Читать книгу Lobola vir die lewe - André P. Brink - Страница 6

Ek sweef astraal sweef ek en sien alles myself inkluis en sien en sweef ek astraal

Distansieer en abstraheer: dus derdepersoon enkelvoud

Interieur van kroeg.

(Maar ook: Lasarus tussen die dode en Faust by die hekse en Dante se hellevaart van Heilige Vrydag tot dagbreek Paassondag en Boccaccio se priester wat hom in die lustige jong hel van sy klein minnares begewe want daar is niks nuuts onder die son nie en alles wat is was en wat was sal wees en nietig nietig is alle dinge sê die prediker; en buitendien is die dae van die grotes verby in dié dae was daar reuse op die aarde en hel en hemel gapende alkant maar nou moet elk sy eie klein private hel maar met hom saamdra waar hy gaan—vraagstuk vir die skolastiek—vergeefs sê opnuut die Prediker.)

“—met die boom van die glas,” sê die skraal jong man by die toonbank, tam kuif oor die oë. “Een nat ring en nog een, twee; en nog een, drie: mooi patroon. Drie ringe, drie nulle. Maar jy maak ’n fout as jy meen dat nul gelyk is aan niks want dis terselfdertyd oneindig, sy dit groot of klein wat maak dit saak. Want nul is ’n simbool as jy dit so wil beskou maar nul transendeer ook die wese van blote simbool—die ewig wordende nul, eier van die Nag waaruit Prometheus gebore word. Maar kyk na my patroon. Kyk, maat. Sien jy?”

Die gelate ouer man kyk huiwerig van sy glas af weg en buig bysiende oor. “Ek sien niks,” brom hy eindelik, half paaiend. “Dis nie dat ek jou nie glo nie, nè, maar ek vra jou in alle ordentlikheid: wáár is jou danige patroon? Opgedroog—?”

“Jy’s reg, vriend. Jy’s vreeslik reg. Hy’s weg. Opgedroog. Vanmôre hier en môre daar—en waar vanaand? Hy’s weg soos alle klammigheid. Hy’s weg—my mooi klam patroon. Maar ek sal hom weer vir jou maak. (Die mens is tot skepping geroep.) Wil jy sien?”

“Nee.”

“Jy sal hom sien.”

“Ek wil nie.”

“Jy sal. Kyk net goed. Een. En nog een. Twee. En nog een—"KYK!”

“Ek het gekyk.”

“Jy het nie. Ek het jou dopgehou. My liewe vriend, ek het jou fyn dopgehou en jy het nié gekyk nie. My mooi patroon. Sal jy nou kyk, dié slag?”

“Nee. Luister eers. Jy ken dié grap? Jy moet hom ken. Die vrou wat jou geld vir jou teruggee as jy dit regkry om ses keer reg na mekaar jou doppie te klink—”

“Kyk nou goed. Hier is een, só—”

“—en die ou is toe op, en dit gaan goed, en elke slag maak hy met sy spoeg ’n merkie teen die muur—”

“—en nou nog een. Dit maak twee—”

“—en toe wil hy nou naand kyk hoeveel nóg, nè? En hy tel toe, maar die eerstes het toe al opgedroog—”

“—en nou moet jy fyn dophou, dis ’n kuns; jy vat hom só—”

“—en hy gee haar toe nog so ’n paar keer en hy tel toe weer, en dis maar weer so—”

“—en dan sit jy hom so neer, so half skuins oor die ander—”

“—‘Ag nee, bliksem,’ sê hy toe. ‘Ons begin maar weer voor.’”

“—en jy lig hom op. Hoe lyk hy?”

“Wat dink jy van die grap?”

“Watter grap?”

“Magtig, man, jy’s tog nie doof nie. Ek het jou nou net hier staan en vertel—”

“En ek het jou nou net vir die hoeveelste keer gewys—! Kan jy nie jou blerrie oë oopmaak nie?”

“Jy moenie met my kom neuk nie, maatjie. Ek kon jou pa gewees het; jou ore lê nog plat teen jou kop.”

Hy beur uitdagend vorentoe, kuif oor sy oë, arms gestut op die bruin gevlekte toonbankhout, jonk, skraal, maar hulle hou hom teë, hou hom aan die arms dat hy magteloos skud en noorsig terugdu na sy glas. “Ek sal jou nie wéér wys nie,” sê hy nukkerig. “Jy kan wag dat jy blou word, ek sal nie wéér nie.”

