Читать книгу Крыштальная ноч - Дар’я Трайдэн - Страница 4

Танклявая і хваравітая – пакупнікі не глядзяць на яе, калі працягваюць картку для разліку. Канечне, зусім пазбягаць яе цяжка: вялікі горад прымушае скарачаць усе міжчалавечыя дыстанцыі, мець дачыненне да іншасвету і чаго заўгодна. Да таго ж у Беларусі нельга мець слабыя нервы, баяцца нябожчыкаў, цемры і халаднечы. На працу ў гандлёвым цэнтры досыць лёгка патрапіць нават мярцвячцы – і ніхто не паскардзіцца, не спалохаецца, не адчуе паху падгнілага цела. Люта давала рэшту, не дакранаючыся да чужых рук, і яе самотнае вандраванне паміж нябытам і родным горадам працягвалася.

Люта Віргін прадавала аксесуары для тэлефонаў у вялікім шкляным будынку. Людзі не пыталі, ці можна тэлефанаваць памерлым – толькі набывалі чахлы. Людзі не раіліся з Лютай наконт складу любізніка – толькі абіралі слухаўкі. Людзі не прасілі дараваць ім грахі – толькі глядзелі карткі памяці на дванаццаць гігабайт. Люта гандлявала і гандлявала, паказвала, раіла, не шукала сабе іншай працы.

Пакорліва чакала вызвалення ад гэтай зямлі, ад сваёй да яе любові, якая і не дазволіла ў зямлі ляжаць: на трэці дзень пасля пахавання Люта расплюшчыла вочы і пачала лезці ўверх. Мёртвая жанчына жэрла зямлю, прарывала сабе шлях вуснамі і зубамі – і апынулася на чорнай спіне магільнага прыгорка. Вецер расхітаў яе валасы, і Люта стаяла над уласным крыжом – ці то сама перамагла і вызвалілася, ці то роднае чарноцце проста выплюнула яе, званітавала ў булімічным прыпадку.

Жыццё ў Беларусі – гэта метажыццё. Як у метарамане распавядаецца пра працэс напісання твора, так і падчас нашага існавання мы тлумачым сабе быццё, апісваем сябе ў ім, быццам маем адказнасць перад вялікім аўтарам. Які тэкст атрымаўся з прычыны нашага нараджэння? Ці дазволіць рэдактар яго надрукаваць і паказаць чытачам-пісьменнікам, якія жывуць і пішуць метажыццё пасля нас? Ці не атрымаецца так, што ўсе нашыя пакуты і высілкі нічога не вартыя – і не патрэбныя нікому нашыя тэксты, і няма больш гісторыі, і змаганне ўжо не каштуе нічога? Воля і годнасць, паэмы і пахаванні, жаданне кранаць белую льняную тканіну, вада з глінянага нефарбаванага кубка, лазовыя кошыкі, старыя сінія ровары – што з гэтага больш важна, што застанецца, што будуць любіць на гэтай зямлі? Ці будуць любіць хоць што-небудзь? З кожным стагоддзем касмічнай чарнаты ўсё менш, зямля і твары становяцца аднолькавага шэрага колеру.

Пасля смерці Люта заўсёды была бледнай. Яна гандлявала мабільнымі тэлефонамі і прыгадвала мінулае жыццё – у ім была прычына вяртання, у ім было тлумачэнне гэтай ненатуральнай бессмяротнасці, гэтай белай скуры. Люта шукала вытокі таго, што з ёй адбываецца, узнаўляла ў фантазіі сцэны, ахутаныя подыхам магічнай цемры, думала пра кожны свой дотык да зямлі, вады, травы і дрэваў. Пыталася, чаму яе вярнулі. Жадала зразумець, што вінная свайму лёсу, у чым яго так моцна падманула.

Ад таго, што Люта памерла ўжо, яе жыццё амаль не змянілася. Яна схлусіла ў міліцыі, што згубіла пашпарт і нічога не памятае, некаторы час круцілася ў бюракратычным бязладдзі, але гэта было знаёмае, звыклае – невыноснае, але кожны раз мы трываем тое, што немагчыма, і не ведаем іншага шляху. Калі ёй зрабілі пашпарт, дзе яна болей не была Лютай, адносіны з грамадствам вярнуліся да звычайнай адлегласці: не чапай мяне, не глядзі на мяне, не прыслухоўвайся да мяне, Левіяфан, каб я засталася.

Нам падабаецца тое, што нас не ведаюць. Не з’яўляцца ў газетах – шчасце, не прыцягваць залішняй увагі – блаславенне. Не чапаць іншых, больш моцных, не глядзець у бок святочных парадаў і не прыслухоўвацца да трызнення чужых радыякропак – адзіная воля. Мы абводзім крэйдавае кола ля нашых ног, чытаем старажытную вядзьмарскую замову, прымушаем паверыць, што белая лінія ўсцеражэ нас ад шэрані, шчыльнасці, шэрагаў, чэргаў, няшчасця. Унутры кола мы перавынаходзім свет, краіну і сябе, і там жыццё працякае з правільнай хуткасцю, пакуль вонкі спыняецца час.

Дудка, смык, скрыпка, жалейка – тут здаўна збіраўся журботны аркестр, і вось музыка пацішэла, і ўжо толькі адныя падземныя токі пяюць і граюць на прасторах, дзе пануе бязладдзе бессэнсоўных гукаў. Нічога няма, але ўсё было і будзе.

