Читать книгу Padmaker - Christine Barkhuizen-le Roux - Страница 6

’n Padmaker is nie ’n mens nie, hy trap net ’n spoor soos ’n mens.

Die woorde wat sy as sewejarige kind van agter ’n winkelrak gehoor het, rol deur haar kop; dit sing saam met die wiele op die teer op pad na die woestyn. Halfwoestyn, langs die Oranjerivier, daar waar haar eerste onthou lê.

Of sy soek, en of sy weghardloop van dit wat sy by Henry gehoor en in die boeke begin lees het, weet sy nie. Sy ry agter haar neus aan – haar pa se raad wanneer hulle êrens moes kom en die pad nie geweet het nie.

“Vat dít,” het tannie Ousus gesê toe sy omtrent twee maande gelede, die Saterdag nadat haar ma daar weg is, by haar langs gegaan het. Sy het die koffertjie met die geroeste knip wat soos ’n hoofletter t lyk in haar hande gedruk. “Nie dat daar eintlik iets in is wat ’n mens kan help nie. ’n Paar kiekies van julle en jou pa en ’n man met ’n wit hemp aan. En ’n sakkie met wol en penne en die klere wat sy agtergelos het.”

Sy het die tannie se snor teen haar mond verdra, en die vasdruk teen haar ronde lyf in die bont swart-en-rooi rok. Wanneer sy haar weer sou sien, het sy nie geweet nie. Dalk nooit. Soos sy haar ma dalk nie weer sou sien nie. Tannie Ousus het aangeneem sy gaan haar soek, en sy het haar dit maar laat glo. Watter kind sou nie ’n ma wat weg is, gaan soek nie?

Sy het weggery van Worcester af daardie warm, bedompige Bolandse Saterdag, haar brein afgesluit teen die dink wat ál dringender geklop het. As haar ma weg was, was sy weg. Sy wou niks meer daarmee te doen gehad het nie. Sy wou nie hoor hoe tannie Ousus bekommerd was nie, hoe haar ma nooit op haar eie oor die weg sou kom nie, hoe sy nie kon verstaan dat haar suster op haar ouderdom op ’n bus of ’n ding kon klim en weggaan sonder om vir enigiemand te sê waarheen en vir hoe lank nie.

Háár kon dit nie skeel nie.

Tot die vorige middag, toe die telefoon haar wakker gelui het. Sy het die oggend drie-uur eers die aantekeninge wat deur die pos gekom het, neergesit. Sat. Sy het gehardloop na Sebastiaan se studeerkamer toe die foon die middag deur haar drome bly skril. Haar arm was tam toe sy die telefoon van die mik af tel. In die spieël met sy kammagoud-beslane raam het sy haarself gesien. Onder haar oë was dit donker, blou, asof iemand haar vir ’n toneelstuk oud wou laat lyk.

Die stem aan die ander kant was senuweeagtig, ’n bietjie heftig in die poging om haar gerus te stel, te sê sy moet haar nie bekommer nie, haar ma is veilig, maar sy kan nie sê waar sy haar bevind nie: “Ek mag nie, ek is verbind tot ’n beroepskode. Ek is jammer. Maar ek sal u op hoogte hou van enige veranderings.”

Sy het die telefoon neergesit, op die voorstoep gaan sit en wag dat Sebastiaan se bakkie van die onderplaas af terugkom, gewonder oor die vrou wat gebel het. Sy het hortend gepraat, glad nie professioneel soos ’n mens van so ’n persoon sou verwag het nie.

Oorkant die ronde rantjie het die Kaap gelê, maar sy kon Tafelberg nie sien nie; net ’n laag gryserige mis. Dit het haar nog somberder gemaak. Sy het nie geweet of dit dalk mis van die see af was nie, maar dit het gevoel of dit eerder rookbesoedeling was.

Dit het later geraak. In ’n stadium het sy opgestaan en vir haar ’n glas Durbanville Hills chenin blanc ingegooi en dit driftig in een teug uitgedrink. Sy wóú nie oor haar ma se verdwyning dink nie; ook nie oor haar sogenaamde weldoener nie.

Sy het weer aan die slaap geraak. Teen die tyd dat sy wakker geword het, het die son in skerwe in die portjacksons gesit. Johannes moet die beeste in die kamp langs die huis ingejaag het, want sy het hulle koppe met die bewegende ore tussen die hoë weidings

sien uitsteek.

Toe Sebastiaan sy lyf by die Isuzu uitwurm, was die bottel leeg.

“Ek gaan vir ’n tyd weg,” het sy gesê. “Alleen.”

Dit was asof sy haarself van ’n afstand gehoor het; met verwondering oor die woorde wat sy nie kon keer nie. Vooraf het so ’n idee nooit na buite gekom nie.