Glas. Glas met blink nat boom. Lig breek deur die bruin helder vlak en skitter teen sy hande, swaaiende lig soos onweersmaannagte met populiere, maar bruin.

“Hoe sê jy, maatjie? Hoe’t jy gesê?” vra die ouer man nou weer dreigend.

Maar die jong man glimlag deur sy glas, tik met sy tande teen die glas, glimlag deur sy kuif deur die glas, drink aan die glas, glimlag oor die glas, sit die glas neer. “Dis wat ek sê, ja.” Hy sien sy hand op die toonbank ontliggaam aankruip soos ’n groot wit wurm, vingerig na die ouer man se arm, vertroulik en vol kameraadskap. “Dis wat ek sê, my goeie vriend. Ons drink,” sê hy. “Ons drink,” sê hy. “Laat ons weer vólmaak.”

Goeie, goeie vriende. Goeie liewe dierbare vriende. Vólmaak, mooi goed volmaak, goeie vriende, almal volmaak. Gesondheid dan. Vanaand drink ons die nagmaalsbekers leeg. Avondmaal, liewe goeie vriende, saam met my, almal saam, want môre kom die brullende leeu en die aarde vergaan in vuur en swael. Lank lewe Rusland. Langer die Weste. En God behoede die koningin. So het Sokrates sy gifbeker gedrink, en die minnaars van Lucrezia. Drink—! en moenie vrees om môre te sterwe nie, want ons is al lankal dood, die dood is saam met ons gebore en ons het gesterf kort voor die Adamsappel. Daar gaan my laaste pennings, versamel tot hul vadere, maar dit kan my so min skeel, so verskriklik min.

Ag lig, ag liewe lig, jy wat jou so verskerwe in my glas

—hoe skitterblink die lig op hierdie silwer ding

en kaats die dag in duisend stukke uit.

“Unquote.”

“Nee, vriend, nee. Nee, dis my eie versie daardie een. Die groot skeppende gees wat deur sy disintegrasie homself genees. Siedaar.”

’n Ander stoot hom met ’n elmboog aan en hy tuimel effens vooroor maar red sy glas.

“Oppas,” maan hy. “Oppas, mense. Laat ons in liefde en vrede saamlewe.”

“Hou dan jou snater.”

“Hoe later hoe kwater,” kwink hy en koes dan met ’n ruime glimlag wat algaande verdwyn. “Jy kon my vreeslik seergemaak het nou. Dit was ’n bitter gevaarlike ding om so aan my te stamp. Bitter, bitter gevaarlik. Jy kon my lewe gekos het, vriend, en dan’t hulle jou nou-nou uitgedra lykhuis toe en my gaan ophang aan ’n paal. Of my. Of jou. Of iets. Iets word altyd eindelik opgehang.”

Ag, groot skoppelmaai van die aarde, laat my saamry deur die ruim, skoppelmaai van die kamer,

groot skoppelmaai, skoppelmaai

laat jou hare gou-gou waai—

’n Halfduim oor. En dan? En dan—? Maar dan kan wag vir dan. (Nou’t ek jou darem gesê, jong.) Dié halfduim is nog daar. Hy tas daarna en trane loop slakkig oor sy wange en breek die rooklig op en hy mik met die oop kant van die glas, versigtig, bewoë, en sluk dit weg.

Stamp teen sy skouer.

“Wat stamp jy weer aan my?” vra hy boos.

“Jy’t ’n vlieg ingesluk.”

“Ek het wat?”

“Vlieg ingesluk.”

“Hoe?”

“So.” Groot gebaar van die glas, en rook roep herinneringe van Hiroshima om hulle op, walmend, verstikkend, verdoemend.

“Jy lieg.”

“Ek het dit dan self gesien!”

“Nou wag. Wag—” Hy leun vooroor op sy maer elmboë, wankelig op die toonbank. “Wag.” Bring sy kop tot teen die ander man s’n. “Laat ons nou die saak mooi bespreek. Van ’n kant af, sonder haas. Reg?”

“As jy wil, ja.”

“Goed. Jy sê ek het ’n vlieg ingesluk.”

“Ja.”

“En ek sê ek het nie.”

“Maar jy’s verkeerd.”

“Hoekom?”