У Люты не было дзяцей. Яна свядома не хацела нараджаць, і вырашыла гэта вельмі рана.

У пяць гадоў, калі Люта цяжка хварэла на кохлік і задыхалася па начах, яе маці шмат даведалася пра моц і таямніцу гэтай зямлі. Яны хадзілі да бабак, вядзьмарак, шаптух, бацюшак і ксяндзоў, маці чытала кнігі пра лекавыя расліны і народныя замовы ад бяды і нягоды.

Нехта сказаў, што Люту трэба правесці праз сем мастоў. Яны выправіліся ў дарогу. Масты былі адмыслова адабраныя, але па якой прыкмеце, Люта не памятала (па даўжыні? па прыгажосці? побач павінна была быць царква?). Ісці было цяжка: слабыя дзіцячыя ногі ледзь слухаліся, нос і горла бы забілі ватаю, галава кружылася ад вышыні моста і неспагадлівасці чорнай ракі пад ім. Сем – гэта вялікая лічба, калі ты на мяжы жыцця. Кожны мост запэўніваў Люту, што яна крохкая, крыштальная, але можа крочыць далей, чым бачаць вочы. Апошні запомніўся назаўсёды: наляцеў вецер, Люта заплюшчыла вочы, але яе не скаланула ад кашлю, не скруціла ад болю, падавалася, што хвароба адступіла.

Там, на апошнім мосце, Люта зразумела, што ніколі не народзіць. На гэтай зямлі, якая магутна дыхае праз сон, нельга даваць жыццё, бо не чалавечая маці можа ратаваць і бараніць – толькі вялікая маці-зямля, нялітасцівая і няўважная. Ад любові ўзнік страх, ад замілавання сілай, уладай і чараўніцтвам чорнай разоры – бяздзетнасць. Люта думала, што зможа перагуляць тое, што вылекавала яе, што пасля не аднойчы забівала, закалыхвала, заваблівала і труціла.

Люта не хацела дазволіць зямлі прымусіць яе да новага падарожжа, да малітвы, да ўкленчвання на сёмым мосце побач з дзіцём, якому не дапамагаюць чалавечыя лекі.

«Можа, кадук з’есць маіх немаўлят, можа, хапун ухваціць іх за ручкі і звядзе прэч. Лізун зліжа, ламец зламае. Можа, вужалка пакрыўдзіцца на майго сына і адпомсціць яму, можа, лазавік завядзе маю дачку, заблытае.

То хай яно спыніцца, хай не будзе ў Віргінаў нашчадкаў, хай гэты выкляты радавод чорных удоваў і пасівелых заўчасна мужчын забудзецца і занепадзе», – так шаптала Люта Віргін у сваім першым жыцці, так загаворвала сваё каханне, сваю апантанасць думкай пра ружовую дзіцячую скуру.

Калі беларуская жанчына кажа «хачу», зямля адказвае ёй «перахочаш».

Калі беларускі мужчына кажа «зраблю», зямля ўсміхаецца «паглядзім».

Зямля не даравала Люце наўмыснага пазбягання яе ўлады: выпхнула ў другое жыццё так, як ставяць у кут неслухаў, прымусіла глядзець у безвыходную лінію сутыкнення плоскасцяў, у белую сцяну паміж быццём і нябытам. Люта наноў пражывала мінулае, тонучы ва ўспамінах пра няпэўныя сны і крыўды дзяцінства, пакуль не дайшла да сёмага моста, да таго жаху і захаплення, да свайго бунту супраць таемных моцных істотаў, якімі поўніліся лясы і балоты.

Пасля Люце дазволілі выйсці, скочыць у чорную ваду, памерці ад зямлі ў лёгкіх.

Хто мы? Чаму зямля жарэ нас, быццам мёртвае мяса? Мы жывыя, мы прыдуманыя, мы пакалечаныя забаронамі на жыццё і мастацтва.

Я думаю пра Люту Віргін, жанчыну з прывіднымі рухамі, маркотнымі валасамі і горкай скурай. Зараз у яе новая магіла, другая за жыццё. На гэтае пахаванне ніхто не прыйшоў. Люта Віргін пасля яго не прачнулася: схаваная пад крыжом з чужым імем, якое прыдумалі ў міліцыі, яна ляжыць і трымае мёртвымі рукамі сваё цёмнае чэрава: усё скончана, нічога не скончана.

Калі я вымаўляю слова «зямля», ніз жывата сціскае экстатычны спазм.

Калі я ўяўляю вільготную чарнату размытай дажджом глебы, вочы закрываюцца, і язык павольна слізгае па вуснах.

Баразна. Разора. Гліна. Чарназём. Пясок. Суглінак.

Я б хацела кахацца на аголенай зямлі, адчуваць яе водар, холад, правобраз будучага магільнага покрыва. Без словаў, быццам мовы яшчэ няма – толькі гартанныя ўскрыкі, пах, інстынкт, кроў, смерць.

Кулон з Дзевай Марыяй патанае ў маіх мяккіх грудзях, бы ў размяклай цэгле, што набрыняла вясновымі залевамі. Я дакранаюся да свайго жывата. Я апускаю руку ніжэй. Я ведаю, што літасці не будзе, я не папрашу аб ёй.

Гандляркі і паэты, атланты і карыятыды, каласы і сярпы, людзі і балоты – дай нам усім досыць любові, каб трываць зямлю над нашымі целамі.