Hy het gesug en in die stoel langs haar gaan sit. “Nou is jy irrasioneel, Katrien, jy kan nie so op jou eie …” Sy maag het ’n bult gemaak onder sy kakiehemp met die groen lappe op die skouers en bosakke.

“Ek kan nie anders nie. Buitendien, jý is die een wat my allerhande verwyte toeslinger – en as jy wil hê ek moet klaarkry daarmee, moet jy my nie nou probeer keer nie.”

Sy het opgestaan; half teen die stoepdeur gestruikel. In die kamer het sy die koffertjie met die strêps wat sy by tannie Ousus gekry het, ook by haar eie goed gesit. Dit, en die pak met papiere, die aantekeninge, die boeke waarin sy soek-soek gelees het.

Sy trap die petrolpedaal. As sy vanaand op Springbok wil wees, sal sy haar ry moet ken. Te meer omdat die chenin blanc van die vorige aand nog in haar kop sit.

By die Durbanville Apteek het sy eers stilgehou; haar slukderm en maag was die ene vuur.

“’n Groot bottel,” het sy vir die bleek vrou agter die toonbank gevra en beduie na die een met die pienk-en-turkoois etiket. Die vrou het die kleiner bottel aangegee en sy het haar kop geskud. “Ek sê mos: die groot een.”

Sy moes hard gepraat het, of kwaai, want die apteekvrou het haar wenkbroue gelig voor sy omgedraai het om die regte houer af te haal.

“Jámmer.” Haar stemtoon was sarkasties.

Sy wou die deur van die apteek agter haar toegooi toe sy uitstap kar toe. Daar was ’n woede in haar. Nee, anger. Woede maak ’n hoogoondvuur en vlam vinnig uit. Maar anger blý brand. Iets wat om en om in jou kolk sonder dat dit uitbrand. Moses se braambos; die hel van die duiwel in die Kinderbybel waarbinne sy sou aanhou brand en waarvan sy nooit weer sou kon wegvlug nie. Hoeveel keer het sy dit nie gehoor nie?

Maar terugdink en onthou is nie noodwendig dieselfde ding nie. Die dinge wat op haar ingeënt is – dit kan wees dat sy dit skerper en dieper onthou as wat dit werklik was. Die skroei van die swart yster se reuk teen die stryklaken …

Toe sy die dorp met sy raserige bestuurders, sy yuppies, sy welvaart agterlaat, draai sy die prop van die bottel Gaviscon in die ry oop en vat ’n sluk. Sy proe die anys wanneer die dik, witterige vloeistof in haar keel afgly, en gril soos altyd wanneer sy medisyne van watter aard ook al drink.

Die blouswart wolke wat van die Kaap se kant links oor die heuwels kom, dra ’n rookreuk wat tot in die kar kom.

Sy onthou die dogtertjie wat die krummels met haar hand van die tafel afgevee het voordat sy die borde in die wasbak gepak het.

“Jy mors op die vloer, vat die lap!” het Ma-Kinnie gesê van waar sy agter die stryktafel gestaan en kyk het dat sy reg doen.

Sy was vies. Dit was die aand van die eerste skooldag van haar tweede skooljaar, en sy wou verder in haar nuwe leesboek gaan lees.

“Ag, Mamma!”

Sy het die paar krummels wat op die grond geval het onder die tafel ingeskop en na die wasbak toe geloop. Verby die plek waar die strykyster sisgeluide op die natgespatte wasgoed gemaak het.

Eers toe die yster ’n halwe liniaal van haar gesig af was, het sy dit gesien. En die warmte gevoel. Haar ma het die vuurwarm ding na haar kant toe gedruk. Sy kon die hitte langs haar wang ruik.

Ma-Kinnie se oë was swart en dit het gelyk of hulle by haar kop wou uitspring. Sy het by die deur uitgehardloop; agter haar het die sifdeur geklap.

Deur haar bril met die vlerkies op die rame het sy hom in ’n waas gesien: haar pa, langs die dowwe groen doringboom, waar hy sy groentetuin en die vyebome wat hy geplant het, natlei. Sy het die rooigrond geruik wat klam was van die water uit die pyp, en haar asem het teruggekom in haar bors.

In die truspieël kan sy in die een hoek albei tasse sien. Die een wat tannie Ousus gegee het, en hare, met die gou-droogword-klere en ’n paar warmgoed vir die laat herfsdae.

Eers ná kilometers deur die Swartland begin Sebastiaan se gesig wegvaag in die geploegde lande en die droë, onbewerkte stukke grond. Sy wil hom weg. Sy onvermoë tot begrip is nie iets waaroor sy haar ook nog wil bekommer nie, nie met haar eie deurmekaar gemoed oor hierdie ding wat sy so impulsief aangepak het nie.

