Читать книгу Nazizm. Struktura władzy - Waldemar Aftyka - Страница 7

Na tę atmosferę lat 1919–1922 przypadają początki ruchu hitlerowskiego. Ruch jest jednym z wielu powstających ugrupowań typu „völkische” o mieszanym polityczno-militarnym charakterze[21]. Największe oparcie ma w Bawarii, kraju drobnomieszczańskim i chłopskim, gdzie ruch komunistyczny jest słabszy niż w innych krajach.

W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że nazwą Narodowosocjalistyczna Partia Robotnicza (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei – NSDAP) zaczęto się posługiwać od czasu zjazdu organizacji nazistowskich w Salzburgu w dniach 7 i 8 sierpnia 1920 r.

W studiach nad faszyzmem niemieckim spotkamy kilka różnych ujęć periodyzacji NSDAP. Wyróżniają się dwa rodzaje: jeden wyodrębniają dwie podstawowe formy rozwoju: przed zdobyciem władzy (nazizm jak ruch) i po jej zdobyciu (nazizm w charakterze ideologii panującej), inne dzielą na trzy fazy: od momentu powstania do upadku puczu monachijskiego w 1923 r. – pierwsze faza, od odbudowy partii do stycznia 1933 r. – druga faza, i od przejęcia władzy państwowej do upadku III Rzeszy – trzecia faza.

Większość uczonych przyjęła trójczęściowy podział dziejów niemieckiego ruchu faszystowskiego[22].

Pozostańmy przy tym podziale, omawiając pierwszą fazę rozwoju ruchu narodowosocjalistycznego, tzn. od momentu powstania partii (1920 r.) do upadku puczu monachijskiego w 1923 r.

Dokumentami stanowiącymi o ideologii narodowego socjalizmu były opracowane w latach 1919–1920 założenia programowe. Wytyczne zawarte w programowych dokumentach wyznaczały kierunek nazistowskiej ideologii i cele działania. Początkowo były to wytyczne Niemieckiej Partii Robotniczej (DAP), następnie program NSDAP z 24 lutego 1920 r.[23]. Ograniczymy się tylko do omówienia programu NSDAP jako najbardziej reprezentatywnego. Składał on się z 25 punktów zawierających około 40 postulatów. Na wstępie do programu zawarte jest stwierdzenie, że „jest programem czasowym”. Następnie w pkt 1 postulowano „skupienia wszystkich Niemców w jednych Wielkich Niemczech”. W pkt 2 domagano się „równouprawnienia narodu niemieckiego w stosunku do innych narodów”. A pkt 3 dotyczył ziemi i gleby (kolonii) „dla wyżywienia naszego narodu”. Jak więc widzimy, pierwsza część programu (pkt 1–3) została poświęcona ówczesnej polityce zagranicznej rzutującej na stosunki wewnętrzne. Druga część programu (pkt 1–4) dotyczyła niemieckiego obywatelstwa i związanych z tym obowiązków i praw. Na szczególne wyróżnienie zasługuje tu pkt 4 mówiący o obywatelstwie, dlatego zacytuję go w całości, ponieważ będzie on rzutował na całą politykę narodowościową w późniejszym okresie (specjalne ustawodawstwo norymberskie dotyczące Żydów): „Obywatelem państwa (Staatsbürger) może być tylko ten, kto jest Volksgenosse. Volksgenosse może być tylko ten, kto ma krew niemiecką, niezależnie od wyznania. Żaden Żyd nie może przeto być Volksgenosse”. Dalsze punkty programu dotyczą reformy stosunków ekonomicznych, socjalnych, kulturalnych, oświatowych, religijnych i politycznych. Punkt 24 wysuwa zasady „dobro ogółu przed dobrem jednostki”. Program kończy się punktem 25, w którym stwierdza się, że wszystkie postulowane reformy spowodują zmianę istniejących stosunków, jeśli będzie „stworzona silna władza centralna Rzeszy”. Gdy nastąpi „bezwzględne panowanie centralnego parlamentu politycznego nad całą Rzeszą i w ogóle nad wszystkimi jej organizacjami”.

NSDAP wysuwa więc hasła typu: uzdrowienie wewnątrz niemieckich stosunków na zasadach czystości rasowej; zniesienie „panowania renty”; silnej władzy centralnej; zasada prymatu dobra ogółu; postuluje również reformy agrarne, tworzy koncepcje korporacjonizmu[24]. Głosząc hasła chwytliwe dla wszystkich klas i warstw społecznych, zaczęła przyciągać do siebie coraz więcej zwolenników, szczególnie osób niezadowolonych z istniejących stosunków politycznych i gospodarczych oraz uważających się za pokrzywdzonych przez los. To było jedno źródło napływu nowych członków, drugim źródłem był strach ludzi przed rewolucją, której byli świadkami bądź uczestnikami.

Treść dostępna w pełnej wersji eBooka.

15 J. Pajewski, Niemcy w czasach nowożytnych (1517–1939), Poznań 1947, s. 303.

16 K. Grzybowski, Niemcy hitlerowskie, Kraków 1937, s. 43.

17 Ibidem s. 45 i 46.

18 Powtórzono za: J. Banaszkiewicz, Powstanie partii hitlerowskiej, Poznań 1998, s. 56.

19 K. Grzybowski, op. cit., s. 43.

20 J. Banaszkiewicz, op. cit., s. 229.

21 „Völkische” – pojęcie oznaczające nurt doktrynalny wyrosły z połączenia pierwiastków romantyzmu z elementami rasizmu, opierający się na założeniu mitycznej wspólnoty germańskiej wywiedzionej z przesłanek kulturowych i biologicznych. Szerzej na ten temat: M. Maciejewski, Ruch i ideologia narodowych socjalistów w Republice Weimarskiej, PWN, Warszawa 1985, s. 42 i 43.

22 Por. J. Banaszkiewicz, op. cit., s. 75.

23 Wytyczne DAP i program NSDAP szeroko omawia: M. Maciejewski, Rozwój narodowosocjalistycznej ideologii w Niemczech po pierwszej wojnie światowej, w: Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi. Wrocław 1981, t. VII, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, No 578, s. 58, 73 i n.; zob. też J. Banaszkiewicz, Aneks, op. cit., s. 502.

24 M. Maciejewski, Rozwój narodowosocjalistycznej ideologii, op. cit., s. 58, 73 i n.