Читать книгу Hoe gemaak met my dikmond kind? - Suzette Truter - Страница 6

Moeilike geselsies, sensitiewe gesprekke en stilswye …

VRAAG 11

Ek wil smiddae so graag hoor hoe my negejarige seun se dag by die skool verloop het, maar hy reageer bot op my vrae. Hoe kry ek hom om te praat oor sy dag? Sy sussie praat soos ’n grammofoonplaat. Sy onderwyseres sê hy is goed aangepas by die skool, maar hy deel nie sy dag met my nie.

ANTWOORD

Daar’s ’n magdom redes hoekom party kinders ’n hond uit ’n bos gesels en ander nie. Shani Grové, ’n voorligtingsielkundige en skrywer van talle breinboeke, noem ’n paar oorsake wat jy dalk sal herken:

 Persoonlikheid kan ’n rol speel: As jou seun ’n introvert is, mag hy dalk nie daarvan hou as jy hom oor homself uitvra nie. Of dalk irriteer dit hom as jy elke middag dieselfde vrae vra.

 As hy gespanne is oor iets, gaan hy moontlik minder woorde tot sy beskikking hê, omdat stres dele van sy korteks (ook die spraakgedeeltes) tydelik kan “uitskakel” of “verlam”.

 Sommige kinders kan nie te veel impulse van buite, soos te veel klanke, reuke of kleure hanteer nie, en skakel letterlik af weens sensoriese oorlading. (Lees ook vraag 91 oor sensoriese sensitiwiteit.)

 Meisies se taalvermoë ontwikkel vinniger as seuns s’n. Dalk dink jou seun jy gee voorkeur aan sy sussie?

Die kruks van die saak: Verbreek die patroon. Hierdie patroon werk nie vir julle nie!

Kies liewers ’n ander tyd om met jou kind te gesels, sê die kliniese sielkundige Ronéll Lemmer. “Net soos jy, het jou seun dalk ná ’n besige dag ’n behoefte om eers te ontspan. As jy hom nie druk nie, sal hy waarskynlik uit sy eie dinge vir jou vertel soos die dag verloop. Leer om hom te ‘lees’. Is hy in die bui vir ’n gesprek, of is sy gedagtes elders? Saans, as alles en almal al rustiger is, is hy tien teen een ook meer ontvanklik vir gesels. Skep gemoedelike geselstye saam – net vir julle twee. ’n Gedeelde belangstelling of stokperdjie soos krieket op TV of skaak sal jul verhouding verbeter en gewoonlik bly gesprekke nie net daarby nie.”

Die lewensafrigter Anèl Bester van Randburg sê dit werk vir haar as ma van twee seuns (agt en tien) om vrae te vermy wat haar kinders net met ’n ja of nee kan beantwoord. Pleks van vra: “Het jy ’n goeie dag gehad?” kan jy vra: “Wat het vandag by die skool gebeur?” Of: “Wat was die lekkerste of snaaksste ding wat vandag gebeur het?”

DOENLYSIE

 Vermy vrae wat met “hoekom” begin. Dit maak dikwels ’n kind negatief en hy tree dadelik verdedigend op.

 Moenie dat jou kind voel dat jy hom druk of bymotiewe met jou vrae het nie. Al is daar net ’n persepsie van druk of geïmpliseerde kritiek (waar of nie), soos dat jy eintlik op sy huiswerk ingestel is, kan hy steeks raak en kortaf antwoord.

 Minder as 20 persent van kommunikasie bestaan uit woorde. Ondersoek jou eie gemoed. Hoe lyk jou liggaamstaal as jy jou seun uitvra? Onthou, jou stemtoon, gesigsuitdrukking, die emosionele interaksie, ou emosionele pyn, die verhouding tussen julle twee en enige ondertone van byvoorbeeld frustrasie of woede speel alles ’n rol in kommunikasie.

’n Ma se wenk

“As jou minder spraaksame seun dinge begin verklap van sy dag, moenie hom dan peper met vrae om soveel moontlik uit hom te kry nie. Dan gaan hy weer toeslaan. Praat minder, luister meer.”

VRAAG 12

Hoe praat ek met my depressiewe kind?

ANTWOORD

Dis ’n moeilike een, en ’n fyn kuns. Jy wil haar nie ontstel of onder druk plaas nie, maar jy wil haar ook nie ignoreer nie. Berei jou maar daarop voor dat die gesprek uitputtend en veeleisend gaan wees, maar moet haar nie net uitlos nie, want sy voel reeds eensaam.

Ansie Gous, ’n kliniese sielkundige van Roodepoort en medeskrywer van As ’n kind se lag verdwyn, doen die volgende wenke aan die hand:

 Praat rustig en saggies, oor een onderwerp op ’n slag.

