Читать книгу Imperium Osmańskie 1300-1650 - Colin Imber - Страница 10

Osmańska tradycja nazywa Osmana, syna Ertogrula, założycielem6 Imperium Osmańskiego i podaje, jak ogłosił się on niezależnym władcą Karadżahisaru – miejsca przypuszczalnie odpowiadającego bizantyjskiej Malaginie7, w dolnej części doliny rzeki Sakarya. Znaczna część tej tradycji okazuje się zgodna z prawdą historyczną. Jak Osman i jego ludzie osiedlili się w tej okolicy – pozostaje kwestią domysłów, ponieważ późniejsze osmańskie relacje są niemal na pewno wyłącznie mitami. Niewykluczone, że wędrówkę wywołała katastrofa naturalna. Dolina Sakaryi była strategicznie ważnym obszarem, ponieważ broniła dostępu do Konstantynopola od wschodu. Bizantyjski cesarz Michał VIII, choć zajęty sprawami na zachodzie, zadbał o wschodnie pogranicze i do 1280 roku ukończył budowę szeregu nowych umocnień wzdłuż brzegu rzeki. Jednakże wiosną 1302 roku Sakarya wylała i zmieniła bieg, w wyniku czego nowe budowle obronne stały się bezużyteczne. Możliwe, że właśnie to wydarzenie pozwoliło ludziom Osmana przeprawić się przez rzekę i osiąść w bizantyjskiej prowincji Bitynia8.

W bardzo krótkim czasie tureccy najeźdźcy dotarli do morza Marmara. Ówczesny bizantyjski kronikarz Pachymeres opisywał, jak wieści o zwycięstwach Osmana rozprzestrzeniały się i przyciągały Turków z innych obszarów zachodniej Anatolii, jak dołączali do niego, a jego wojsko urosło w siłę na tyle, żeby pokonać bizantyjską armię koło Nikomedii (dziś Izmit), otwierając całą Bitynię na najazdy. Z bazy w dolinie rzeki Sakarya, gdzie Osman zajął stare bizantyjskie umocnienia, jego ludzie wypuszczali się na łupieżcze wyprawy na zachód, zmuszając mieszkańców do chronienia się w otoczonych murami miastach. Tam miejscowa ludność była bezpieczna, ponieważ Osmanowi najwyraźniej brakowało militarnych zdolności do tego, by zorganizować oblężenie: jego atak na Niceę nie powiódł się. W chwili jego śmierci, w połowie lat 20. XIV wieku, Nicea, Bursa (Prousas), Nikomedia i Pegai pozostawały niezdobyte.

To Osman założył Imperium Osmańskie (nazywane też Ottomańskim) i od niego wywodzi się nazwa dynastii Osmanów (tur. Osmanlı), ale dopiero pod rządami jego syna Orchana (1324?–1362) państewko zaczęło przybierać bardziej stabilną formę. Na terytorium Osmana nie było dużych miast. Jednak w 1326 roku wzięto głodem Bursę i od tego czasu była ona stolicą Osmanów. W następnym roku ludzie Orchana zajęli położone bliżej Dardaneli bizantyjskie miasto Lopadion (Ulubat), ponieważ trzęsienie ziemi uszkodziło jego fortyfikacje. Te katastrofy skłoniły cesarza Andronika III do poprowadzenia armii do Bitynii, ale zawrócił, gdy Orchan zatrzymał jego pochód pod Pelekanon, w odległości dwóch dni marszu od Konstantynopola. Droga lądowa łącząca miasto z Bitynią była teraz nie do przebycia, dlatego upadek pozostałych bizantyjskich miast stał się nieuchronny. Pierwsza poddała się Nicea w 1331 roku. W jej ślady w 1337 roku poszła Nikomedia, przez co bizantyjskie tereny w Azji skurczyły się do około dziesięciu kilometrów na wschód od Konstantynopola. Osmańska ekspansja nie odbywała się jednak wyłącznie kosztem Bizancjum. W latach 1345–1346 Orchan przyłączył emirat Karesi, którego ziemie nad Dardanelami umożliwiały dostęp do morskiej przeprawy z Azji do Europy. Niespełna dziesięć lat później, w 1354 roku, syn Orchana Sulejman Pasza zajął Ankarę, położoną na wschód od terytorium ojca, ale historia tego okresu tonie w mrokach, i pozostaje niejasne, komu odebrał to miasto9.

