Читать книгу Steindrekinn - Andrew Davidson - Страница 7

IV

Nákvæmur fæðingardagur minn skiptir varla máli lengur en svo langt sem nef mitt nær þá var hann einhvern tíma í kringum aldamótin 1300. Ég þekkti aldrei blóðforeldra mína sem skildu mig eftir í körfu við aðalhliðið framan við Engelthal-klaustrið um miðjan apríl þegar ég var ekki nema nokkurra daga gömul. Undir venjulegum kringumstæðum hefði útburður ekki verið tekinn og alinn upp í klaustrinu – Engelthal var eftir allt saman ekki munaðarleysingjahæli – en það vildi svo til að einmitt þetta kvöld höfðu systir Christina Ebner og faðir Friedrich Sunder verið að ræða hvernig nema mætti tákn frá Guði.

Systir Christina hafði gengið í klaustrið tólf ára að aldri og fór að sjá sýnir tveimur árum síðar. Þegar hún fann mig var hún rúmlega tvítug og þegar orðin mikils metinn dulspekingur. Faðir Sunder, sóknarpresturinn á svæðinu, var að nálgast fimmtugt og hafði gengið kirkjunni á hönd miklu síðar en venja var. Um þetta leyti hafði hann verið skriftafaðir Engelthal-nunnanna í um tuttugu ár. En það sem mestu máli skipti var innræti þeirra því hefðu þau ekki verið jafnsamúðarfull og raun bar vitni hefði allt farið á annan veg.

Í körfunni minni voru tvær orðsendingar. Önnur var á latínu og hin á þýsku en báðar sögðu það sama. Útvalið barn, hið tíunda af góðri fjölskyldu, gefið frelsara okkar Jesú Kristi og Engelthal-klaustrinu. Gerið henni það sem Guð vill. Það var sjaldgæft á þeim tíma að alþýðufólk skrifaði á einu tungumáli, hvað þá tveimur, svo ég býst við að orðsendingin hafi ein og sér stutt staðhæfinguna um að ég kæmi af góðri fjölskyldu.

Sagan segir að systir Christina og faðir Sunder hafi fljótt ákveðið að sending þessa barns, þetta kvöld af öllum kvöldum, hafi ekki verið tilviljun. Það spillti heldur ekki fyrir að systir Christina var sjálf tíunda barn. Þegar þau færðu mig príorinnunni var hún hikandi í andstöðu sinni við áætlanir þeirra. Gat príorinnan hunsað möguleikann á því að ég hefði verið send þeim að ofan? Þegar lesið er í skilaboð Drottins er vissara að láta sér frekar skjátlast í rétta átt. Þetta var almenn skoðun nunnanna í klaustrinu þótt ein þeirra hafi mótmælt komu minni harkalega. Sú var systir Gertrud, bókavörðurinn – „yfirskriftan“ – í skriftastofunni í Engelthal. Þú ættir að leggja nafn hennar á minnið, rétt eins og nafn aðstoðarkonu hennar, systur Agletrudisar. Báðar áttu eftir að hafa mikil áhrif á líf mitt og sjaldnast til góðs.

Engelthal-klaustrið var talið vera ein mikilvægasta trúarmiðstöðin í Þýskalandi. Þú heldur kannski að fyrir vikið hafi ég átt erfiða bernsku en í sannleika sagt var það ekki raunin. Nunnurnar komu vel fram við mig, líklega vegna þess að ég var þeim dægrastytting í amstri hversdagsins. Það yljaði mér alltaf ef ég fékk þær til að brosa því um leið og þær fundu sjálfar að þær brostu reyndu þær allt hvað þær gátu til að hætta því. Mér fannst eins og ég hefði brotið reglu.