“Omdat ek jou gesien het.”

“Maar het jy die vlieg gesien?” Triomfantelik, wankelig, oë gekeep teen die rook, swaar rook.

“Natuurlik het ek die vlieg gesien.”

“Wáár was die vlieg?”

“In jou glas.”

“Wag, wag, wag.” Moeisaam ’n nuwe ewewig. Draai, salige ou wêreld, draai in jou malle maai. “Hier is die glas. Hier. Leeg. Tot die droesem geledig. En jy sê die vlieg was daarin?”

“Daarin, ja.”

“Wáár daarin? Bo, middel, onder?”

“Dit het gedryf.”

“Waarin?”

“In wat jy ook al gehad het. Vodka. Rum—”

“Vodka. Rum. Om mane padme hum—!”

“Kyk, as jy my nie wil glo nie—!”

“Moenie opgewonde raak nie. Dis ’n saak wat ons baie nugter moet benader.” Lang hand beduiend, skolasties vooruitgesteek. “Baie baie nugter. Bo alles nugter.”

“Dis nie ék wat opgewonde raak nie!”

“Nee, dis nie jy nie. Maar dis ook nie ek nie. Sal ek jou ’n geheim vertel?”

“Wat?”

“Nee kom nader, kom nader.”

Twee koppe teen mekaar, ’n dier uit Daniël.

“Dis die heelal wat opgewonde raak. Die universum is absurd. Sal jy dit onthou?”

“Ek sal.”

KLEIN BEDESNOER

Eerste Kraal

(“Cross your heart and don’t say”)

“Goed. Waar was ons?”

“Waar—?”

“O waar is die sneeu van voorverlede jaar?”

“Die sneeu?”

“Waar was die vlieg?”

“In die glas.”

“Was hy dood?”

“Die glas?”

“Die vlieg.”

“Ja, die vlieg was dood.”

“Het jy hom sien inval?”

“Nee.”

“Nou wáár dan vriend—wáár, in alle opregtheid, dink jy het hy vandaan gekom? Het hy uit hierdie dik lug geval?—gevlug?”

“Hoe de hel moet ék weet?”

“Ek het aangehaal, my liewe vriend. Maar die saak bly nog net so ernstig. Net so ernstig. Jy kan my glo dat dit in der waarheid ’n saak van lewe en dood is.”

“Moenie nou begin aanstoot neem nie.”

“Hoor nou daar. Ek moet nou nie aanstoot neem nie! En wie, wil ek graag weet, het begin met die vlieg?”

“Ek het net gesê—”

“Maar besef jy dat my hele toekoms van daardie vlieg kan afhang?—van die een Absolute Ja of Absolute Nee daarvan?”

“Jy is gek.”

“Gek. Ek is gek! Goed, ek is gek. Maar as ek vannag in my slaap moet sterwe van daardie vlieg, wat dan? Wáár dan? Wat van die mensdom?”

“Wat van die mensdom?”

“Die mensdom sal een minder wees—en dit op ’n onnatuurlike manier, mind you. Sy samestelling sal anders wees. Wat ook al hierna gebeur, atoomoorlog of rugbytoets, die mensdom sal nooit weer dieselfde wees nie.” Woedend, buitensporig woedend, en half orent, bleek, skreeuend: “BESEF JY DIT?” Stiller agterna: “En dit deur jou en jou verdomde vlieg.”

“Asseblief,” sê die man versigtig. “Ek wou jou nie kom kwaad maak nie. Jy’s jonger as ons almal hier, en jy kom aand vir aand hier in, en jy praat min en niemand sien jou iets doen nie. Wát makeer dan tog? Ek wou jou nie kom opneuk nie.”

“En tog het jy gedink jy sien ’n vlieg.”

“Ek hét!”

“Maar hoe kan jy seker wees? Hoe weet jy jy’t nie verkeerd gekyk nie? Daar kon iets in jou oog gewees het. Jy kon in die lig gekyk het en ’n swart kolletjie gesien het. Jou oogsenuwees kan verkeerd werk. Jy kon jou dit alles verbeel het. Hoe kan jy wéét?”

Verbystering allerweë.

“Jy antwoord nie. Jy WEET nie! Jy weet niks en ek weet niks en niemand weet niks!”

“Nee wag nou, mense, wag,” skemer die kroegman tussenbeide, groot soos ’n meulsteen, onversetlik soos ’n dogma. “’n Vliegie meer of minder is tog nie regtig só belangrik nie.”