To również Orchan zdobył pierwszy osmański przyczółek w Europie. Osiągnął to, wykorzystując wojnę domową w Bizancjum między rywalizującymi cesarzami Janem VI Kantakuzenem i Janem V Paleologiem. Kantakuzen szukał sprzymierzeńców wśród tureckich władców zachodniej Anatolii i w 1346 roku zawarł układ z Orchanem, dając mu zarazem za żonę swoją córkę Teodorę. Strategia okazała się skuteczna – w 1347 roku Kantakuzen wkroczył do Konstantynopola i ogłosił się cesarzem, z Janem V jako współrządzącym. Z tego układu najwięcej korzyści wyniósł jednak Orchan. W 1352 roku, w czasie wojny Jana V z synem Kantakuzena Mateuszem, ojciec wezwał na pomoc Orchana i przekazał jego wojskom pod wodzą Sulejmana Paszy twierdzę na Półwyspie Gallipoli. Było to pierwsze terytorium, jakie Osmanowie zajęli w Europie. Późniejszy podbój nastąpił po katastrofie naturalnej. W marcu 1354 roku mury Gallipoli i innych miast nad Dardanelami zniszczyło trzęsienie ziemi, Sulejman natychmiast zajął wspomniane miasta, a następnie sprowadził tureckich osadników z Anatolii.

W 1354 roku Kantakuzen abdykował, a Jan V został jedynym cesarzem. Orchan nie był z nim powiązany więzami rodzinnymi (mimo że cesarz chciał zawrzeć przymierze potwierdzone małżeństwem), które zmuszałyby go do zrezygnowania z nowych europejskich posiadłości. Przeciwnie, przez jakiś czas nadal popierał roszczenia Mateusza Kantakuzena do bizantyjskiego tronu, a tymczasem jego ludzie najechali i ostatecznie podbili znaczną część wschodniej Tracji. W 1359 lub 1361 roku – data jest niepewna – Orchan zajął Dimetokę (dziś Didimoticho), przecierając drogę wzdłuż północnego wybrzeża Morza Egejskiego do Salonik.

Zanim w 1362 roku Orchan zmarł, jego państwo zdążyło przybrać cechy, które miały wyróżniać Imperium Osmańskie do XX wieku. Obejmowało ziemie zarówno w Europie, jak i Azji, miasta oraz wiejskie osady, a władca budował pierwsze meczety i zakładał instytucje religijne przesądzające o islamskim charakterze jego państwa. Z pewnej krótkiej pisemnej wzmianki wynika, że syn Orchana Murad I (1362–1389) objął tron po wojnie domowej10. Pod koniec lat 60. XIV wieku był już najwyraźniej bezpieczny jako władca, a podlegające mu tereny w Anatolii i Europie zaczęły się gwałtownie rozrastać. Na wschodzie przyłączył tureckie państewka, które rozciągały się łukiem między jego własnymi ziemiami w północno-zachodniej Anatolii a Antalyą na brzegu Morza Śródziemnego. Osmańskie kroniki przedstawiają te aneksje jako działania całkowicie pokojowe. Relacjonują, że Murad wszedł w posiadanie części księstwa Germiyan na drodze małżeństwa – wniosła je w wianie księżniczka Germiyanu zaręczona z synem Murada Bajazydem. Położony na południe od Germiyanu Hamid został zakupiony przez Murada. W rzeczywistości małżeństwo ze wspomnianą księżniczką i przyłączenie Hamidu najprawdopodobniej nastąpiły po kampanii wojennej. Jedna z kronik z lat 1439–1440 mówi, że w latach 1375–1376 „rozgromiono armie Germiyanu i Tatarów oraz zdobyto Kütahyę, kilka twierdz w Germiyanie i ziemię Hamidu”. Podczas ekspansji na wschód Murad zetknął się z Karamanem, najpotężniejszym z anatolijskich emiratów, co doprowadziło do wojny. W 1387 roku, aby się zemścić za dotychczasowe ataki ze strony Karamanu, Murad najechał ten kraj i zmusił jego władcę, Alaeddina Alego, by się podporządkował.