Ég var alltaf nákomnust systur Christinu og föður Sunder. Þau gengu mér nánast í foreldrastað eins og þú heyrir á nafninu sem ég gaf honum: faðir Sunder. Líklega hefðu allir getað kallað hann „föður“ en lítillæti hans var slíkt að hann fór alltaf fram á að vera kallaður „bróðir“. Fyrir öllum öðrum var hann því bróðir Sunder en fyrir mér var hann alltaf faðir. Hann leyfði þetta, býst ég við, vegna þess að ég sá á honum hlið sem enginn annar sá, ef frá var reyndar talinn bróðir Heinrich. Þeir deildu saman litlum bústað undir kambi í skóginum. Hvað sem því leið þá heyrði ég hláturinn í föður Sunder á meðan aðrir sáu aðeins styrk hans.

Engin hinna nunnanna kom í klaustrið fyrr en á unglingsárum en sjálf sagði ég fyrsta orðið mitt við föður Sunder. „Gott.“ Guð, þvílík dásemdarinnganga í heim tungumálsins. Hvernig í ósköpunum átti hann því að geta sýnt mér sama andlit guðshræðslunnar og hann sýndi öllum öðrum? Hún fór andliti hans ekki vel þar sem hann lék sér við smábarnið. Og þegar að því kom að hann hugleiddi að setja grímuna upp var það orðið of seint. En ég skildi strax sem barn að hann þurfti að gangast við ákveðinni ímynd og þagði yfir þessu leyndarmáli okkar.

Faðir Sunder klæddist meinlætaskyrtu og áfelldist sjálfan sig stöðugt, kallaði sig syndara – einkum vegna „synda æsku sinnar,“ hverjar svo sem þær nú voru – og lagðist á bæn um miskunn. Hann trúði því að hann væri „mengaður“ af því sem hann hafði gert áður en hann gekkst trúnni á hönd. Hann lagðist ekki oft í þessar bölbænir fyrir framan mig en þegar það gerðist var bróðir Heinrich vanur að standa þögull afsíðis og ranghvolfa augunum.

Þótt hann fordæmdi sjálfan sig hikaði faðir Sunder aldrei við að fyrirgefa öðrum. Og hann átti sér rödd, indælustu rödd sem hægt var að ímynda sér. Þegar hann talaði fannst manni ósjálfrátt eins og maður ætti ekki aðeins ást hans, heldur einnig ást Guðs.

Systir Christina – ég veit ekki einu sinni hvar ég á að byrja. Hún var ótrúleg kona. Hún fæddist á föstudaginn langa, sem var fyrsta merkið um þá blessun sem átti eftir að einkenna líf hennar. Fólk sagði að af öllum fulltrúum Guðs á jörðu væri hún á meðal þeirra fimmtán mest blessuðu. Sem lítil stúlka efaðist ég aldrei um að þetta væri satt og það var ekki fyrr en löngu seinna sem ég spurði mig að því hvernig hægt væri að leggja mat á annað eins. Vitranir og bókmenntahæfileikar systur Christinar færðu klaustrinu mikla frægð. Hún var sískrifandi og átti eftir að senda frá sér tvö meistaraverk – Opinberanir og Systra-bók Engelthal, þar sem rakin var saga áhrifamestu nunnana sem höfðu starfað á undan henni. Verk hennar hvöttu aðra í klaustrinu til að skrifa. Til dæmis skrifaði Gertrud Líf systur Gertrud frá Engelthal með hjálp bróður Heinrichs og bróður Cunrats, en ef ég á að segja eins og er þá fannst mér alltaf eins og bókin væri ekki síst til að auka veg hennar sjálfrar.

Gertrud lagði það í einkennilegan vana sinn að totta stöðugt að sér andrúmsloftið. Ómögulegt var að leiða þetta hjá sér og jafnómögulegt að þola það. Sagt var að móðir hennar hefði með miklum erfiðismunum eignast átta drengi áður en Gertrud kom í heiminn en að sú fæðing hefði verið átakalaus. Þér finnst þetta kannski ekki merkilegt en staðreyndin var sú að allt frá upphafi lagði Gertrud þetta að jöfnu við fæðingu Jesúbarnsins, þar sem hún var líka laus við sársauka – jafnfölskvalaus og sjálfur getnaðurinn. Fólk sagði að sem barn hefði Gertrud aldrei tekið brjóst móður sinnar; þess í stað kaus hún að sötra bara loftið, eins og til að eima úr því himneska sætu. Ég hafði hana alltaf grunaða um að totta loftið einfaldlega til að enginn myndi gleyma þessari sögu.

