Читать книгу Надбярэзінцы - Фларыян Чарнышэвіч - Страница 27

Ясь доўга пераварочваў палкай костку, вывучаў уласныя рэбры, засунуўшы руку пад кашулю, думаў, параўноўваў і ўрэшце сказаў:

– Ведаеце што, мне здаецца, рабрына не чалавечая.

– Якую далі, такую і прынёс, што мне сказалі – тое вам перадаў, а вы разбірайцеся як хочаце! – гнеўна выкрыкнуў Ромка.

– І мне здаецца, што звярыная, – уставіў Казік.

– Значыць, я выдумляю?! Я, значыць, гадзіна?! – абурыўся Аленскі.

– Гэта мы высветлім заўтра. Пакажам костку фельчару, ён пазнае.

Казік забраў рабрыну з халявай і схаваў у сябе ва ўзгалоўі.

Але назаўтра, калі ён падняўся і сабраўся да фельчара, то знайшоў толькі халяву. Ператрэслі лісце і сена да драбніцы – няма косткі. Ніхто не сумняваўся, што забраў яе Ромка і што гісторыю пра з’ядзенне Косціка ваўкамі ён узяў са сваёй галавы, хоць і адпіраўся і кляўся ўсімі святымі.

Але праз тры дні адведаць дачок прыехаў стары Пятроўскі і пацвердзіў, што хлопца ў кунцавіцкіх лясах сапраўды зжэрлі і што Косціка ў ваколіцах Смалярні сапраўды няма.

– Бацька штодня па лесе бегае, ды і мы са Смалярні ўжо хадзілі – ні слыху ні прослыху, – паведаміў ён.

Яшчэ праз пяць дзён прыехаў Кантычка і сказаў тое самае. Увесь наступны тыдзень з леснічоўкі ніхто не з’явіўся, і Казік вырашыў схадзіць сам.

А вечарам, напярэдадні меркаванага паходу, прыехаў стары Здановіч, якога тут жа засыпалі пытаннямі пра Косціка.

– Што ваўкі з’елі – няпраўда, – адказаў той. – Але дзе ён цягаецца – ні бацька ягоны, ні мы, ні хтось у Смалярні не ведаем.

Расказаўшы засумавалым па засценку смалерчукам колькі дробных навінаў, ён стаў ля падводы, дзе Казік запрагаў каня, і шапнуў яму:

– Давай адыдзем крыху ўбок, у мяне для цябе сакрэт важны ёсць.

– Добра, хадзем да ракі, – прапанаваў унук.

Яны ўселіся ля вады. Дзед агледзеўся і сказаў:

– Учора прыязджаў Нахім, бабруйскі старызнік, і прывёз мне ліст. Распячатаў я – а там яшчэ адзін, табе адрасаваны, а мне – цыдулка, каб табе як найхутчэй і ў самай строгай таямніцы перадаў.

– Ад Косціка?!

– Мне здаецца, так, – адказаў стары, са значэннем усміхаючыся. – Бяры вось, – дастаў ён з-за пазухі канверт, моцна заклеены мукою.

Казік нецярпліва разарваў яго і пачаў чытаць.

Мілы мой братка Казік!

У мяне вельмі радасная навіна: у Бабруйску з’явілася польскае войска. Каманды аддаюць па-польску і белыя арлы на шапках. Аказваецца, газеты не манілі, калі пісалі пра польскія легіёны. Яны кажуць, што Польшча з вайны мусіць выйсці Польшчай, што б там ні здарылася. Братка! Калі б ты пабачыў гэтае ладнае войска, як яны прыгожа ідуць і спяваюць па-польску, ты б не вытрымаў! Хлопцы здаровыя, смелыя, вучоныя і абыходлівыя. Пераважна з Кароны, але шмат хто і з літоўскіх і беларускіх губерняў, нават з нашых надбярэзінскіх ваколіц ужо некалькі ёсць, бо ўсіх бяруць, калі ёсць поўных 18 гадоў і не калека. Калі б столькі нашых акопы не капала, было б іх тут нашмат болей. Стаська Шалабод, ваш сваяк, з акопаў ля Даманава ўцёк і ўступіў. Я, можна сказаць, таксама ўжо легіянер, толькі не ў Бабруйску буду, бо тут мяне паліцыя можа высачыць і забраць праз таго унцера.

