Читать книгу Сайланма әсәрләр. 4 томда. Том 1 - Ахат Гаффар - Страница 2

– Казыгыз! Тизрәк! – диде офицер.

Аларның аяк астына шапылдап ике көрәк килеп төште.

Нечкә билле, зәңгәр күзле чибәр немец офицеры баскан урынында сүлпән генә борылды да этләр кебек һәр хәрәкәтенә буйсынырга әзер торган солдатларына үзенчә нидер сөйләнеп куйды. Тегеләре ясалма бер ялагайлык белән көлешеп алдылар һәм, автоматларын әле чыклары да кибеп өлгермәгән әрем, исле ромашка арасына куеп, флягаларын ачтылар.

Рахман эсэсчыларның һәр хәрәкәтен күзәтеп торды. Ул тәртипсез яткан автоматларны кояш җылысына шуышып чыккан кара еланнарга охшатты. Күңелендә туган бу тойгысы шулкадәр көчле һәм яшен чаткысыдай кискен иде – ул бер мизгелгә генә кайчандыр авыл малайлары белән урманга җиләккә баруын, юл кырыендагы черек төп өстендә бөгәрләнеп яткан нечкә кара еланны кемдер төшереп калдырган каеш чыбыркы дип белеп эләктереп алуын һәм, «камчы»ның нәзек телен чыгарып сызгыруын ишеткәч, кабаланып читкә сикерүен күз алдына китерде, шул еланның юеш салкынлыгын яңадан тойган кебек булды. Шул чактагы сыман, чирканудан тәне чымырдап китте.

«Үлемем шушы микәнни?»

Юк, үлем аны куркытмый иде. Киресенчә, гитлерчылар бүген иртән салкын таш подвалдан чыгарып, тузанлы юл буй- лап авыл читенә алып килгәч, ул җиңел сулап куйды. «Ниһаять, газаплардан котылам», – дип уйлады ул. Ахмак немецлар!.. Рахманның үлемне ике атна буе көткәнен беләләр ми- кән?

Рахманның үлемне шулай җиңел каршылармын дип күз алдына да китереп караганы юк иде. Аны куркыткан бердәнбер нәрсә – хыялланган эшләрен үтәмичә юкка чыгу, кызгандырган бердәнбер нәрсә Җиргә инде ансыз язлар киләчәген, тормышның инде аңардан башка дәвам итәчәген, кемнәрнеңдер аңардан башка җырлаячагын аңлау иде. Үз гомерендә ул байтак әшәкелеккә каршы чыкты. Димәк, ул эшләренең көче килгән кадәресен түгәрәкли, төгәлли алган. Чын ир өчен шуннан да канәгать кичереш бармы? Ә тормыш… җырласын! Аның үлеме галәм чиксезлеге алдында тузан бөртегедәй кечкенә булып, тормыш өчен әллә ни зур югалту түгел икән, бу фашист үрмәкүчләренең үз корбаннарына әллә ни кырган шикелле карап торулары көлке бер комедия генә ич!.. Шуңа күрә аның, башын горур кыяфәттә артка чөйгән килеш, эсэсчылардан һәм үлемнән көләсе, фашистларны, җирдә аунаган автоматларны кара еланны изгәндәй аяусыз таптыйсы, сытасы килде. Тик бу мөмкин булмастай эш иде. Кычкырып көләсе урында, аның иреннәрен чак кыйшайтып елмаерга гына хәленнән килде:

– Казымыйлар, обер-лейтенант әфәнде!..

Офицер, гаҗәпләнгән төсле, әсирләргә әйләнеп карады. Озын аяклары белән дөп-дөп атлап килде дә, кулларын артка куеп:

– Нәрсә, сезнеке кабер казу теләмиме? Снаряд чокыры кирәк! Казыгыз! – диде һәм көрәкләрне итеге белән аларга таба этеп җибәрде.

Юк, бу аның партизаннар өчен ләхет кайгыртуы түгел. Күрәсең, кешенең үз-үзенә кабер казуын карап тору аңа ләззәт бирә иде. Әйе, бу фашист үлем алдыннан совет разведчикларының калтырануларын күрергә тели. Ә Рахманга хәзер дошман алдында тыныч кына кабер казу да батырлыкка таба бер адым атлау булыр кебек тоела. Рахман, шуны уйлап, кулына көрәк алды да күршесенә:

– Әйдә, Вася, керешик, булмаса… Мин үзебезчә, кыйблага карап ятар идем, – дип эндәште.

– Барыбер түгелмени, туган?..

Разведчиклар икесе ике як баштан көрәкләрен коры кәскә батырдылар.