Af öllum þeim bókum sem bárust mér á þessum innblásturstímum var bók eftir Friedrich Sunder, Gnaden-vita föður Sunders, mér kærust. Ojæja, hún er mér kær, en það sama verður ekki sagt um það sem var gert við hana. Eftir dauða föður Sunders var hún hreinsuð og allar tilvísanir til mín meðal annars þurrkaðar út. Ekki það að hégómi minn hafi ekki mátt við því en ég var – og er – móðguð yfir því að verk hans hafi verið eyðilagt.

Hvað um það, þetta var fólkið sem ég umgekkst sem barn. Í eina skiptið sem ég spurði systur Christinu hvenær ég mætti búa í heiminum utan klaustursins svaraði hún sem svo að það mætti ég aldrei. Þetta væri þó ekki vandi sem bæri að harma, heldur gjöf sem bæri að fagna. Guð hafði sýnt höfðingsskap með því að opinbera áætlanir sínar í minn garð strax við fæðingu með því að færa mig beint í Engelthal. Engri hinna nunnanna, ekki einu sinni Christinu sjálfri, hafði hlotnast að verja allri ævi sinni í dýrlegri þjónustu við Guð. „Þú ert svo heppin lítil stúlka,“ sagði hún og sló þannig botn í samræðurnar.

Allir bjuggust við því að þegar ég yxi úr grasi myndi ég sjálf taka til við skriftir. Þessar væntingar efldust aðeins þegar ég byrjaði að tala mjög ung að aldri og lærði latínu jafnauðveldlega og móðurmálið. Auðvitað man ég ekki eftir því en ég hef heyrt að ég hafi varla haft fyrir því að læra einstök orð áður en ég byrjaði að tala í heilum setningum. Það er rétt að hafa í huga að í þá daga voru börn í raun talin ófullkomnar útgáfur fullorðinna. Innræti barns var ekki eitthvað sem gat þroskast, því manngerðin varð til við fæðingu; bernskan var tímabil opinberana, ekki þroska, svo þegar tungumálahæfileikar mínir komu í ljós var litið svo á að þeir hefðu alltaf verið til staðar. Guð hafði sett þá þarna og því þurfti aðeins að bíða þar til þeir kæmu í ljós.

Ég elskaði gestina sem komu í Engelthal. Sveitungarnir komu í meðferðir á sjúkrahúsinu okkar og það var ekki nema við hæfi að við tækjum á móti þeim. Ekki aðeins frá sjónarhóli miskunnar, heldur líka af pólitískri nauðsyn. Klaustrið stækkaði ört þar sem aðalsmenn gáfu því sífellt meira af nærliggjandi landsvæðum og við erfðum leiguliðana með. Fleiri komu líka, farandprestar sem vildu sjá hvað það væri við Engelthal sem kallaði fram jafnmagnþrungnar vitranir hjá nunnunum, og svo þeir sem komu þangað af einfaldri nauðsyn og þörfnuðust næturgistingar. Veikur bóndi vakti mér jafnmikinn áhuga og aðalsmaður því hvor um sig færði sögur af stóra heiminum.

Systir Christina lét ýmislegt eftir mér þegar þessir gestir komu. Ég sat hljóð úti í horni og einbeitti mér ákaft að samræðunum, brýndi listina að láta lítið fyrir mér fara. Gertrud var auðvitað á móti þessu og leit á mig niðureftir löngu, mjóu nefinu. Hún var reyndar þegar farin að missa sjón svo það var henni þrautin þyngri að brýna svona fyrirlitningu sína.