Maar Juli se oë, dít bly haar by; hulle speel in die skaduwees wat vroegoggend nog op plekke teen die koppies wegkruip vir die son. Oë wat na haar kyk uit die skilpaddop wat oor die grys teerpad loop.

Ek móét die pad loop, Juli. Sy praat met haar, hardop, asof sy regtig daar sit. Dis nie net omdat sy my ma, jou ouma, was nie. Is nie. Maar vir myself, om klarigheid te kry. Om te kyk na die paaie waarlangs ons getrek het; om hóm uit die kiekies en toe boeke te haal. My pa is die enigste een wat my sal kan vertel. Ek wens dat jy jou oupa kon ken … Hý sou jou kon sê hoe ’n mens moet bou, versigtig en deeglik. Want niks kan vorentoe gaan as die rots en klip rondom jou steeds weer na onder tuimel nie.

Jy is op die verkeerde pad!

Dit was nie Ma-Kinnie wat sy gehoor het die nag toe Juli ná die matriekeksamen saam met die ander klomp see toe is nie; dit was haar eie stem wat sy in die handdoek in die badkamer moes smoor sodat Sebastiaan dit nie in sy studeerkamer langsaan kon hoor nie. Hulle het woorde gehad, sy en Juli, oor die ryery see toe, oor die oorslapery.

“Ma kan my nie my lewe lank toesluit nie!”

Die woorde het uit die mure na haar bly eggo. Haar kind was weg; uiteindelik het dit tot hier gekom. Sy moes haarself doelbewus keer om nie jammerlik op die vloer te gaan lê nie, inmekaargetrek, soos ’n geelthysie wat sy hart en sy binnegoed toerol met sy lyf. Sy moes veg om nie ook die patroon wat sy so goed geken het te volg nie; haar ma se rooigehuilde gesig, die hare wat letterlik uit die kop getrek word, die oë beskuldigend en verontreg.

Dit sou makliker wees om háár ook terug te trek in ’n kamer, haar oor te gee aan die selfbejammering, wetende dat sy nog meer alleen sou wees met Juli wat die volgende jaar nie meer elke dag by die huis sou wees nie. Met Sebastiaan wat dag vir dag steeds verder wegglip in sy eie wêreld van rekenaarbeheerde boerdery, wat aand ná aand voor die vierkantige skerm sit met statistieke van buitelandse en binnelandse melkpryse, graanpryse, subsidies en rampverslae. Dít, tesame met die feit dat sy die onderwys ses maande tevore gelos het omdat sy ál meer getwyfel het aan haar vermoë om iemand anders se kinders iets meer as idiome en sinskonstruksies te leer.

“Jy grawe ’n gat vir jouself,” was Sebastiaan se kommentaar toe sy die aand aan etenstafel sê sy het haar bedanking ingedien. “Dis hierdie díng wat jou beethet, hierdie gekrap in die papiere wat jy by daardie sielkundige gekry het – as jy niks anders het om te doen nie, gaan dit jou heeltemal opvreet.”

Snags het sy in twyfel wakker gelê en dink aan dit wat tussen haar en Juli bestaan het. Het sy gewonder óf daar iets bestaan het. Was daar werklik, soos sielkundiges beweer, ’n onlosmaaklike band tussen moeder en dogter? Is dit regtig soos Henry, vir wie sy oor haar ma se vreemde gedrag geraadpleeg het, sê? Dat daar geen groter rolmodel is vir ’n kind as dié van ’n ouer van dieselfde geslag nie?

Teen die afdruk van daardie model op haarself het sy baklei. Tog het sy die driehoekige brandmerk van die swart yster bo haar voel huiwer; kon sy die hitte daarvan voel.

Maar wat sou sý doen aan Juli? ’n Mens se eie invloed kan jy nie bepaal nie. En hoe stop ’n mens ’n proses? Kán jy?

Toe Juli die Sondag teen middagete se tyd terugkom van die see af, wou sy met haar praat, maar die kind was oormoeg en het gesê sy wil niks anders doen as om net te gaan slaap nie. Toe sy teen skemertyd in haar kamer gaan inloer, was sy weg. Sy het deur die huis gedwaal, kombuis toe geloop en die ketel aangeskakel.

Deur die venster het sy Sebastiaan en Juli in die lusernland anderkant die huis sien loop. Dit het gelyk of Juli gespanne was, of sy iets ernstigs met hom bespreek. Toe hulle deur die hek kom, het hy sy hand op haar skouer gesit en haar nader aan hom getrek.

Sy het gemaak of sy hulle nie gesien het nie; die koppies reggesit, en die koffie gemaak net voordat hulle by die deur ingekom het. Waaroor sou die twee gepraat het? Hóékom kon sy nie vir haarself uitmaak nie, maar dit het haar bly hinder.