Дзякуючы табе, братка, мяне гэтае шчасце напаткала, бо калі б ты не сказаў мне тады ўцякаць, гніў бы я цяпер у цюрме, як людарэз які. Дзякую табе за гэта і прашу: глядзі там Карусю. Калі раптам знойдзецца яшчэ які хітры салдат ці той унцер ажыве і зноў да яе палезе, калі ласка, адашлі яе дадому, як тады збіраўся, а я, як вярнуся, табе за гэта аддзячу. Толькі Богам прашу, не кажы нікому, што на маю просьбу гэта робіш, і нават што ліст ад мяне атрымаў. Там у вас такія хлопцы ёсць, што гатовыя мяне ў лыжцы вады патапіць, і калі даведаюцца, дзе я, хутка паліцыі данясуць. Можаш сказаць, што ліст во гэты пра легіёны – ад Стаські Шалабода, ён жа крэўнік ваш. Толькі Стаху Балашэвічу ад мяне пакланіся і ўсё раскажы, але загадай нічога нікому не гаварыць, і яшчэ татку майму, бо апроч цябе і твайго дзеда, я адно ім двум і давяраю. Будзь здаровы.

Твой вечны сябрук і служка,

Косцік.

– Ну што? Дзе ён? Што піша? – нецярпліва спытаў стары Здановіч, які па дрыжанні ўнукавых рук і паяснелым твары зразумеў, што навіны незвычайныя.

– У легіёны ўступіў. У Бабруйску з’явілася польскае войска.

– Войска? Польскае?! – уразіўся стары. – Што ты вярзеш?

Казік прачытаў яму ўвесь ліст уголас, апусціўшы толькі просьбу наконт Карусі.

Вочы старога напоўніліся слязьмі, вусны задрыжалі і скрывіліся, як у расстроенага дзіцяці.

– Па-польску спяваюць, – шаптаў ён. – Польшча Польшчай будзе… Не можа гэтага быць! Мабыць, выйдзе так, як з тым маніфестам. Не, не веру. Божа мой, – падняў ён вочы да неба, – дай мне яшчэ пажыць.

– Ведаеце што, дзядуля, – уставіў Казік, – я таксама ў легіёны пайду.

– Ты – у легіёны?! – ускрыкнуў дзед. – Хочаш мяне, старога, кінуць і маці сваю?!

У яго голасе былі чуваць ашаломленасць і трывога, але з вачэй біла бязмежная радасць.

– Калі хочаш, то ідзі сабе, дазваляю, – скончыў ён, перш чым Казік змог хаця б слова вымавіць: відавочна баяўся, што ўнук перадумае. – Ідзі, дзіцятка, калі хочаш, – паўтарыў ён. – Мы з маці з гаспадаркай справімся. Не бойся, гадоў мне шмат, але я яшчэ моцны. Ідзі, хай цябе Бог бароніць і здаровым дадому прывядзе.

Казік пацалаваў дзеду руку.

– Дзякуй, дзеда, – сказаў ён. – А цяпер пойдзем, астатніх пацешым. Думаю, Косціку не нашкодзіць, калі мы пра легіёны раскажам так, як ён у лісце навучыў.

– Не нашкодзіць. А як той салдат? – спытаў стары, падымаючыся. – Не памёр?

– Здаецца, жывы яшчэ.

Смалерчукі нецярпліва чакалі Здановіча, прагнучы даведацца крыху больш пра тое, што ў іх дамах дзеецца. Кухары ўжо зрабілі госцю гарбаты і прыцягнулі пшанічных булак.

– Мабыць, сакрэты ў вас вельмі важныя, дзядзька, што столькі часу прагаварылі, ад усіх схаваўшыся? – запытаў Трызна.