Gertrud leit á klausturgestina sem boðflennur á vinnustaðnum sínum. Þar sem hún var bókavörður kom það í hennar hlut að túlka og henni fórst það ekki mjög vel – frönsku- og ítölskukunnátta hennar var í besta falli gloppótt – og hún gerði þetta af illri nauðsyn. Flestir gesta okkar töluðu latínu og þýsku en ég var hrifnust af þeim sem töluðu framandi tungur. Áskorunin fólst ekki aðeins í því að skilja útlensku orðin heldur líka að ná utan um útlendu málefnin. Til dæmis vissi ég að Clement páfi hafði flutt páfadóminn til Avignion – en hvers vegna? Og hvar var Avignon? Og hvernig var sá staður? Eitt kvöldið varð ég vitni að fyrsta rifrildinu. Erlendur gestur vogaði sér að efast um ráðvendni Boniface páfa og Gertrud snerist harkalega til varnar hans heilagleika. Þetta fékk mikið á litla stúlku.

Ég man mjög vel eftir kvöldinu þegar upp komst um hæfileika minn. Hjá okkur var útlendur gestur og Gertrud átti sem endranær í mestu erfiðleikum með túlkunina. Ég skildi aldrei hvað vafðist fyrir henni því sjálf skildi ég allt. Þetta kvöld var gesturinn ítalskur, gamall, fátækur, óþveginn maður. Allir sáu að hann átti ekki langt eftir og hann reyndi í örvæntingu að skýra frá stöðu sinni. Gertrud fórnaði höndum af viðbjóði og lýsti því yfir að hreimurinn hans væri of ruddalegur til að hægt væri að skilja hann.

Kannski var það vegna þess hversu brothættur gamli maðurinn var útlits, eða kannski var það vegna skröltsins í brjósti hans. Kannski var það vegna þess að hann þakkaði nunnunum fyrir hverja hafragrautsskeið sem þær báru að vörum hans og mælti ekki styggðaryrði af vörum þótt enginn skildi hann. Eða kannski var það vegna þess að mér fannst eins og ef enginn talaði við hann þetta kvöld gæfist ef til vill aldrei tækifæri til þess framar. Hver sem ástæðan var rauf ég þagnareiðinn og steig út úr horninu. Á ítölsku mállýskunni hans spurði ég: „Hvað heitirðu?“

Hann leit upp úr skeiðinni og ljómaði allur í framan: „Paolo,“ sagði hann og spurði svo hvernig stæði á því að ég kynni ítölskuna hans. Ég sagðist ekki vita hvernig eða hvers vegna, ég gerði það bara. Ég sagði honum að ég hlustaði á útlendinga og að eftir að þeir færu spynni ég mál þeirra í huganum áður en ég sofnaði. Honum fannst þetta yndislegt. Þegar ég spurði hvaðan hann væri sagðist hann hafa varið lunga ævi sinnar í Flórens en væri fæddur í suðrinu, á svæði sem væri illræmt fyrir grófgerða mállýsku. Hans eigin framburður var ferleg blanda af þessu tvennu. Hann hló þegar hann sagði þetta og hláturinn fékk svo á systur Christinu að hún hrökk upp úr undrun sinni og fór að spyrja mig spjörunum úr, eflaust allt eins til að kanna tungumálahæfileika mína eins og til að komast að upplýsingum um manninn. Gegnum mig varð saga gamla mannsins sögð.

Paolo hafði alla ævi verið í hjónabandi með konu sem hann elskaði heitt. Hún hafði nýlega fallið frá og hann vissi að hann færi brátt sömu leið. Þetta var ástæðan fyrir ferðalagi hans, hann hafði aldrei komið út fyrir heimaland sitt og vildi ekki deyja án þess að vita neitt um heiminn. Hann óttaðist ekki dauðann þar sem hann hafði verið guðrækinn og vænti umbunar fyrir það. Hann spurði hvort hann gæti hvílt sig eina nótt í klaustrinu áður en hann héldi ferð sinni áfram. Systir Christina féllst á þetta þar sem hún hafði vald til að taka ákvörðun í fjarveru príorinnunar og Paolo þakkaði henni fyrir vinsemdina. Í fyrsta sinn á ævi minni fannst mér ég vera mikilvæg.

