka włóczkowej czapki, którą od tylu lat nosił na swojej zmęczonej głowie, dobiegło cichutkie, przepraszające jakby piśnięcie – bardziej znak życia, niż prośba – ale on zerwał się od biurka z dawno nie zaznaną radością natychmiastowego jej spełnienia. Oczywiście, pisklę było głodne! Jakże mógł o tym nie pomyśleć!

Pobiegł do kuchni, pokruszył kawałek bułki i białego sera, po namyśle także plasterek kiełbasy. Podał to wszystko pisklęciu, jak właściciel restauracji, zabiegający o dobre samopoczucie klienta pisklę jednak nie ruszyło jedzenia. Podsunął mu talerzyk pod sam dziób, odwróciło głowę. Skąd mógł wiedzieć, czym odżywiało się dotąd? Muszki! przypomniał sobie – we wszystkich okrutnych wierszykach dla dzieci, które czytano mu w dzieciństwie, ptaszki jadły muszki! Stanął w oknie i zaczął czyhać na te nieszczęsne stworzenia. Nie odważył się jednak wyciągnąć ręki, gdy znalazły się w jej zasięgu, jakiś nagły szacunek dla najmniejszego nawet życia sparaliżował mu ruchy. Ale pisklę odezwało się znowu, tym razem śmielej, z pretensją, a gdy zbliżył się do niego, patrzyło mu w oczy z pełnym wyrzutu oczekiwaniem. Ogarnął go popłoch. Było głodne, bardzo głodne – może nie jadło od kilku godzin i teraz zemrze tu z głodu na jego oczach, a on nie potrafi go nakarmić, nie potrafi uratować! Powinien wrócić do biurka, zakończyć to, co pisał i to, co zamierzał potem – ale pisklę chciało jeść, pisklę chciało żyć i nie miało w tej chwili na świecie nikogo poza nim... Otworzył gwałtownie drzwi od tarasu, podbiegł do ogrodzenia wzdłuż drogi. Kobieta naprzeciwko kończyła właśnie mycie okna, wytarła szybę do sucha i przyglądała się jej pod światło.

– Proszę pani! – zawołał, a zabrzmiało to, jakby to on teraz wzywał ratunku, nie małe, słabe pisklę, ale silny mężczyzna, szukający pomocy. – Nie wie pani czym karmi się nie opierzone jeszcze ptaki?

Odwróciła ku niemu głowę zdziwiona. Nie rozmawiali dotąd ze sobą, nie wymieniali nawet sąsiedzkich pozdrowień.

– Co takiego? – zawołała.

– Małe ptaki! – powtórzył. – Znalazłem pisklę w ogrodzie. Co mu dać jeść?

– Bo ja wiem? – powiedziała. Wrzuciła ścierkę do wiadra, zapięła fartuch na kolanach. – Może chleba?

– Dałem. Nie chce jeść. Zdechnie z głodu.

– Małym kurczętom daje się posiekane jajko na twardo. – Odgarnęła włosy z czoła i nie wiadomo dlaczego uśmiechała się przez chwilę. – Chce pan? Ugotuję i przyniosę.

– Och, proszę! – zawołał żarliwie. – Bardzo proszę!

– Zaraz tam przyjdę do pana – krzyknęła.

Wrócił do domu i czekał z radosną niecierpliwością. Siadał, wstawał, chodził od drzwi do okna i z powrotem, a pisklę wodziło za nim wzrokiem, kręcąc w obydwie strony małą, łysą głową.

Przyszła wreszcie. Na szklanym spodku niosła posiekane jajko, dmuchając na nie po drodze.

– Jeszcze trochę gorące – wytłumaczyła.

Pokazał jej pisklę. Pochyliła się nad nim i od razu parsknęła śmiechem.

– Ojeju! – zawołała. – Takie gniazdko mu pan zrobił!

– Z mojej czapki – zawstydził się. – Z mojej starej czapki.

– Widzę. Nosi ją pan, od kiedy tu mieszkam. Zawsze pan chodzi na spacer w tej czapce.

– Zauważyła to pani?

– Jak się wygląda przez okno, to się niejedno zauważy – Zamyśliła się. – Zrobiłabym panu nową.

– Naprawdę? – szepnął.