 Wees geduldig. Dit kan lank neem voor sy antwoord.

 As jou pogings haar irriteer, moenie onttrek of kritiseer nie. Bly net daar.

 Moenie probeer raad gee oor hoe sy beter kan voel nie.

 Vra haar wat jy kan doen. Soms sal sy wil praat, soms wil sy jou net in die omgewing hê en soms wil sy uitgelos word.

VRAAG 13

My kind onderbreek my aanmekaar as ek op die telefoon met ’n vriendin of sy juffrou praat. Hoe leer ek hom om net ’n rukkie geduldig te wees? Ek vererg my en wil dan sommer op hom skreeu. Hy is sewe en behoort hom al te kan inhou, maar hy doen dit nie.

ANTWOORD

Skakel eers ’n groter probleem uit deur jouself te vra of daar by jou kind ook ander aanduidings is dat hy sukkel om te konsentreer of om sy impulse te beheer. Kan hy byvoorbeeld sy beurt afwag vir kolf in krieket, kan hy stilsit in die teater en agterna vir jou vertel wat hy gehoor en gesien het en kan hy wag totdat die juffrou vir hom ’n antwoord in die klas vra eerder as om sommer uit te skree?

Dr. Erika van der Wateren sê as jy agterkom jou seun het dalk ’n groter probleem met aandag, konsentrasie en aktiwiteitsvlakke, soek professionele hulp. Sulke kinders sukkel regtig om hulle beurt af te wag, selfs al is hulle ouer. Lees ook vraag 88 oor aandagafleibaarheid.

As dit “doodnormale” ongeskiktheid is, gesels met jou seun daaroor wanneer jy ook rustig en in beheer voel. Verduidelik op ’n eenvoudige manier presies waarom sy gedrag vir jou onaanvaarbaar is en hoe dit jou laat voel. Stel vir hom iets anders voor wat hy kan doen om sy probleem op te los, sodat hy ook minder gefrustreerd is. (Herhaal hierdie gesprek ’n paar keer.)

Erika stel voor julle besluit vooraf op ’n handsein wat jy kan gebruik midde-in ’n gesprek om hom aan julle ooreenkoms te herinner. As jy die sein wys, moet hy dadelik weet dat hy jou nie mag pla nie. Hy moet ook weet wat hy intussen kan doen om sy behoefte uitgesorteer te kry. Onthou om dan dadelik ná die oproep aandag aan sy behoefte te gee.

Wees ook realisties oor jou oproepe. Laatmiddag, as almal honger is of jou heeldag nie gesien het nie, is nie ’n goeie tyd om met jou beste vriendin te praat nie. Hou die tydsduur realisties. Dit kan vir ’n kind baie lank raak as hy ’n halfuur moet wag vir jou aandag.

Onthou om jou kind van jongs af te leer om maar ’n bietjie te wag. Jy hoef nie te spring om dadelik elke wens te gehoorsaam nie. Moedig hom aan om intussen self ’n plan te maak en komplimenteer hom as hy dit van sy kant af self doen.

Anèl sê dis belangrik om ook ’n punt daarvan te maak om aandagtig na jou kinders te luister. “Hoeveel keer gebeur dit nie dat ons kinders opgewonde oor iets wil gesels, maar ons is so besig met iets anders dat hulle net ’n afgetrokke antwoord kry, terwyl ons lyftaal duidelik wys dat ons gedagtes op ’n ander plek is?”

Anèl sê as jou kind jou aandag soek, en jy regtig druk met iets anders besig is, buk af tot jy hom in die oë kan kyk en verduidelik dat hoewel hy vir jou die belangrikste mens op aarde is, jy eers dringend aan iets aandag moet skenk. Kom ooreen dat jy direk daarna al jou aandag aan hom sal gee. Onthou om dan terug te gaan en dit te doen. Dit leer hom dan ook sommer iets omtrent respek.

VRAAG 14

My dogter het my altyd alles vertel, maar deesdae is sy baie meer geslote – ek moet klop voor ek mag inkom! Sy deel nie meer haar “geheime” met my nie. Moet ek bekommerd wees dat sy nie meer met my praat nie? Sy is elf.

ANTWOORD

Daardie eerste tekens dat ’n kind na haar eie private ruimte smag, is nie vir alle ouers ewe maklik om te hanteer nie. Dis menslik om selfs ’n bietjie verwerp te voel.

Maar kenners sê dis normaal – ’n kind se behoefte aan privaatheid is deel van ’n natuurlike proses om ’n onafhanklike, selfstandige individu te word. In kort, jou dogter is waarskynlik maar net besig om ’n tiener te word!