Paolo tók bók upp úr pokanum sínum og otaði henni í átt til mín. Augljóst var að hann vildi að ég fengi hana. „Ég þarfnast hennar ekki mikið lengur.“

Systir Christina steig fram til að afþakka fyrir mína hönd. „Segðu honum að hann eigi svo lítið að við getum ekki þegið þetta. En þakkaðu honum.“ Ég þýddi og Paolo kinkaði kolli til skilnings. Hann þakkaði nunnunum enn einu sinni fyrir sig áður en hann hélt til herbergisins sem hafði verið útbúið fyrir hann.

Systir Christina tjáði mér að ég ætti að hitta hana og príorinnuna í fundarherberginu daginn eftir að loknum morgunbænum. Ég spurði hvort ég hefði komið mér í vandræði með því að hefja upp raust mína en systir Christina sannfærði mig um að svo væri ekki.

Þegar ég kom næsta morgun sat príorinnan við skrifborðið sitt og á bak við hana stóð systir Christina. Gertrud stóð afsíðis og virtist lítt um þetta gefið. Príorinnan var góð kona en mér stóð engu að síður ógn af henni. Hún var bara svo gömul, eins og hrukkóttur hundur í framan.

„Ég hef það eftir systur Christinu að við höfum orðið fyrir opinberun í gær,“ urraði hún. „Marianne, barn, það eru engin haldbær rök fyrir því að þú kunnir ítölsku. Með hvaða aðferð tókst þér að framkvæma þessa dáð?“

Systir Christina kinkaði kolli mér til hughreystingar og það stappaði í mig stálinu. „Þegar ég hlusta á tungumál skil ég bara,“ sagði ég. „Ég veit ekki hvers vegna allir geta það ekki.“

„Geturðu leikið sama leik með önnur tungumál líka? Þetta er augljóst teikn.“

„Ef mér leyfist,“ greip Gertrud fram í. Gamla konan kinkaði kolli. „Dómgreind þín er traust, príorinna. Líkt og alltaf. Samt sem áður tel ég hyggilegt að spyrja hvaðan svo óvenjulegur hæfileiki er sprottinn. Ég hvet til þess að við höfum allan vara á okkur þar sem við vitum svo lítið um uppruna barnsins. Hvaða fullvissu höfum við fyrir því að þessi hæfileiki komi frá Drottni en ekki frá … einhverri annarri tilvist?“

Ég var ekki í nokkurri aðstöðu til að ögra Gertrud en sem betur fer gat systir Christina gert það. „Hvaðan heldur þú að hann komi, systir Gertrud?“

„Það er vissara að hafa ekki slík nöfn yfir en þér er fullkunnugt um að til eru öfl sem réttlátar sálir þurfa að varast. Ég segi ekki að þetta sé raunin, ég legg bara til að við sýnum skynsemi og hugleiðum alla möguleika.“

Príorinnan svaraði ásökuninni: „Þar til við höfum ástæðu til að halda annað skulum við ganga út frá því að þetta sé sannarlega opinberun frá Guði en ekki eitt af klækjabrögðum óvinarins.“

Ég sá á Gertrud að hana langaði að segja meira en hún náði að stoppa sig. „Já, príorinna. Að sjálfsögðu.“

Gamla konan hélt áfram: „Ég legg til að við lítum ekki aðeins á þetta sem opinberun, heldur köllun. Tala allir tungum? Túlka allir? Nei. Þegar slík gjöf birtist okkur er skylda okkar að sjá til þess að hún gagnist Guði. Ertu ekki sammála, systir Gertrud?“

„Ég er sammála því að við eigum allar að gera það sem við getum til að þjónusta.“

Gertrud kreisti þessi orð fram eins og nirfill kreistir aura fram úr buddu sinni.