Zająwszy Germiyan, Hamid i tereny na południu, Murad zyskał kontrolę nad szlakiem handlowym prowadzącym z jego stolicy, Bursy, do Antalyi. Kroki te najprawdopodobniej wzbogaciły kiesę władcy oraz rozszerzyły obszar jego państwa, ale dokonania w Europie okazały się bardziej spektakularne.

Poczynania Murada rozpoczęły się jednak od porażki, która mogła całkowicie zatrzymać osmańskie podboje w Europie. W 1366 roku Amadeusz Sabaudzki, kuzyn cesarza bizantyjskiego Jana V, zajął Gallipoli na europejskim brzegu Dardaneli, co powinno było umożliwić Bizantyjczykom zablokowanie przeprawy Turków przez cieśninę. Następnie, w 1369 roku, cesarz udał się do Rzymu, aby starać się o pomoc papieża. Niemniej sukces Bizantyjczyków był tylko chwilowy. Dalsze postępy Osmanów na Półwyspie Bałkańskim sugerują, że z Azji Mniejszej nadal napływały posiłki, a z Europy nie nadeszła żadna pomoc. Jeżeli Bizantyjczykom udało się uzyskać jakąś przewagę, stracili ją w 1377 roku, gdy cesarz Andronik IV oddał Gallipoli Muradowi w zamian za wsparcie w wojnie domowej przeciw ojcu i braciom cesarza.

Pierwsze z wielkich zwycięstw Murada w Europie nastąpiło przypuszczalnie w 1369 roku11, kiedy tureckie siły zajęły Adrianopol (dziś Edirne). Miasto zajmuje strategiczną pozycję u zbiegu rzek Maricy i Tundży, dając dostęp do środkowej i wschodniej Bułgarii oraz zachodniej Tracji. Prawdopodobnie bezpośrednie zagrożenie, jakie zawisło nad ziemiami leżącymi na zachód od Adrianopola, skłoniło dwóch serbskich władców Macedonii do zawarcia sojuszu skierowanego przeciw Muradowi i zaatakowania jego wojsk nad rzeką Maricą w 1371 roku. Obaj najeżdżający przywódcy stracili życie w pogromie, w jaki zamieniła się bitwa. Jak to ujmuje grecka „Krótka kronika”: „Od tej pory muzułmanie zaczęli najeżdżać imperium chrześcijan”.

Muzułmanie wywierali nacisk zarówno wojskowy, jak i polityczny. Carstwo Bułgarii stało się wasalem Murada, po tym jak ten ożenił się z Tamarą, siostrą cara Szyszmana (data ślubu nie jest pewna). Jednak podbój Tracji i Macedonii dokonał się w wyniku wojny. Tureckie najazdy rozpoczęły się od razu po bitwie nad Maricą. Celem pierwszego ataku, w 1372 roku, stały się Saloniki. W tym samym roku papież Grzegorz XI bezskutecznie próbował stworzyć antytureckie przymierze, sugerując, że zagrożone są również łacińskie kolonie w środkowej i południowej Grecji. Co rozpoczęło się jako sporadyczne najazdy, przeistoczyło się w permanentny podbój. W 1383 roku osmańska armia pod wodzą wezyra Hayreddina Çandarlıego zajęła Seres i obległa Saloniki. Cztery lata później, w 1387 roku, miasto zostało zdobyte. W blokadę Salonik zaangażowały się jednak tylko nieliczne siły Murada. Veroia przypuszczalnie poddała się w latach 1385–1386, a wkrótce po niej Bitola (Pelagonia), tak że do roku 1387 pod kontrolą Osmanów była już cała południowa Macedonia. W latach 80. Turcy rozpoczęli wyprawy na południowy zachód, do Epiru (przed 1386 rokiem despota Epiru Esau Buondelmonti został wasalem Murada) oraz na południe, na Peloponez. W 1387 roku w odpowiedzi na zaproszenie Teodora, bizantyjskiego despoty Mistry, turecki wódz Evrenos nękał mieszkańców Peloponezu, atakując nie tylko tych, którzy się buntowali przeciwko despocie, lecz także weneckie osady na półwyspie. Tymczasem na północy osmańska ekspansja podążała w kierunku Serbii.