Dis daaraan wat sy vanoggend weer gedink het toe sy Juli gebel het voordat sy in die kar geklim het, al het sy geweet dat sy dalk nog slaap. Asof sy bang was dat die kind haar sou vergeet.

“Ek gaan ’n bietjie terugry na al die plekke waar ek as kind gebly het,” het sy gesê, en haar daarvan weerhou om goed kwyt te raak soos Ek gaan my verlede soek, of Ma wil Ma-self gaan vind.

“Wanneer ek terug is, ry ek Stellenbosch om, en dan gaan eet en fliek ons.” Laasgenoemde om Juli gerus te stel dat sy nie ook gaan verdwyn soos haar ouma wat al weke tevore die pad gevat en nog niks van haar laat hoor het nie.

Toe sy inklim, het sy ’n plek vir Juli gelos op die sitplek langs haar. ’n Onsigbare passasier, maar met ’n teenwoordigheid wat sou kon praat wanneer die oomblik daar was. Iemand aan wie sy dit wat sy sien en hoor, kon oordra. Vir die toekoms. Want om iets vir môre te hê, moet jy dit aan die verlede kan vasmaak. Dít het sy as kind geleer by haar pa, Japie Badenhorst, die padskraperoperateur.

Om vorentoe te loop moet ’n mens se voete ook geplant bly in die stukkies aarde wat jy as padmakerkind so skrams en vlug bewoon het; moet jy dié stukkies grond aan jou skoensole bewaar.

Om te weet waarheen jy op pad is, moet ’n mens onthou waar jy vandaan kom, Pa se kind.

Die naambordjies waar sy verbyry, steek in haar kop vas.

Muishondrivier, Swartberg.

Blindefontein.

By Piketberg draai sy regs af na die rietdak waar die curiostalletjie is. Sy het gedink dat sy hier iets te ete sal kry, maar die bruin man agter die kasregister beduie na langsaan. “By die Boutique,” sê hy.

Sy loop uit in die skerp son, neem ’n klaargemaakte hoenderen-mayonnaisebroodjie uit die koelrak by die winkeltjie wat aan die garage gekoppel is; vra vir koffie om weg te neem. By die motor draai sy die regter-voorruit en die linker-agterruit oop sodat die luggie kan deurtrek. Sy wikkel die deksel van die foamalite-glasie af en sit dit voor op die paneelbord neer.

By die petrolstop is net een ander motor behalwe hare. Daaruit kom die geblêr van die een of ander Afrikaanse sanger wie se naam sy liewer nie eens wil weet nie. Al wat sy kan uitmaak, is bokkie en baby. Terstond draai sy die ruit toe; kyk na die brandstofmeter. Citrusdal, waar sy ook petrol sal kan kry, lê van die pad af, maar daar is in elk geval genoeg brandstof in die tenk om deur te ry Springbok toe.

Agter die draad aan die linkerkant van die hoofpad is ’n land met bitterboelas; duskant die draad, teen ’n paaltjie vasgespyker, staan ’n houtkruis met ’n verdroogde blommekrans.

Sy wil nie daaraan dink nie. Ongelukke en dood. Hý is hiér. Die stem wat haar nog nooit in die steek gelaat het nie, kan nie net weggedink word as iets wat lankal nie meer bestaan nie. Haar pa, wie se lewer en pankreas lank gelede met die slag van metaal op metaal gebars het, is steeds die pa wat haar op sy skouers gedra het, wat haar vertel het hoe ’n mens deur die lewe moet reis.

Is jy dors? vra sy na die leë sitplek langs haar. Lig, grappenderwys, asof sy Juli se reaksie kan sien. Asof sy werklik daar sit. Hoewel sy haar met ander oë tussen die wiskunde-en chemieklasse op Stellenbosch sien loop.

Ma is darem maar weird … Dis of sy die woorde hoor spring van die passasiersitplek tot in haar linkeroor.

Anderkant Goedemanskraal staan ’n enorme sambreelboom op ’n oop stuk grond. So ’n boom onthou sy uit haar sub b-jaar. Leesboek-Jaap wat met sy diertjies in die skaduwee speel. ’n Boom wat geplant is by ’n huis waarin mense vir áltyd kon bly.

Die name bly by haar oë intregter. Sandfontein, Paleisheuwel.

Huis paleis pondok varkhok – die kinders sê ons bly in bokse …

Verby Clanwilliam lê newels teen die horison, mistige sout-en-peper derms, troebel en deurmekaar.

Sandfontein. Hoe het sy die graadelfs die vorige jaar nog geleer? Paradoks.

Teleurstelling? Is dít wat ’n boer sy stuk grond so ’n ironiese naam laat gee?

