Читать книгу Imperium Osmańskie 1300-1650 - Colin Imber - Страница 6

Napisanie historii Imperium Osmańskiego to nie lada przedsięwzięcie, niewątpliwie zasługujące na uzasadnienie. Zarys dziejów wymaga solidnej podstawy w postaci książek i artykułów dotyczących wszelkich aspektów historii danego tematu, a także tradycji debaty naukowej, która nadaje powstającej pracy kształt i kierunek. Historycy zajmujący się Europą Zachodnią uznają te kwestie za oczywiste. Dla osmanistów jednak sytuacja przedstawia się inaczej. Nie chodzi o to, że książki czy artykuły na temat dziejów tego państwa nie istnieją, lecz raczej o to, że jest ich mniej, a jakość bardziej zróżnicowana. Ponadto, ponieważ tymi badaniami zajmuje się stosunkowo niewielu naukowców, wyniki ich pracy na ogół pozostają w izolacji, w konsekwencji czego przedmiot ten jako całość cierpi z powodu braku spójności. Z tego samego powodu trudno mówić o debacie na temat osmańskiej historii albo określić ogólny kierunek, w jakim ta dziedzina wiedzy zmierza. Historycy opisujący dzieje Osmanów szybko zauważają, że nie tylko nie udzielono odpowiedzi na ważne pytania, lecz także w wielu przypadkach takich pytań nigdy nie zadano. Zatem prawdopodobnie najrozsądniej byłoby zaczekać, aż dziedzina ta się rozwinie, i dopiero potem próbować napisać ogólną syntezę.

Niemniej uważam, że ogólne ujęcie książkowe znajduje uzasadnienie. Dzieje Imperium Osmańskiego są ważne i – jak wykazały niedawne wydarzenia na Bałkanach – czasami nawet konieczne do zrozumienia współczesnych problemów. Niespecjalistom trudno jest jednak zyskać dostęp do tego obszaru wiedzy. Z jednej strony większość łatwo dostępnych materiałów nie satysfakcjonuje, a z drugiej znaczna część najlepszych opracowań jest zbyt specjalistyczna jak na możliwości zwykłego odbiorcy. Ogólna historia może zatem posłużyć jako wprowadzenie w tę dziedzinę dla niespecjalisty oraz dostarczyć kontekst, który umożliwi czytanie w następnej kolejności specjalistycznych prac. Mam również nadzieję, że dzieło to okaże się użyteczne dla osmanistów – przekaże im przystępną chronologię wydarzeń, jakiej do tej pory brakowało (choć chronologiczne ujęcie może być niemodne, pozostaje podstawowym narzędziem rozumienia historii) oraz zapewni wstępny wgląd w rozwój osmańskich instytucji.

Moje podejście do tematu jest wąskie, a wyrasta z utrzymującej się tendencji wśród historyków zajmujących się dziejami Osmanów, zgodnie z którą nie mówi się już o osmańskim „imperium”, ale raczej o osmańskim „państwie”. Początkowo termin ten znalazł się w powszechnym użyciu przejęty od nacjonalistycznych historyków Republiki Turcji popularyzujących teorię, zgodnie z którą Turcy mają szczególny talent państwotwórczy, a Imperium Osmańskie było jednym z licznych tureckich państw, jakie założyli oni w swoich dziejach. Teoria ta jest nonsensowna, ale nasuwa pytanie: jakiego rodzaju „państwem” było Imperium Osmańskie? Próbowałem na nie odpowiedzieć – albo przynajmniej zapoczątkować szukanie odpowiedzi – opisując te instytucje, za pomocą których osmański sułtan sprawował rządy: dynastię oraz sposoby rekrutowania ludzi do służby dla dynastii; pałac, dwór i centralną władzę; władzę prowincjonalną; prawo; armię oraz flotę. Starałem się pokazać, jak wspomniane instytucje rozwijały się i zmieniały na przestrzeni 350 lat. Studium kończy się w połowie XVII wieku, pod koniec okresu kryzysu, który doprowadził do przerwania ekspansji imperium i przyniósł zmiany w jego instytucjach. Seria kryzysów, jakie nastąpiły w pierwszej połowie XVII wieku, wyznacza koniec okresu w dziejach Osmanów niegdyś zwyczajowo określanego jako „wzrost potęgi Imperium Osmańskiego”. Dlatego właśnie ten moment wydawał się właściwy na zamknięcie niniejszego opracowania.

Badania historyczne stają się żywe dzięki szczegółom zawartym w źródłach pierwotnych. Jednakże ogólny zarys historii z konieczności pomija detale i w przeważającej mierze musi się opierać na materiałach wtórnych. Niemniej dołożyłem starań, aby w moim dziele znalazło się nieco szczegółów – czy to w celu zilustrowania ogólnych spraw, czy w charakterze dowodów popierających twierdzenia. Starałem się również, aby Czytelnik miał kontakt ze źródłami pierwotnymi.

Colin Imber