Prawdopodobnie w 1385 roku upadła Sofia. Wiosną lub latem następnego roku to samo spotkało Nisz, co umożliwiło Muradowi wkroczenie na terytorium serbskiego księcia Łazarza. Najazd ten skończył się porażką. Łazarz zatrzymał postępy Murada pod Pločnikiem, przypuszczalnie latem 1386 roku, i zmusił go do odwrotu. Pokonany nie wrócił do Serbii przez kolejne trzy lata. Jego natarcia na zachodzie dały emirowi Karamanu, Alaeddinowi Alemu, sposobność do zaatakowania osmańskich ziem w Anatolii, dlatego w 1387 roku Murad ze swoim wojskiem zwrócił się przeciw Karamanowi. Następnie, jeszcze w tym samym roku, bułgarski car Szyszman wypowiedział Muradowi posłuszeństwo, czym ściągnął na siebie turecką wyprawę pod dowództwem wezyra Alego Çandarlıego. Latem 1388 roku Szyszman ponownie uznał zwierzchność Murada12. Również w 1388 roku wydarzyło się coś, co w kolejnym sprowadziło Murada z powrotem do Serbii.

Niewykluczone, że wasal Murada Jerzy Stracimirović Balšić, pan Zety (tereny na południe od Bośni), poprosił Murada o posiłki w celu zaatakowania króla Bośni Tvrtka, na co Murad odpowiedział, wysyłając niejakiego Şahina. W sierpniu 1388 roku bośniackie wojska rozgromiły ludzi Şahina pod Bilecią, w pobliżu Adriatyku, i być może w 1389 roku Murad pomaszerował na zachód z zamiarem ostatecznego uderzenia na Tvrtka. Tak czy inaczej droga zaprowadziła go do Serbii, gdzie 15 czerwca 1389 roku starł się z armią księcia Łazarza na Kosowym Polu13. Uważa się, że bitwę wygrali Turcy, ponieważ utrzymali pole, choć ponieśli ogromne straty. Obaj dowódcy – Murad i Łazarz – stracili życie. Według osmańskiej tradycji syn Murada Bajazyd objął władzę po ojcu w ramach przewrotu dokonanego jeszcze na polu bitwy14.

Źródła XIV-wieczne sugerują, że Murad sam siebie skromnie nazywał emirem, nie używając słowa „sułtan”. Emirat, który założył na bazie posiadłości odziedziczonych po Orchanie, składał się z federacji panów podlegających osmańskiej zwierzchności. Jego dziedzictwo obejmowało okolice Bursy w Anatolii, i to one oraz ziemie w Tracji wokół Adrianopola przypuszczalnie podlegały bezpośrednio władzy Murada lub jego namiestników. Kiedy Bajazyd ożenił się z księżniczką Germiyanu (1375–1376), pod jego rządy prawdopodobnie dostała się znaczna część osmańskiej Anatolii. Polityczna władza na Bałkanach w dużym stopniu znajdowała się w rękach pogranicznych wodzów. Byli oni tureckiego pochodzenia, jak Evrenos w Macedonii, lub nawróconymi na islam chrześcijanami, tak jak ród Mihaloğlu (Michalzade) w północno-wschodniej Bułgarii. Ponadto wielu chrześcijańskich dynastów na Półwyspie Bałkańskim, takich jak Esau Buondelmonti w Joaninie, Jerzy Stracimirović w Zecie czy Iwanko w Bułgarii, oraz cesarz bizantyjski i jego syn Teodor w Mistrze było wasalami Murada. Oddawali mu trybut i dostarczali oddziały zbrojne, a w zamian otrzymywali wsparcie przeciwko własnym wrogom. Imperium Osmańskie będzie zachowywać podobną strukturę polityczną jeszcze po 1450 roku.