Sy is kwaad. Kwaad oor die onbesonnenheid van ’n ou vrou wat haar lewe lank almal gemanipuleer het. En nou, nou ry sý die wye niet in omdat sy van haar af wil wegkom, maar nie anders kan nie as om haar in die verlede te gaan soek.

En sy moet. Want sy weet as sy haar nie kry nie, bly sy self net die negatief van ’n foto. ’n Skim sonder die skadu’s en dimensies wat

die kleur en perspektief moet bring.

Meulsteenhoogte.

Vonkelfontein.

Die pad word ’n enkele blink, silwer streep. Sou dit die blouklip wees waarvan haar pa gepraat het? Die chips wat hulle gebruik het op die teerblad? Sy is nooit seker of sy reg onthou of nie. Soveel jare en jare is verby, soveel plekke, soveel materiaal, soveel dinge wat amper dieselfde was, maar tog ook nooit presies eenders nie. Wat sy gehoor en gesien het, moet ook in haar eie kop verwring geraak het; dit is iets wat sy moet aanvaar.

“Dit is die ou paaie wat jy nou náry, my kind, en wat jy daar gaan kry, dit weet ek nie. Daar was goed en daar was sleg, en wie weet wat is wat. Ons het soveel kere versit.”

Sy hoor sy stem in die rewolusies wat die enjin maak, onthou hoe hy die dag langs haar kom sit het op die sementblad waarop die warmwatertenk gestaan het. Dit was warm. Binnekant, aan die stoofkant van die kombuis se muur, het sy gehoor hoe haar ma oor die hitte kla voordat haar pa by die agterdeur uitgekom en om die hoek geloop het. Dit was die Noord-Kaapdae, en sy woorde kon sy hoor, maar wat hulle gesê het, het vir haar soos ’n storie geklink wat hy in Engels vertel. Onverstaanbaar.

“Ons het van Hartswater na Kakamas toe gekom, en dit was ’n ver ent, Katrien. Dis moeilik vir Mamma. Haar mense is onder in die Oos-Kaap, Sand-flats se wêreld.”

Die hand waarmee hy hare vasgehou en oor haar vuilgespeelde vingernaeltjies gevryf het, was effens grof, soos die staalwol waarmee haar ma die potte blinkgemaak het.

Sy het geluister na sy stem, meer as na sy woorde. Al die plekke waar haar pa-hulle voorheen al gebly het – sy kon haar dit nie voorstel nie. Haar blyplek was hiér. Hier in die huis waar dit geruik het na tamatiekos en aartappels wat haar ma gekook het en waar Oubie soggens skool toe gegaan en haar smiddae op die driewiel gestoot het. Waar Dina van tannie Griet partykeer haar nuwe bal gebring en by haar kom speel het, al was sy ouer as sy.

“By Keurboomsrivier,” het hy gesê, “daar het ons aan die pad by Bloukrans gewerk.”

“Wat is ’n krans, Pappa?” het sy gevra. Sy kon nie weet hoe hoog so ’n ding moet wees toe hy vir haar sê nie. Sy het iets onthou van kiekies wat haar ma in die rooi blikkie gehad het. Mense wat huil, en wit blomme. Kranse, het haar ma gesê. Vir haar broer wat dood is.

In die nag het sy gedroom van blomme so hoog soos ’n boom. Blomme wat van klippe gemaak was, soos die kranse waarvan haar pa vertel het. Sy het teen die boom opgeklim en sy kon nie weer af nie. Bo in die boom het ’n voël geskree en geskree.

Haar ma het haar kom wakker maak en vir haar water in die blikbeker gebring. “Wat skree jy so in jou slaap? Mens huil nie oor niks nie!”

Sy kon nie ophou nie; sy was bang vir die blou kranse en die hoë, wit kranse wat soos mense met lang spokearms gelyk het. Haar pa het haar opgetel en tussen hom en haar ma in die bed laat lê. Sy het gehoor hoe hy vertel van die ysterstoel van die grader waarop hy bedags sit, van die pad wat hy oopsny, die stuk tussenin-pad tussen Kakamas en Upington.

Sy het gevoel hoe warm hy kry, hoe die son van bo af op sy gesig geval het en hoe die sand sy voete en sy bene brand. Soos die duiwelsevuur, het sy gedink, die plek wat haar ma gesê het sy wat Katrien is, na toe sal gaan.

“Alles moet mos presies gelyk wees, Kinnie,” het haar pa gesê terwyl haar ma opgestaan het om solank haar gesig te was in die enemmelkom.

“En laas Woendag daar kom Boelie met die stootskraper … ag hemel, ek het hom so jammer gehad … dit het gevoel of die lem van daai bulldozer hier binne-in my insny … snykant van die lem meegegee …”

Oom Boelie, wat agter hulle gebly het in die huis waarlangs die druiwetrosse gegroei het, het eerste met die groot lem van die stootskraper gery oor die pad wat gemaak moes word. Hy moes die onnodige stukkies rots en klip wegstoot.