Erika verduidelik dat die pituïtêre klier en die eierstokke met puberteit skielik baie meer hormone as tevore produseer.(Puberteit strek gemiddeld van 7-jarige ouderdom tot en met 13 jaar, met die gemiddelde ouderdom 10,5.)

Die hormone verander nie net jou kind se liggaam nie, maar ook haar buie. Deel van hierdie proses is dat sy haar unieke identiteit vind. Daarom is dit baie algemeen dat kinders skielik meer privaatheid wil hê en meer begin dink oor allerhande dinge. Hulle is geneig tot buierigheid en onvoorspelbare gedrag, en dit verwar hulle ook, sodat hulle hulle soms onttrek. Hul portuurgroep se mening word elke dag al belangriker as pa en ma se “outydse manier” om na die wêreld te kyk. En natuurlik beteken dit dat hulle dus al meer hulle geheime eerder met ’n vriendin as met ’n ouer sal bespreek.

Dus: geen rede tot kommer nie. Jy moet wel bekommerd wees daaroor as haar gedrag baie skielik verander en as dit ’n groot, betekenisvolle afwyking van haar gewone optrede is. Jy behoort ook verder na probleme te soek as sy sleg slaap, huilerig is, haar eetpatroon aansienlik verander, as sy haar onttrek van dinge of lang tye depressief lyk.

Dis veral belangrik dat julle haar privaatheid respekteer, sê die kliniese sielkundige Elmarié du Plessis van Durbanville, Kaapstad. Klop byvoorbeeld voordat jy inkom, dit wys jy respekteer haar. Wees steeds beskikbaar wanneer sy wil praat – stel belang in haar lewe, maar respekteer haar as sy nie wil praat nie.

Erika stel ook voor dat jy doelbewus ’n moontlike geselskans skep, soos om vir haar elke middag met huiswerktyd tee en ’n koekie te vat. Deel met haar spesiale privaat inligting soos hoe jou eie puberteit gevoel het en wat die dinge was waaroor jy bekommerd was. Dit skep ’n aanknopingspunt. Julle kan dalk selfs saam daaroor lag en dit verseker dat julle aanhou praat oor die dinge wat jy as ouer graag wil hê jou kind heel eerste met jou moet bespreek.

DOENLYSIE

 Doen ook gereelde lekker gesinsuitstappies en betrek haar daarby.

 Moet nooit jou kind laat voel sy is onder polisiebewaking nie. Moenie in haar kamer gaan rondsnuffel as jy bekommerd is nie.

 As jy voel jy moet inmeng, maak seker jy doen dit om die regte redes, en nie vir jou eie behoeftes nie. As jy werklik bekommerd is en jy het die feite, gaan na jou kind en gesels met haar daaroor.

 Moet nooit ophou bou aan jul verhouding nie. Daar sal weer tye kom dat sy baie dinge met jou deel. Wees sensitief vir haar hunkering na privaatheid.

 Die meeste kinders moet al hier om en by elf, twaalf ’n private ruimte hê – verkieslik ’n eie slaapplek of ten minste ’n eie private hoekie.

 Lees ook vraag 87 oor depressie.

VRAAG 15

My kind sê ek luister nooit na haar nie, maar ek stem nie saam nie.

ANTWOORD

Tel jou woorde … Navorsing wys hoewel baie ma’s dikwels sê hulle luister, hoor hulle nie altyd wat hul kinders sê nie. Dis nie ’n aanklag nie, dis maar net ’n feit van ’n besige lewe.

Die kruks hier is eerlikheid, sê die Britse ouerskapsafrigter Lorraine Thomas. Sê vir jou kind as jy nie nou na haar kan luister nie. Dis beter as om te maak of jy luister, al doen jy dit ook met die beste bedoelings, soos dat jy regtig wil lyk asof jy belangstel. (Sy gáán dit anders interpreteer.)

Maak eerder ’n ander plan: Neem byvoorbeeld tien minute van jou dag om aktief na haar te luister. Maak ’n punt daarvan om minder te praat en meer te luister wat sy sê. Fokus net op haar – sonder enige onderbrekings. Gee haar baie positiewe en spesifieke terugvoering. (Moenie iets anders doen terwyl julle gesels nie, kort voor lank dwaal jou gedagtes dalk.)

Die Gautengse kommunikasiekenner Scott Dunlop sê jy moet ook let op nieverbale tekens. As sy eintlik deur haar lyftaal vir jou die teenoorgestelde sein as wat haar woorde is, vra haar daaroor deur byvoorbeeld te sê: “Ek kan sien jy lyk baie bekommerd, kan ek jou met iets help?” Wys altyd jy is ingestel op wat sy sê.