Według wszelkiego prawdopodobieństwa wieści o śmierci Murada na Kosowym Polu dotarły do Anatolii miesiąc po bitwie i zachęciły sąsiadów do przejęcia osmańskich ziem. Współczesne wydarzeniom źródło wspomina, że Alaeddin z Karamanu odzyskał Beyşehir, a władca Germiyanu również próbował odebrać utracone wcześniej ziemie. Odpowiedź Bajazyda nadeszła na początku 1390 roku. W marcu podbił on trzy księstwa na egejskim wybrzeżu Anatolii: Saruhan, Aydın i Menteşe, ponownie zajął Beyşehir, i w tej samej lub późniejszej kampanii zawładnął ziemiami należącymi do Germiyanu. Akcja ta rozszerzyła co prawda jego posiadłości, ale nie zapewniła pokoju. W trakcie walk jeden z anatolijskich wasali Bajazyda, Sulejman Pasza z Kastamonu, wypowiedział mu posłuszeństwo i stał się wasalem Burhan ad-Dina, władcy znacznej części środkowej Anatolii. Następna wyprawa Bajazyda była zatem skierowana przeciw Sulejmanowi Paszy. Zbuntowanego wasala czekała egzekucja (1391), a Bajazyd zawładnął jego ziemiami. Następnie podążył na wschód przeciw Burhan ad-Dinowi, wzmacniając swoje siły o oddziały panów z północnej Anatolii. Poniósł porażkę pod Çorumlu, ale zapewne nie była ona zbyt dotkliwa, skoro nie powstrzymała jego dalszego marszu. Jednak w grudniu warunki pogodowe, ukształtowanie terenu i wydarzenia w Europie zmusiły Bajazyda do powrotu na zachód. W trakcie kampanii przyłączył do swoich ziem Kastamonu i być może narzucił zwierzchność panom i lokalnym wodzom z północnej Anatolii. Armia, którą prowadził, bardzo się różniła od wojsk pierwszych dwóch władców osmańskich. Teraz towarzyszył mu wasal – cesarz Manuel II Paleolog, z kontyngentem oddziałów bizantyjskich, a także – według świadectwa Manuela – wojska serbskie, bułgarskie i albańskie15.

W 1392 roku zainteresowanie Bajazyda najprawdopodobniej skupiało się na Serbii. Po bitwie na Kosowym Polu kraj ten stanął wobec zagrożenia najazdem Węgrów od północy oraz Osmanów od południa i wschodu. Było oczywiste, że musi przyjąć zwierzchność jednego z wrogów, by zyskać ochronę przed drugim. Część Serbów najwyraźniej wolała Bajazyda od króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego i by sformalizować porozumienie, Bajazyd poślubił Oliverę, siostrę syna i następcy Łazarza, Stefana Lazarevicia. Tym samym Stefan został wasalem osmańskiego władcy. Jednocześnie Bajazyd narzucił swoją zwierzchność lenną Jerzemu Stracimiroviciowi z Zety i Vukowi Brankoviciowi, panowi Prisztiny. Następnie osmański władca skierował swoją uwagę na Bułgarię. Dlaczego w 1393 roku zaatakował terytorium cara Szyszmana i zajął jego stolicę w Tyrnowie – nie jest jasne. Być może Szyszman po raz drugi sprzeciwił się zwierzchności lennej osmańskiego władcy. Było to jednak tylko wstępne starcie. Dwa lata później, przypuszczalnie aby wyprzedzić konsekwencje antytureckiego sojuszu króla Węgier Zygmunta i hospodara wołoskiego Mirczy, Bajazyd poprowadził swoją armię na północ od Dunaju i stoczył z Wołochami gwałtowną, choć nierozstrzygniętą bitwę. Po powrocie wkroczył do Tyrnowa, stracił cara Szyszmana, a członków jego dynastii zesłał do podległych sobie ziem w Anatolii.