Haar ma het haar hare in ’n bolla gedraai en op haar kop vasgesteek. Haar pa het nog gepraat en gepraat, maar haar ma het goeters in die kamer begin regskuif, en sý het net halfpad gehoor; nie geweet waaroor dit gaan nie.

“Vreemde grond, anders as die gewone sanderigheid …” Haar pa se stem het aangehou al het dit nie gelyk of haar ma luister nie. “Druk daai lem in ’n stuk graniet … só skerp … klank dwarsdeur die dreun van die masjiene … blok soliede, klipharde rots … nooit verwag … wie sal sê waar die Here sy klippe moet pak … gesit en ruk op die masjien … ek moes hom afhaal daarbo …”

Sy het in haar kop gesien hoe loop die oom die veld in, sy hande so boontoe gegooi soos haar pa gesê het. “Lem in sy peetjie, winkelhaak … ingenieur sê so iets het hy nog nooit …”

“Kinnie …”

Sy het gesien hoe haar ma die kamerdeur agter haar op knip trek. Deur die muur het sy gelê en wag dat die primus begin sjjj, dat die water kook, dat haar pa moes opstaan en haar saamneem kombuis toe.

Dit het gelyk of hy nie eens weet dat hulle twee alleen oor was in die kamer nie; hy het aanhou praat. Van die tannie vir wie oom Boelie alles moes doen omdat sy nie kon loop nie, van die werk wat hy nou nie meer gehad het nie, van die ander mense wat praat oor die ding. Die meeste van die goed het sy nie verstaan nie.

“Ek dink, Kinnie,” het haar pa gesê toe haar ma sy koffie vir hom in die bed kom gee, “dit is vir hom die ergste. Want kind of kraai het hy nie, en Marta sit in die stoel – sy werk wás sy kind. Vir ’n man wat sy sout werd is, vir hom is hy en sy werk één ding. Dis vir hom alles – dit en sy kinders …”

Haar pa het soos iemand anders gelyk, daar was lyne langs sy mond, sy stem het snaaks geraak. “Destyds, daardie tyd op Sand-flats, dat ek dáárdeur gekom het …”

Haar ma het haar kop geskud en iets gesê van “tyd dat jy vrede maak, Japie, jy het nou jou eie …”

Hy het opgestaan en in die kamer langsaan sy werkklere gaan aantrek. Sy het begin slaperig raak. Tussendeur het sy nog woorde gehoor: “board” en “… nou van hom word?”

“… aftreeouderdom buitendien,” het haar ma se stem gesê, maar sy het dieper onder die kombers ingeskuif.

Gedink aan die handjie vol grondboontjies wat oom Boelie vir haar by die draad gegee het wanneer hy van die werk af verbygeloop het huis toe.

Aan die regterkant loop die groot kanaal van die Olifantsrivier. Die teerpad word ’n roller-coaster wat haar meesleep en sy weet nie waar hy haar gaan uitspoeg nie. Maar die gevoel van vrees vir die onbekende, die gat in haar maag, die wag vir dit wat gaan kom – dit is groter as wat dit was toe sy vroegoggend by die huis op die plaas weg is. Moet sy nie maar terugdraai nie?

Voor Klawer begin daar lappe wingerde langs die pad wys.

Trawal. Ratelfontein.

Die linkervoorwiel skuif op die gruis. Sy trap rem en die kar gly effens teen die walletjie af.

“Nooit rem trap as jy gly nie, Oubie!” Haar pa se stem was ernstig. Haar broer, sestien jaar oud, was agter die stuur met sy oë stip voor op die pad. Saterdag-en Sondagmiddae was daar rylesse op die grondpaaie. Sý op die agterste sitplek. Vir háár moes Sebastiaan leer bestuur, want toe was haar leermeester nie meer daar nie.

Sy klim uit. Bewerig. Sy sal haarself moet dwing om te konsentreer. Dit het geen sin om haar pa en haar ma se lewe te wil naspoor en haar eie weg te smyt nie.

Die motor het effens van die pad af geloop. Nie erg nie, maar genoeg dat sy skrikkerig is om die enjin weer aan te skakel. ’n Afgrond is dit nie juis nie, nie in dié wêreld nie, maar oor haar bedrewenheid met ’n voertuig was sowel Sebastiaan as Juli nog altyd skepties: hoe kan ’n mens skat as een van jou oë byna niks kan sien nie?

Sy maak die agterdeur naaste aan die pad oop, haal ’n appel uit die sakkie, byt in die groen skil. ’n Stuk tong glip te laat uit die pad van haar kiestande.

