Читать книгу Вялікае княства Літоўскае і беларускі нацыянальны міф - Яўген Аснарэўскі - Страница 4

Зразумела, што найбольш часта згадваецца ў якасці заснавальніка Вялікага княства Літоўскага першы і апошні літоўскі кароль Міндоўг. Не варта адмаўляць ролю гэтага князя, які заклаў вектар аб'яднання балцкіх і славянскіх паселішчаў пад уладай балцкіх валадароў, які, зрэшты, быў намечаны яшчэ раней, дзякуючы саюзу мясцовых Рурыкавічаў і літоўскіх дружын.

Аднак адразу пасля гвалтоўнай смерці Міндоўга яго дзяржава яшчэ глыбей пагрузілася ў бездань усобіц.

Пасля ўзыходжання на прастол сына Міндоўга, Войшалка, той фактычна ператварыўся ў васала (паводле іншага меркавання, роўнага па статусе суправіцеля) галіцка-валынскіх князёў.

Накладка на Лаўрышаўскае Евангелле. Мяркуецца, што гэта партрэт Войшалка.

У гэты смутны час валадаром ВКЛ паспеў пабываць нават адзіны за ўсю гісторыю існавання дзяржавы Рурыкавіч, а менавіта Шварн, сын Данілы Галіцкага, хаця роля Шварна і яго рэальная ўлада служыць прадметам дыскусіі, у якой князя часам аб'яўляюць «субманархам» і нейкім фіктыўным вялікім князем, стаўленікам Войшалка.

На думку аўтара, Шварн Данілавіч, падчас свайго сумеснага з Войшалкам праўлення, можа быць названы суправіцелем, ці нават «субманархам», бо Войшалк, паводле паведамлення Галіцка-Валынскага летапісу (далей ГВЛ) называе Шварна сынам, а сваім бацькам і гаспадаром галіцка-валынскага князя Васільку. Аднак пасля смерці Войшалка, пра Шварна прама гаворыцца, у дакладнай ГВЛ, што ён пачаў уладарыць у Літве, што можна разумець, як указанне на яго аднаасобнае кіраванне і цалкам рэальны статус вялікага князя.

Вядомыя дакументы не дазваляюць даследчыкам абсалютна дакладна высветліць рэальны аб'ём улады Шварна Данілавіча і дэталі яго княжання, але вядома, што яно было нядоўгім.

М. Барвіцкі. Шварн. Уяўны партрэт, 1908 год.

З вялікім князем літоўскім з дынастыі Рурыкавічаў звязаны даволі вядомы міф, які ідзе ад літоўскіх даследчыкаў. Сцвярджаецца, што ўлада пасля Шварна перайшла Тройдзеню, які нават, верагодна, выгнаў Рурыкавіча, бо нейкія «літоўскія эліты» хацелі бачыць вялікім князем «этнічнага літоўца». Як менавіта «літоўскія эліты» данеслі, праз стагоддзі, дакладную інфармацыю аб сваёй волі, да даследчыкаў, якія стварылі міф, застаецца загадкай, бо абставіны прыходу да ўлады Тройдзеня, яго паходжанне і абставіны смерці, дакладна не вядомыя з пэўных дакументаў. Акрамя таго, «шчыры літоўскі язычнік» Тройдзень, прыхільнік «нацыянальных каштоўнасцяў», меў, паводле, пэўнага ГВЛ, праваслаўных братоў. Цалкам пераканаўчай гіпотэзай будзе тлумачэнне праваслаўнага хрышчэння братоў вялікага князя тым, што яны кіравалі ў славянскіх гарадах дзяржавы Тройдзеня.

Хоць Міндоўг, Войшалк і Шварн ёсць у пераліку вялікіх князёў літоўскіх, фактычна, для таго, каб казаць пра існаванне нейкага маналітнага дзяржаўнага апарата, на гэтым адрэзку гісторыі ВКЛ, у даследчыкаў няма важкіх падстаў.

Дзяржава працягвала фармавацца і працэс гэты быў бурным і спалучаным з мноствам канфліктаў.

На думку аўтара, уладная чахарда ў землях Панямоння некалькі нагадвала сюжэт пацешнай савецкай камедыі «Вяселле ў Малінаўцы».

Цёмныя гады ранняга перыяду існавання Княства так слаба прадстаўлены ў вядомых крыніцах, што, па сутнасці, канструююцца навукоўцамі па макулінках, і гэта, зразумела, прыводзіць да моцнай варыябельнасці гістарычнай карціны, што малюецца спецыялістамі, якія часта падключаюць да навуковага працэсу фантазію і будуюць свае працы на дапушчэннях.

Вядома, што некаторыя даследчыкі выводзяць на першы план Войшалка, прадстаўляючы менавіта яго стваральнікам дзяржавы. У падобнай ролі гэты князь фігуруе, напрыклад, у Мікалая Ермаловіча, для якога праваслаўны ўладца, які карыстаецца падтрымкай наваградцаў і пінчукоў, быў больш хвацкі, у якасці пачынальніка дзяржавы, чым з'явіўшыся ў Навагародку, пры смутных абставінах, Міндоўг.

Варта адзначыць, што падобны погляд на летапісныя падзеі тых гадоў дэманструюць не толькі падобныя Ермаловічу прадстаўнікі рамантычнай гістарыяграфіі, схільныя да творчасці ў духу фолк-хісторы, але і некаторыя прадстаўнікі стражэйшай, акадэмічнай навукі.

Важную ролю ў станаўленні дзяржавы адыграў і вышэйзгаданы Тройдзень, які з'яўляўся, на думку аўтара, выдатным палкаводцам, чые ваенныя поспехі дапамагалі ўмацавацца ВКЛ, якое працягвала фарміравацца.

Тройдзень. Уяўны партрэт, XVI стагоддзе.

Нарэшце, не варта забываць пра Гедыміна, заснавальніка адной з самых магутных кіруючых дынастый Усходняй Еўропы, пры якім была выразна пазначана сталіца дзяржавы – Вільня, а славянскія і балцкія гарады больш шчыльна зблізіліся ў рамках дзяржаўнага утварэння, якое пачало быць падобным на федэрацыю з дастаткова шырокай аўтаноміяй суб'ектаў, але аднак жа з яшчэ недастаткова развітым цэнтральным апаратам.

Гедымін. Уяўны партрэт, XVII стагоддзе.