’n Ma se wenk

“Doen moeite om haar maats se name te onthou en insidente waarvan sy jou vertel het. Jou geloofwaardigheid as goeie gesprekvoerder duik na zero as sy jou eers moet herinner aan gebeure of maats se name.”

VRAAG 16

My kinders is baie lief vir hul grootouers, maar veral my ma begin oud raak, en ek is so bang sy kom iets oor. My twee kinders is nog glad nie voorbereid op die dood nie. Hoe benader ek die gesprek hieroor? Ek voel ons moet betyds hieroor gesels.

ANTWOORD

Die dood van ’n geliefde bly een van die moeilikste dinge om te hanteer – vir oud en jonk. Daarom is ’n mens dikwels maar geneig om weg te skram van gesprekke oor die dood, of jy voel ongemaklik om met jou kinders daaroor te praat of hul vrae eerlik te beantwoord. Maar om die onderwerp te vermy kan jou kinders net verwar en onseker maak.

Erika sê dis eerstens belangrik dat jy self gaan nadink oor wat jy oor doodgaan en die hiernamaals dink en glo, want ’n gesprek hieroor gaan waarskynlik baie en moeilike vrae by jou kind ontlok.

Praat doodgewoon en rustig oor die begrip dood, sommer so in ’n alledaagse gesprek om die etenstafel. Julle kan begin by iets in die natuur wat hulle reeds ken, soos die siklus van ’n sywurm, mot en papie, of die groei en veranderinge van ’n blaar deur die vier seisoene heen. Dis ’n praktiese en maklik verstaanbare manier om dit te verduidelik. Beklemtoon ook die positiewe van sulke veranderinge en dat dit ’n normale en logiese verloop van die lewe is. Daarna kan jy dit deurtrek na mense in die algemeen en later ook na mense vir wie julle lief is. Julle sal heel moontlik ’n paar keer hieroor gesels totdat die volle omvang daarvan vir jou kinders duideliker is.

Soms betrap kinders jou onverhoeds. Judith Ancer, ’n sielkundige van Johannesburg, sê jonger kinders kan dikwels uit die bloute na vore kom met vrae oor die dood, soos: “Wat gebeur as Mamma doodgaan?”

Judith sê agter hierdie vrae skuil nie soseer ’n sielkundige belangstelling of morbiede angstigheid oor die dood nie. Eintlik wil hulle maar net weet iemand sal daar wees om hulle te versorg as jy sterf. (Verseker hulle dan ook dat iemand wat na aan hulle is, daar sál wees.)

Erika beaam dit en sê vir jonger kinders is die abstrakte aard van die begrip dood dikwels nog baie moeilik om te verstaan. Hulle sal tipies verwag dat die persoon in ’n stadium moet terugkeer, en dis vir hulle moeilik om die finaliteit en onomkeerbaarheid van dood te begryp. Hulle kan ook wonder oor die behoeftes van die oorledene. Probeer prakties, omvattend en konkreet bly as jy vir hulle verduidelik. Lees ook vraag 17.

VRAAG 17

Watter slaggate moet ek vermy as ek met my kind oor die dood gesels?

ANTWOORD

Vermy eerder eufemistiese verduidelikings wat jou kinders die verkeerde idees gee. Dit is byvoorbeeld nie sinvol om te sê dat iemand “net slaap” nie, of dat God die persoon “geroep” het nie. Dit kan hulle onnodig bang maak, soos dat hulle nie wil gaan slaap nie, of dat hulle vrees God kan hulle ook wegroep uit hulle omgewing.

Hou dit op jou kind se ouderdomsvlak – moenie onnodig lang en ingewikkelde detail vir klein kindertjies probeer verduidelik nie. Ná die aanvanklike bekendstellingsgesprek oor die dood kan jy dalk net hulle vrae beantwoord en nie dadelik op al die ander inligting oor die dood ook fokus nie, sê Erika.

Moenie stoei met “moeilike antwoorde” nie. As dit vir jou makliker is, lees ’n boekie saam met jou kind hieroor. Die boekie gee dalk al ’n paar moeilike antwoorde wat jy nie self hoef uit te dink nie. Die prentjies kan die gesprek ook makliker verstaanbaar maak.

’n Ma se wenk

“Moenie vrae ignoreer, omseil of leuens vertel nie. Antwoord soveel as wat jou kind in daardie stadium tevrede stel. As ’n vraag jou uitboul, sê jy gaan eers daaroor dink en terugkom na hom toe. En kom dan terug as jy weet.”