Met ’n slag gooi sy die deur agter haar toe; die plek waar die pendoring destyds op Steynsburg haar voetsening en -senuwee vergiftig het, trek pynlik toe sy vorentoe loop. Elke jaar of twee begin dit opnuut van binne af uitsweer.

Teen een van die wit paaltjies langs die pad gaan sy sit. Sy is verby die pad wat na Lutzville uitdraai. Grootdrif lê regs, maar sy twyfel of dit ’n plék sal wees. Die veld is blou van die vaalte. Afstand is blou, het haar pa gesê wanneer hulle vir Kersfees na tannie Ousus toe gery het en die pad nie wou end kry nie.

Haar oë wag. Op ’n Lutzviller wat dalk by die hoofpad sal indraai om die kar tog net weer op die pad te trek. Sy bak in die son. En in haar selfbejammering. Kwaad omdat sy Sebastiaan se stem hoor: Ek het jou gesê jy soek moeilikheid so vrou-alleen.

’n Halfuur. Driekwartier. Vier motors wat verbysnel. Almal grou of grys of swart soos die pad self. G’n bestuurder wat hom of haar iets aantrek van ’n vrou wat alleen in die niks sit met ’n motor wat opsigtelik half van die pad af staan nie. Moet sy dan met armgebare soos ’n hanswors probeer om iemand tog net tot stilstand te bring? En wie sou sy eintlik kon, wóú bel, selfs al was daar selfoonontvangs?

Van ver af hoor sy hom aankom, lank voor sy kan sien wat dit is – ’n swaarvoertuig, aan die klank van die enjin en die wiele op die pad. Sy hoor hoe hy afrat, en wéér. Stadiger ry. Totdat hy binne sigafstand is.

“Jy weet darem seker dis nie die regte ding om te doen nie.”

Die man wat uit die Leyland-vragmotor geklim het, staan voor haar sodat sy skaduwee oor haar val. “As jy moeilikheid kry, bly sit jy in die kar en wag tot iemand kom. En sluit jou deur!”

Sy gesig is donker onder die hoed, sy oë bedonderd onder die breë voorkop. Hy maak die deur oop, stoot die sitplek agtertoe dat sy lang, maer bene tussen die sitplek en pedale kan inpas.

Sy staan en kyk hoe hy, met die deur nog oop, die koppelaar in-trap, dan die trurat in plek skuif en sy voet op die petrolpedaal laat sak. Stadig, sodat die motor agteruit begin loop. Hy draai die stuurwiel en sy moet vinnig padgee sodat die motor nie teen haar vasry nie.

Die woede én die dankbaarheid, die seer van haar stukkende tong, dit alles is gelyktydig in haar aanwesig. En ’n magteloosheid. Omdat sy hom wel nodig het; boonop dankie moet sê.

Toe hy die kar ordentlik op die pad getrek het, moeiteloos, en met ’n bejammerende kyk die deur vir haar oophou dat sy kan inklim, het sy steeds nie woorde nie. Sy knik. Hoop dat hy sal weet sy waardeer dit. Hy wag totdat sy wegtrek voordat hy sy vragmotor aanskakel; in die spieëltjie sien sy hoe hy teen sy hoed tik soos die Ruiter in Swart in die slapbandboekies van ouds. Dalk is dit wat haar kwater maak as enigiets anders; die feit dat hy homself as ’n soort ridder sien dat hy hom veroorloof om sy goed- en afkeuring oor haar optrede uit te spreek.

Sy ry met opset stadig sodat hy weer verby haar moet ry. Toe sy weet hy kan haar motor nie meer sien nie, hou sy weer stil, klim uit. Sy maak haar mond wyd oop om dit oor die vlakte uit te skree: Hoe kan jý weet waar ek vandaan kom!

Maar ná ’n rukkie klim sy terug, sit met die oop ruit, hoor hoe die stilte om haar opslaan. Sy kyk in die spieël, steek haar tong uit. Aan die regterkant is ’n opgehewe, rooi rand waar sy haar raakgebyt het. Sy maak haar mond toe. Kyk hoër. Haar neus en wange is droog. Uit die paneelkissie haal sy ’n buisie room en druk ’n koel wit wurmpie in haar hand uit, smeer dit oor haar vel sonder om weer in die spieël te kyk. Wat sy in die weerkaatsing van haarself gesien het, moet sy liewer vermy.

Verkeerde pad.

Oor die radio sing Nana Mouskouri … but never ever on a Sunday, a Sunday, a Sunday … Sy draai die volumeknoppie na regs om die klank harder te kry.

Die Sondae van tóé het met ’n tyd om te soen soos die liedjie sê niks te make gehad nie. Hulle het Sondagskool toe gegaan om die diplomas met seëls vol te maak. Haar pa het hulle by die kerkdeur afgelaai wanneer hy en haar ma nie self kerk toe gegaan het nie. Binnekant was mans met strak, swart pakke en vroue met blomrokke en groot hoede sodat jy in elk geval nie die dominee kon sien nie.