„Það gleður mig að heyra þig segja það,“ bætti príorinnan við, „því ég hef ákveðið að þú takir barnið inn á skriftastofuna. Það er augljóst að hæfileikar hennar eru í tungumálum og því skal þjálfun hennar hefjast undir eins.“

Hjarta mitt sökk þungt niður í maga. Hefði ég séð fyrir að ég yrði sett undir handleiðslu Gertrudar hefði ég aldrei rofið þögnina. Það sem príorinnan leit á sem „verðlaun“ mín var í raun harðasta refsing sem hugsast gat og ég er viss um að enginn hafði meiri óbeit á þessari ráðstöfun en Gertrud. Loks höfðum við sameinast í skoðunum okkar: þetta var skelfileg hugmynd.

„Marianne er bara barn,“ mótmælti Gertrud, „og sannarlega ekki búin undir slíka ábyrgð. Þótt hún hafi kannski sýnt fram á einhverja grunnkunnáttu þarf að hafa fleira í huga við þessa vinnu. Þolinmæði, til dæmis, og auga fyrir smáatriðum, sem barn getur ómögulega haft.“

„En hún mun læra,“ svaraði príorinnan, „af þér.“

„Ég bið þig að skoða málið betur. Ég skil sjónarmið þín, en –“

Príorinnan stoppaði hana. „Það gleður mig að þú skulir skilja. Þú myndir ekki æskja þess að ég breytti gegn vilja Guðs, er það, systir Gertrud?“

„Að sjálfsögðu ekki, príorinna.“ Gertrud hélt höndunum fyrir aftan bak og ég heyrði fingurneglurnar grafa sig inn í efnið á kyrtlinum hennar. Systir Christina steig fram, lagði hendur á axlir mér og spurði hvort – með leyfi príorinnunar – við mættum talast örstutt við í einrúmi. Príorinnan féllst á þetta og hvarf af hólmi. Gertrud fór líka, tottandi loftið full heiftar, og hafði sig alla við að skella ekki á eftir sér hurðinni, án árangurs.

Systir Christina tók til máls: „Ég veit að þér finnst fátt um þetta en ég trúi því í raun að systir Gertrud sé góð og heilög kona og að þú getir lært margt af henni. Þótt þú skiljir það ekki núna þá er náðargáfa þín jafneinstök og hún er óvænt. Drottinn ætlar þér augljóslega stórt hlutverk og ég gæti ekki með góðri samvisku látið eins og ekkert sé. Við verðum að treysta á þessa opinberun og muna að Drottinn lætur ekkert henda af slysni.“

Þú getur rétt ímyndað þér hver viðbrögð barns voru við annarri eins útskýringu, jafnvel barns sem hafði alist upp í klaustri. Hvernig gat Guð bundið svo um hnútana að ég yrði sett undir handleiðslu Gertrud? Ég gólaði þar til kinnarnar á mér voru orðnar rauðar og baðaðar tárum. Systir Christina leyfði mér að fá fulla útrás og vék sér ekki einu sinni undan barnslegum höggum mínum. Hið sama gilti þó ekki um spörkin svo líkast til voru takmörk fyrir sjálfsfórn hennar. Þegar ég hafði að lokum tæmt mig af allri orku og lyppast niður á gólfið settist hún við hliðina á mér.

Ég sagðist hata hana en við vissum báðar að það var ekki satt. Hún strauk mér um hárið og hvíslaði því að mér að allt færi vel ef ég aðeins treysti Guði. Og síðan tók hún svolítið undan kyrtli sínum, bók sem hún hafði falið þar.

„Þegar ég fór inn til Paolo í morgun komst ég að því að hann hafði dáið í svefni. Hann fór sársaukalaust, held ég, og það var friður yfir andliti hans. En það var augljóst að hann vildi að þú fengir þetta í gærkvöldi svo ég uppfylli hinstu ósk hans með því að láta þig hafa þetta.“

Systir Christina afhenti mér ítalska bænabók, fyrstu bókina sem ég gat sagt að ég ætti sjálf. Síðan fór hún með mig inn á skriftastofuna svo ég gæti byrjað að þjóna vilja Guðs.