Күк йөзе зәп-зәңгәр иде. Баш очыннан, пырылдап, чыпчык көтүе үтә. Кайдадыр шәүлегән кычкыра. Туп көпшәсен җир- гә кадап тынып калган тәреле танк өстенә кәлтә елан менеп яткан.

– Безне озата, туган, – диде Вася. Кәлтә еланны ул да күргән икән.

Рахман үзенә әллә кайдан көч кергән кебек хис итте. Дошманнары алдында сынатмаска теләпме, ул туфракны каерып-каерып ала. Эшкә күнеккән куллары әйтерсең лә кабер түгел, бәлки бәрәңге базы казый.

– Кара әле, туган, – диде Вася шыпырт кына.

– Кычкырып әйт, Вася! Урланган алтын казымыйбыз ич!

Рахманның көр тавышына гитлерчылар борылып карады. Офицер авызын күтәреп көлә иде:

– Рус дуңгызлары тиресме актара?

– Кабер казый, фашист! – диде Рахман, тешләрен кысып. Көчәнүдән аның яңагындагы тирән ярасы ачылган һәм аннан кан саркып, муенына, күкрәгенә агып төшкән иде.

– Шым бул, туган. Монда кара, – диде Вася һәм аяк астына ымлады. Туфрак астыннан яртылаш калкып, пехота минасы күренеп тора иде. – Әҗәл. Тик фашистларга да өлеш чыгар.

Разведчиклар, карашып, бер мәлгә туктап калдылар. Җаннарының ни әйткәнен алар күзләреннән аңлый иде.

– Казымыйлар, обер-лейтенант әфәнде…

– Хәл җыябыз, – дияргә ашыкты Вася.

– Калтырый? Курка? – диде офицер. – Партизаннар кайда – әйтми? Без сезне ашыктырмый. Уйла. Әйтсәгез, оберст әфәнде сезнең җан саклый. Әйтмәсәгез, капут!..

Үлем… Ул разведчикларның аяк астында агач тартма кыяфәтендә ята. Әнә шул үлемнең үз кулларында булуы Рахманны шатландырып җибәрде. Үлемеңне сайлау иреге – давылдан соң кояш чыгу түгелмени? Ач бүреләргә ботарлатканчы, болан упкынга ташлана ич!

– Йә, туган, хуш!

– Бәхил бул, Вася…

Алар астан гына кулларын кысыштылар. Рахман аягын мина янына куйды. Хәзер аңа орыну җитә иде.

– Офицер!

– Мин тыңлый.

– Без монда уйлашып тордык та…

– Әйтергә булдыгыз?

– Әйе, офицер әфәнде. Бер сүзебез бар.

– Гут, гут, – диде эсэсчы һәм аларга таба атлады.

– Миңа әйтәсезме, оберст әфәнде янына кайтыйк телисезме?

– Сиңа…

Ул солдатларны чакырып кул изәде. Алары да казыла башлаган чокыр тирәсенә килеп басты.

– Йә, кайда партизан? Кайда лагерь?..

– Монда, этләр, сезнең алда…

Әремле кыр гөрселдәү авазы белән тулды. Ул якындагы урмангача һәм ерак тауларгача җәелеп, әкренләп сүнә, сүрелә барды… Кайтавазны алар ишетмичә калды.

…Рахман абзый бәрәңге бакчасы башында чикләвек куакларыннан читән үрә. Юанраклары җайлы бөгелмәсә, ул көчәнеп ыңгыраша. Ул чагында аның җәрәхәт җөйләре белән тулган өске ирене агарып кала. Ә аскы ирене яртылаш кына исән, иренсез ягына ул, авызыннан һич төшермичә, трубка кабып йөри.

– Шуннан исән чыктыңмы? – дип гаҗәпләндек без, ул сөйләп бетергәч.

– Безнең кабердән исән чыкканны саный башласаң, минем генә бармаклар җитми аңа.

Ул, күңеленнән шуларны санагандай, бермәл сүзсез эшләде. Сыңар кулы белән казык араларына салынган чыбык эченә юан, ә юанраклары булмаса, ике-өч бәйләвеч чыбыкны бергә тыгып әйләндереп сала да, өстенә менеп, аягы белән таптый, кыса.

– Кулың шунда өзелдемени?

– Анысы ялгышып. Немецның урман сукмагына күмеп куйган минасын алганда ялгышып.

Без әле читән үрә белми идек. Килер заман, үргән чак та булыр, соңгы сүзне шунда әйтербез кебек тоела иде… Рахман абзый үргән читәннәр, безнең балачак шикелле, күптән тузды. Инде читән үрмиләр…

1970