– Так, дзеткі, сакрэты, важныя сакрэты ў нас. Зараз апавяду – дык не адзін падскочыць. Казік, скажы ім ужо.

– Хадзіце ўсе сюды! – закрычаў Казік, стаўшы пасярэдзіне будана.

За чвэрць хвіліны ля яго сабралася ўся арцель.

– Я атрымаў ліст ад Стаські Шалабода, майго сваяка і прыяцеля, – загаварыў Казік, рвучы Косцікаў ліст і кідаючы яго ў агонь, – дзе гаворыцца, што ў Бабруйску з’явілася польскае войска – сапраўднае, з польскім камандаваннем і адзнакамі. Ёсць пэўнасць, што Польшча вольная будзе.

Калі б ён сказаў, што вайна скончылася і можна вяртацца дамоў, яны не ўсцешыліся б так, як гэтай навіне. На некалькі секундаў запанавала такая ціша, што было чуваць трапятанне асобных лістоў на дубах, а потым выбухнулі крыкі радасці, здзіўлення, пасыпаліся пытанні.

Казік суцішыў шум і працягнуў:

– Стаська Шалабод піша таксама, што ім трэба больш добраахвотнікаў і што тутэйшыя палякі адзін за адным бягуць з акопаў і ўступаюць у легіёны. Кажучы між намі, ён так і зрабіў. Я таксама іду заўтра ранкам.

– Я з табой, – сказаў Ясь Ладан.

– І я з вамі, – далучыўся Болік Вінярскі.

– І я! Я таксама! І я!

Гатоўнасць пайсці ў польскае войска выказалі амаль усе хлопцы ў будане.

– Толькі не ўсе і не разам, – абарваў Казік. – Па-першае, прымаюць толькі з 18 гадоў і тых, хто з выгляду здаровы. Нам, поўнагадовым, таксама разам ісці нельга, бо арцель рэзка парадзее, і за намі могуць пусціць пагоню, а яшчэ вялікай групай мы не зможам дабрацца да Бабруйска. Варта ісці партыямі чалавекі па тры, самае большае па чатыры.

Параіўшыся, яны вырашылі, што першымі пойдуць Казік, Ясь і Картавы. Новымі старастамі выбралі Сцяпуру і Алеся.

Энтузіязм і шчасце былі бязмежныя. Амаль да поўначы будан поўніўся вясёлымі размовамі і воклічамі.

Тым часам Казік паклікаў Стаха на падворак і пераказаў яму Косцікаў ліст. Стах аж падскочыў ад радасці.

– Во зух! Во ўдалец! Якая адвага, шчасце якое! – паўтараў ён. – Гэта ж трэба, саперніку адпомсціў, пакарання ўнік і ў людзі выбіўся. Я так рады, што стрымацца не магу. А той шэльма прасіў Пана Бога, каб Косціка ваўкі з’елі! Лотр які.

– Гэта Аленскі праз Быліну такое выдумаў, – заўважыў Казік.

– Зразумела, што праз яе. Думаў, што калі яна паверыць у Косцікаву смерць, дык да яго ласкавейшая будзе. Ты не бачыў, ён гэтымі днямі за ёй не цягаўся? Хоць ты ідзі і рыла яму чысці. Але Косцік хват, сапраўдны хват, Бог сведка. Зайздрошчу я табе, што ў легіёны ідзеш. А нам, халера, у зямлі капацца тут разам з бабамі.

– Калі хочаш і адвагі набярэшся, магу табе на колькі дзён больш годную працу прапанаваць.

– Гэта якую працу?

– Вельмі мне хочацца, каб шмат хлопцаў з нашага надбярэзінскага краю пайшло ў легіёны. Тут вышэй па рацэ многа каго са шляхецкай грамады ёсць, і простых палякаў таксама, сярод якіх знайшліся б добраахвотнікі, калі б ведалі, што войска ў Бабруйску стаіць і туды ўступаць можна. Ты б здолеў ім гэта паведаміць? Хаця б на дзесяць вёрст вакол.

– Калі я не здолею, хто ж тады здолее! Іду!