“Vir mý is dit belangrik!” raas hy terug, leun vooroor op die toonbank, bewoë, verlate, hou neulerig vol: “Dit is, dit is. Vir my.”

(Hoeveel engele dans op die punt van ’n naald?

Hoeveel engele dans op die punt van ’n naald?

Hoeveel engele dans op die punt van ’n naald?)

Hy maak ’n moedelose gebaar. Sy glas word vol, soos almal s’n. Onderneem die groot odusseia deur die rook na die glas en terug, en drink, en dit brand nie meer nie, doen niks meer nie, maak alles net lomer en moeër en gryser, en sonder sy toedoen word die patrone van weleer meer en meer, voor hom en om hom, bo hom, deur rook, soos konstellasies vreemde somber sterre in die lug, gepluim soos riete van die rook, meer en meer, flapper teen hom aan, sketterend deur flitse helle lig, hewiger, en sluit hom vas en sluit hom af van alle dinge, weg, dit is vir hom belangrik, is, dit is, maar waarom, skielik, ewige vraag, waarom, want kan daar iets nog wees wat wel belangrik is soos engele op ’n speldekop ’n naaldekop ’n speldenaaldekop, belangrik, baie belangrik die ganse mistroostige mislike lewe op ’n speld se kop en ons sal ewig daaroor redeneer.

(Belangrik soos die kleiner, nederiger en nutteloser ontdekkingsreise van elke dag: die voorspel van die weer, die uitstort van die saad, die môresê vir die vreemdeling agter die koerant, die stap oor die bruggie. Want die laaste Everests is lankal oorgesteek en dis vlak wêreld voor en die stralende lig het flets geword.)

Maak vol maak vol laat trane rol

en mors die hele wêreld vol

ag rook ag rook as ek nog langer bly dan gaan ek kots

hier sit ek eensaam teen my rots

en die ewige sterre sal oor my snot en trane ween.

“Nee, ek hét betaal,” sê hy toe die kroegman se oop hand voor hom flons. “Ek het, ek het, EK HET!”

Van alle kante druis die neë op hom toe, golf hom toe, storm hom toe.

“EK HET!” Hy smyt die glase oor die toonbank om en slaan met sy skraal wit vuis daartussenin. “Ek het!” Die ewige geboortesterftekreet teen alle tye en wesens in en nou is die leviatan om hom op hom in hom wriemelend en duwend en woes, met driftige stemme en dreigemente en een lag wat klater soos ’n klip wat bergaf stort.

“Maak dat jy hier uitkom!”

Buitenste duisternis, ween en kners die tande, weeklaag teen die ewige hemele aan want Lucifer het geval, o weep for Adonais he is dead, die Filistyne is op jou, liewe Simson.

Sypad en randsteen en kei. Koud in die donker, met die donker berg teen die donker kim en die donker hemel bo die donker stad.

Klere heel.

Een elmboog geskraap.

Sit.

Sit en dink, of.

Sometimes I sits and thinks and sometimes I just sits

a. Van waar? b. Waarheen?

a. Nêrens. b. Nêrens.

My liewe hospita het my uitgegooi

nou sit ek sonder huis of kooi

huis of kruis

kind of kraai

Eensamer as berg of lug, en voel dit saamtrek, optrek in sy maag, op, ontstellend, aaklig, totdat hy handeviervoet oor die straat se afloopvoortjie staan en hoor hoedat dit teen die randsteen spat, met langsame, moeër ná-rukkings—hemel, soos ’n kat maar wat de bliksem maak dit saak—moeg, verlate, passief, heeltemal gedaan. Nou moet dit maar kom. Enigiets. Die ergste het lankal gebeur.

KLEIN BEDESNOER

Tweede Kraal

Ek het ’n hond gehad.

My hond se naam was Wagter.

Ek was lief vir my hond.

My pa het gesê dis ’n optelhond.

Een dag was ek dorp toe.

Toe het die veearts vir Wagter doodgemaak.

Ek was baie hartseer.

Toe het my pa vir my ’n horlosie gekoop.

’n Horlosie is ’n goeie soort ding.

Net jammer dit kan nie blaf nie.

Totdat hy eindelik die stem hoor en die donker gestalte tussen hom en die berg sien bonk