Niks mag hulle gedoen het op ’n Sondag nie. Nie langbroek gedra het nie, nie gesing het nie – behalwe hallelujas. Niks gelees het nie, behalwe die Bybel, die heilige Woord van God.

Die Smalle Weg se God-oog in die gang regoor haar slaapkamer het haar dopgehou.

Moedverloor. Bitterfontein.

Sy is godweetbly sy woon nie in hierdie deel van die land nie. Pessimisme is hier jou voorland.

Maar dalk kyk sy verkeerd. En miskien het sy die Samaritaan langs die pad onregverdig geoordeel. Skewe-oog, lieg-oog, het Oubie gekoggel nadat hulle uitgevind het haar regteroog is eintlik maar net ’n ornament. Maar wanneer sy haar linkeroog toegemaak het, het sy ander soort prentjies gesien – prentjies met koppe en sterte en uitsteeksels soos van goeters wat sy toe nog nooit êrens anders gesien het nie.

Weerskante staan veldjies met sukkelende oumansoutbos beplant; ’n klein poging tot versekering vir die droë dae. Net duskant Springbok draai Soebatsfontein en Krymekaar in teenoorgestelde rigtings uit.

Die name los haar nie.

Dit is laat, Ma-Kinnie, praat sy na binne toe. Die tyd dat die kluite hul teiken begin soek, kom ál vinniger nader. Waar is jy?

Sy wil in die skadu van ’n doringboom gaan sit en met ’n stokkie in die tregtergaatjie van ’n mierleeu vee, lok: Kom uit, jy met jou weerlose pienk lyf, dat ons mekaar in die oë kan kyk.

Het oom Boelie inmekaar gaan sit toe hy geboard is? Haar pa het die storie ook later jare vertel, en hoe die jong ingenieurtjie die mense se sake vir hulle gewerk het; gesê het dat as dit moes, hý sou sorg dat die mense met handbesems, en as dit nodig is kaalhande, die korreltjies grond en sand wat nog oorbly, van die pad stroop.

Maar min van die boekgeleerdes het hulle ooit werklik bokant die padmakers aangestel, dit het haar pa ook gesê. Baie van hulle het, ten spyte van jare se geleerdheid, reguit erken dat hulle eintlik maar eers by die padmakers op ’n konstruksie-seksie kom leer het.

Toe hulle langs die Oranjerivier gebly het, was dit nie ’n nasionale pad wat hulle moes bou nie, maar die boere van Kakamas en Keimoes was afhanklik van die pad; hulle moes hulle vrugte en hulle druiwe oor daardie pad aanry. En dit moes lánk hou. Al was dit nou nie, soos die ingenieurs gesê het, ’n hoofpad en een van die slagare van die provinsie nie.

Sy wens sy kon Juli regtig by haar hê; haar ook laat hoor hoe haar oupa vertel hoe hy ’n pad uitgesny het. Dit was op Kakamas dat die Bezuidenhout-man met die rooi kuif, die grondkoker wat kom inspeksie hou het, vir haar pa gevra het toe hy van die grader afklim: “Meneer Badenhorst, hoe op aarde kry jy dit reg om met jou blote oog daardie pad so presies uit te meet?”

Haar pa het vir haar ma gewys hoe die man met sy hande deur sy bos rooi hare gevryf het. Sy eie hande was vol bloukolle van die werk, maar hulle was ook rooi van die skrop met die naelborsel en die Lifebuoy-seep.

Vroegoggende, nog nag, in die stilte van die Noordweste nadat die windjie ophou waai het, het sy in haar dun slaaprokkie op die bedjie in haar kamer gelê; gehoor hoe rommel en raas die bulldozers en die padskrapers in haar ore soos hulle van die kamp af na die werkplek ry, na die plek waar die pad gemaak moes word.

Op die teer voor haar in die pad vorm die buitelyne van die groot geel graders, die Caterpillars, die hoë wiele wat die pad oopdruk, die rondlêgoed wegskraap, al die gemors uit die pad haal.

’n Mens moet ’n skoon blad hê voor jy die rêrige pad kan begin maak ; jy moet van onder af oopmaak sodat jy ’n stabiele pad bo-op kan lê, het haar pa gesê.

Maar toe sy Droëdap verbyry, verby die turksvybosse met hul onwaarskynlike vrugte tussen die dik doringblare, sien sy uit haar vroeë herinnerings hom langsaan staan – oom Boelie met die krom skouertjies. Sy hoor hoe skeur die lem teen die klip, sy verbeel haar sy wegstap, en die donker huis waar sy vrou in die rolstoel wag.