– Dlaczego nie? No, jedz! – pochyliła się znów nad pisklęciem. – A wody mu pan nie dał?

– Nie – powiedział ze skruchą.

– Najpierw trzeba było dać mu wody. – Rozglądnęła się. – Gdzie jest kuchnia?

– Tam – wskazał i pobiegł za nią, gdy ruszyła w tym kierunku.

– O! – zatrzymała się na progu kuchni. – Straszny bałagan u pana.

– Kobieta do sprzątania przychodzi raz w tygodniu.

– To widać – powiedziała. Wzięta ze zlewu brudny talerzyk, umyła go i napełniła wodą. – Szkoda, taki ładny dom! Nieraz sobie myślałam, jak tu jest. Ja to bym... – urwała, ale nie ona zachłysnęła się tym nie dokończonym zdaniem, to on poczuł je w gardle, jak nagły spazm. Poszedł za nią w milczeniu i w milczeniu patrzył, jak pochyla się nad pisklęciem, jak je karmi, wkładając mu jedzenie w żółty, otwarty żarłocznie dziób. – No, widzi pan – roześmiała się. – Ode mnie je!

– Jak ma pani na imię? – zapytał cicho.

– Całkiem zwyczajnie: Maria.

– Marija... – powtórzył z modlitewnym zaśpiewem.

Spojrzała zdziwiona. Umoczyła palec w wodzie i spływającą zeń kroplą napoiła pisklę. Patrzył na to z zapierającym dech zachwytem. Miała na sobie ten sam fartuch bez rękawów, w którym myła okna. Nigdy nie był tak blisko kobiety zmęczonej fizyczną pracą, pachnącej zdrowym potem – ostra woń, która biła spod jej głęboko obnażonych pach, przyprawiła go o zawrót głowy. Przysunął się bliżej, potrącony stolik zakołysał się, woda ze spodka spłynęła na intarsję blatu.

– Nogę ma jedną krótszą, trzeba coś pod nią podłożyć – powiedziała. – O, jest tu jakaś książka! – Chwyciła w dwa mokre palce i wcisnęła pod nogę rozchybotanego stołu oprawny w czerwony safian tom Petrarki, dar przeznaczony dla Juliusza.

– Jest tu jakaś książka – powtórzył i przebaczył jej to. Z radością. Z podniecającym uczuciem wyrzeczenia.

Patrzył, jak ptak pije krople wody, spływające z palców kobiety i nie obchodziło go nic poza tym; cudowna cisza rozścielała się w nim całym, łagodne godzenie się na chwilę, którą przeżywał, na jej proste piękno, na jej prostą mądrość. Na biurku leżał papier nie zapisany do końca, bez podpisu, który powinien na nim złożyć – jeszcze nie teraz, pomyślał leniwie, jeszcze nie teraz...

Kobieta wpychała znów jedzenie w rozwarty szeroko dziób pisklęcia.

– Jak to to źre! – śmiała się. – Jak to źre!

Była to kobiecość nie potrzebująca żadnego wsparcia – intelektu, piękności, wysokiego miejsca w świecie. Miał blisko przed oczyma nagie, silne ramię, powleczone już złotą opalenizną – pomyślał, jakim szczęściem byłoby choć na krótko położyć na nim głowę...

– Pan oszalał – szepnęła pobłażliwie. A potem coraz szybciej, ze zdumieniem, olśnieniem, z radością: – Pan oszalał, pan oszalał, pan oszalał!

– Marija! – modlił się, jak chłop klęczący przed balaskami na wytartych kolanami stopniach. – Marija! – żarliwie i bluźnierczo, boleśnie i szczęśliwie. – Marija!

Zaczęły w nim znów krążyć wszystkie soki życia. Poczuł w ustach i całym sobie świeżą, ożywczą soczystość. Powietrze wchodzące w płuca miało dawną aksamitną gładkość, świat odzyskał swoją barwę i woń.

– Marija! – powtórzył.

Pisklę patrzyło na niego jakby porozumiewawczo. Oko miało okrągłe, za duże, jak na tę małą łysawą głowę, przykryte do połowy pomarszczoną powieką. Właściwie oko starca – wiele, bardzo wiele wiedzącego o życiu.

1976