Ustanowienie zwierzchności osmańskiej nad Serbią, unicestwienie carstwa Bułgarii i najazd Bajazyda na Wołoszczyznę stanowiły zagrożenie dla położonego na północ od Dunaju królestwa Węgier. W obliczu niebezpieczeństwa król Zygmunt ponowił starania o zawiązanie antytureckiej ligi. Nie było trudno znaleźć sprzymierzeńców wśród władców zagrożonych przez Bajazyda. Pierwszym z nich był cesarz bizantyjski Manuel II. W 1394 roku Bajazyd obległ Konstantynopol16 i było jasne, że miasto nie utrzyma się bez pomocy z zewnątrz. Cesarz największe nadzieje pokładał w Wenecji, której posiadłości w kontynentalnej Grecji cierpiały z powodu tureckich najazdów i której twierdze nad Morzem Egejskim były narażone na ataki osmańskich statków wyruszających z Gallipoli. Do 1396 roku król Zygmunt, cesarz Manuel i doża wenecki zgodzili się, że wystawią oddziały i okręty do walki przeciw Bajazydowi. Znaczące wparcie militarne przybyło z Francji i Burgundii. Rozejm zawarty w 1395 roku między Francją a Anglią[1] pozwolił francuskiemu i burgundzkiemu rycerstwu szukać przygód gdzie indziej. I tak na Węgrzech stawiły się oddziały pod wodzą Jana z Nevers[2], syna księcia Burgundii, aby dołączyć do krucjaty Zygmunta przeciw Bajazydowi.

Osmańska armia starła się z krzyżowcami w 1396 roku pod Nikopolis (obecnie Nikopol), nad Dunajem w Bułgarii. Lekka jazda Bajazyda, w tym oddział pod wodzą Stefana Lazarevicia, wymanewrowała ciężkozbrojnych zachodnich rycerzy, wciągnęła ich w pułapkę i zadała im druzgocącą klęskę. Tych, którzy przeżyli i nie zostali straceni, Bajazyd zatrzymał dla okupu. Po swoim zwycięstwie usunął z tronu ostatniego niezależnego bułgarskiego władcę, Iwana Stracimira z Widynia, umacniając osmańską dominację w krajach na południe od Dunaju. Węgry jednak, choć narażone na najazdy, ustrzegły się inwazji, jakiej najwyraźniej obawiał się król Zygmunt. Zamiast na Węgry, Bajazyd w 1397 roku poprowadził swą armię do Anatolii.

Powodem przerzucenia wojsk z Europy do Azji było działanie emira Karamanu, Alaeddina, który – podczas gdy Bajazyd walczył z krzyżowcami pod Nikopolis – zaatakował i wziął do niewoli jego namiestnika w Anatolii. Bajazyd odpowiedział zdecydowanie. W 1397 roku uderzył na Karaman, zajął jego główne miasto, Konyę, i stracił Alaeddina. Ten ostatni był jego szwagrem i dlatego, kiedy Bajazyd maszerował na południe, aby oblegać Larende, jego siostra, wdowa po Alaeddinie, kazała załodze twierdzy otworzyć przed nim bramy. Po śmierci Alaeddina i przeniesieniu jego owdowiałej żony do Bursy Karaman stał się terytorium osmańskim i bazą do dalszych podbojów skierowanych na północny wschód. To z kolei uwikłało Bajazyda w kolejny konflikt, z Burhan ad-Dinem z Sivas, z którym już wcześniej ścierał się podczas swojej anatolijskiej kampanii w 1391 roku. W roku 1398 wygnał Burhan ad-Dina z Sivas, przyłączył do swoich posiadłości małe księstwa leżące w pobliżu Morza Czarnego, a następnie, po śmierci Burhan ad-Dina, zajął samo Sivas. Wkrótce potem, przypuszczalnie w 1399 roku, zdobył Malatyę – położoną na wschód od Sivas, najdalej na północ wysuniętą placówkę mameluckich sułtanów z Kairu. W 1401 roku posuwał się wzdłuż doliny górnego Eufratu, by odebrać Arsingę (obecnie Erzincan) jej władcy, Tahartenowi.

Ambicje Bajazyda realizowane we wschodniej Anatolii miały fatalne konsekwencje. Okres jego podbojów zbiegł się w czasie z rozwojem innej potęgi na wschodzie. Pomiędzy 1370 a 1400 rokiem Timur17 (znany też jako Tamerlan) mimo skromnych początków podbił ziemie w Azji Środkowej, południowej Rusi, Iranie i Azerbejdżanie i stworzył z nich imperium wasali ze stolicą w Samarkandzie. Parcie sił Timura na zachód oraz ekspansja Bajazyda na wschód doprowadziły do konfliktu. Pierwszy cios padł w 1400 roku, gdy Timur złupił Sivas. Rok później poprowadził swoje wojsko do Syrii: splądrował Aleppo, Homs, Hamę, Baalbek i Damaszek, po czym wrócił, by spędzić zimę z 1401 na 1402 rok w Karabachu, pod Kaukazem. Spory z Bajazydem o lenna i wasali dały Timurowi pretekst do wszczęcia wojny i w 1402 roku najechał jego posiadłości; w lipcu obozował już pod Ankarą.

Timur stosował strategię zarówno militarną, jak i polityczną, wykorzystując kruchą lojalność poddanych Bajazyda w Anatolii. W 1390 roku władcy starych emiratów Germiyan, Saruhan, Aydın i Menteşe szukali u Timura ochrony, po tym jak Bajazyd zagarnął ich ziemie. Teraz przywódca Mongołów umieścił wspomnianych panów na widocznych pozycjach w swoim wojsku. Jednocześnie jego posłowie negocjowali z plemiennymi wodzami z Anatolii, których ludzie walczyli w szeregach Bajazyda, aby opuścili go na polu bitwy. Ponadto przed spodziewaną walką Timur zajął pozycje, które pozwalały mu kontrolować dostęp do źródeł wody, przez co pozbawił przeciwnika sił, jeszcze zanim zaczęło się starcie. Strategia przyniosła powodzenie. Kiedy rozgorzał bój, jeźdźcy ze starych emiratów, widząc swych dawnych panów w armii Timura, opuścili Bajazyda. To samo, zgodnie z wcześniejszymi uzgodnieniami, zrobiły oddziały plemienne. Kiedy wojska te zmieniły stronę, siły dowodzone przez dwóch synów Bajazyda, starszego Sulejmana i młodszego Mehmeda, wycofały się z pola bitwy, pozostawiając go jedynie z janczarską gwardią przyboczną i serbskim wojskiem pod wodzą Stefana Lazarevicia. Sułtan został jeńcem Timura, a rok później zmarł w niewoli.

Timur po bitwie kontynuował wojnę – rzezie ludności i plądrowanie zachodniej Anatolii trwały aż do lata 1403 roku18. Wódz Mongołów zmarł w 1405 roku, u progu kolejnej kampanii, tym razem przeciwko Chinom.

Treść dostępna w pełnej wersji.

[1] W wojnie stuletniej (przyp. tłum.).

[2] Znanego jako Jan bez Trwogi (przyp. tłum.).

1 Heath W. Lowry, ‘When did the Sephardim arrive in Salonica?’; Minna Rozen, ‘Individual and community in the Jewish society of the Ottoman Empire’, [oba w:] Avigdor Levy, The Jews of the Ottoman Empire (Princeton 1994), 203–213; 215–273.

2 O tym zjawisku – zob. I. Metin Kunt, ‘Ethnic-regional (cins) solidarity in the seventeenth century Ottoman establishment’, International Journal of Middle Eastern Studies, 5 (1974), 233–239.

3 O tureckiej kolonizacji Anatolii – zob. Speros Vryonis, The Decline of Medieval Hellenism (Berkeley–Londyn 1971); V.L. Ménage, ‘The Islamisation of Anatolia’, [w:] Nehemia Levtzion (red.), Conversion to Islam (Nowy Jork–Londyn 1979), 52–67.

4 O przedosmańskiej Anatolii – zob. Claude Cahen, Pre-Ottoman Turkey (Londyn 1968).

5 Chronologiczna historia Imperium Os­mań­skiego do 1481 roku – zob. Colin Imber, The Ottoman Empire, 1300–1481 (Stambuł 1990).

6 Kwestia założenia Imperium Osmańskiego była przedmiotem wielu sporów. Wkładem w tę debatę są prace: F. Giese, ‘Das Problem der Entstehung des osmanischen Reiches’, Zeitschrift für Semitistik, 2 (1922), 246–271; M.F. Köprülü (tłum. G. Leiser), The Origins of the Ottoman Empire (Albany 1992); Paul Wittek, The Rise of the Ottoman Empire (Londyn 1938); R.P. Lindner, ‘Stimulus and justification in early Ottoman history’, Greek Orthodox Theological Review, 27 (1982), 207–224; R.P. Lindner, Nomads and Ottomans in Medieval Anatolia, (Bloomington 1983); R.C. Jennings, ‘Some thoughts on the gazi-thesis’, Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes, 76 (1986), 151–162; Gy. Káldy-Nagy, ‘The Holy War (jihad) in the first centuries of the Ottoman Empire’, Harvard Ukrainian Studies, 3/4 (1979), 462–473; Colin Imber, ‘The legend of Osman Gazi’ [w:] Elizabeth A. Zachariadou (red.), The Ottoman Emirate (1300–1389) (Rethymnon 1993), 67–76; Colin Imber, ‘What does ghazi actually mean?’, [w:] Ç. Balım-Harding, C. Imber (red.), The Balance of Truth: Essays in Honour of Professor Geoffrey Lewis (Stambuł 2000), 165–178; Aldo Gallotta, ‘Il “Mito Oguzo” e le origine dello stato ottomano: una riconsiderazione’ [w:] Elizabeth A. Zachariadou (red.), The Ottoman Emirate (1300–1389), 41–59; Cemal Kafadar, Between Two Worlds: The Construction of the Ottoman State (Berkeley–Los Angeles–Londyn 1995); Linda T. Darling, ‘Contested territory: Ottoman Holy War in comparative context’, Studia Islamica, XCI (2000), 133–169.

7 Zob. Clive Foss, ‘Byzantine Malagina and the lower Sangarius’, Anatolian Studies, XL (1990), 161–184.

8 Rudi P. Lindner, ‘Springtime on the Sakarya’. Składam wyrazy wdzięczności profesorowi Lindnerowi za to, że pozwolił mi przeczytać niepublikowany maszynopis.

9 O rozroście osmańskiego państwa pod rządami Osmana i Orchana – zob. Irène Beldiceanu-Steinherr, ‘La conquête de la Bithynie maritime, étape décisive dans la fondation de l’État ottoman’ [w:] Klaus Belke, Friedrich Hild, Johannes Koder, Peter Soustal (red.), Byzanz als Raum (Wiedeń 2000), 21–36.

10 O szczegółach walk o sukcesję w sułtanacie piszę szerzej w rozdziale drugim.

11 Elizabeth A. Zachariadou, ‘The conquest of Adrianople by the Turks’, Studi Veneziani, XII (1970), 246–271.

12 Machiel Kiel, ‘Mevlana Neşri and the towns of medieval Bulgaria’ [w:] C. Heywood, C. Imber (red.), Studies in Ottoman History in Honour of Professor V.L. Ménage (Stambuł 1994), 165–188.

13 Stephen W. Reinert, ‘From Niš to Kosovo Polje: reflections on Murad I’s final years’ [w:] Elizabeth A. Zachariadou (red.), The Ottoman Emirate, 169–211.

14 O bitwie na Kosowym Polu i narosłych wokół niej legendach – zob. zwłaszcza: T.A. Emmert, Serbian Golgotha: Kosovo, 1389 (Nowy Jork 1990).

15 Elizabeth A. Zachariadou, ‘Manuel Palaeologus on the strife between Bayezid I and Kadi Burhan al-Din Ahmed’, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, XLII (1980), 471–481.

16 Być może miał na celu zastąpienie zbuntowanego wasala, Manuela II, rywalem tego ostatniego, Janem VII. Zob. Stephen W. Reinert, ‘Political dimensions of Manuel II Palaiologos. 1392 marriage and coronation: some new evidence’ [w:] C. Sode, S. Takács (red.), Novum Millenium: Studies on Byzantine history and culture dedicated to Paul Speck (Aldershot 2001), 291–303.

17 O Timurze – zob. Beatrice Forbes Manz, The Rise and Rule of Tamerlane (Cambridge 1989).

18 M.M. Alexandrescu-Dersca, La Campagne de Timur en Anatolie (1402) (Bukareszt 1942; przedruk Londyn 1977).